Niezależni producenci. Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego w latach 1981–2005 / Emil Sowiński

Książka poświęcona jest działalności producenckiej Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego w latach 1981–2005. Autor podjął się zadania przeanalizowania polityki programowej i kultury produkcji Studia oraz warunkujących je kontekstów społeczno-politycznych (np. przemiany instytucjonalne polskiej kinematografii). Przedmiotem analizy był zatem proces, który odbywa się w instytucjonalnych ramach rozpiętych pomiędzy zarządczą kontrolą i swobodą twórczą.

Na tle literatury z zakresu historii instytucjonalnej podmiotów odpowiedzialnych za produkcję (zespołów filmowych czy wytwórni) jest to, w moim mniemaniu, publikacja najlepsza. Po pierwsze dlatego, że powstała z wykorzystaniem wszelkich dostępnych źródeł (w tym obszernej kwerendy archiwalnej) […]. Po drugie – ze względu na wiarygodny wywód, w którym wnioski formułowane są na podstawie dużej liczby przesłanek, a jednocześnie ostrożne w przypadku braku przekonujących dowodów. Po trzecie – z powodu bardzo wysokiej sprawności prowadzonej narracji i jakości języka, które sprawiają, że wiele partii książki czyta się niemal jak powieść sensacyjną (w formule „Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego przeciw światu”).

Dr hab. Krzysztof Kornacki, prof. UG

Publikacja w znacznej mierze uzupełnia wiedzę o historii polskiego kina. Historia i działalność Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego zostały opisane bardzo kompetentnie, wiedza i świadomość metodologiczna Autora są godne podziwu. Prezentowanej książki z całą pewnością nie będzie można zignorować w kolejnych badaniach. Ponadto jej lektura sprawia dużą przyjemność – zarówno poznawczą, jak i stricte czytelniczą.

Prof. Piotr Zwierzchowski

Podziękowania 11

Wykaz Skrótów 13

Wstęp 15

Stan badań 15

Metodyka rozprawy 21

Struktura wywodu 30

Rozdział I. Okoliczności powołania Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego 33

Prawne i instytucjonalne uwarunkowania debiutów 34

Perspektywy zatrudnienia absolwentów szkół filmowych 47

Problem władz z niezależnością: próby powołania Studia Młodych 51

Reformatorskie postulaty środowiska filmowego w okresie karnawału „Solidarności” i powstanie Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego 59

Rozdział II. Organizacja i producencka działalność Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego jako zakładu budżetowego 69

Organizacja Studia na tle działalności zespołów filmowych 69

Pierwsza Rada Artystyczna i jej strategia programowa 78

Proces produkcji: od prac literackich do kolaudacji 97

Rozdział III. Ryzykowne gry z władzą. Studio w okresie stanu wojennego 113

Przychodzi Waśkowski do młodych, czyli wpływ Komisji Nadzorczej na producencką działalność Studia 113

W ukryciu. Kultura produkcji w czasie stanu wojennego 121

Majorzy, pułkownicy i generałowie wobec półkowników, czyli działalność aparatu bezpieczeństwa wobec Studia 128

Audiencje u decydentów jako element gry o przetrwanie 139

Rozdział IV. Trudna droga na ekrany. Problematyka rozpowszechniania pierwszych filmów Studia 153

Cenzura wobec filmów Studia 153

Festiwale i przeglądy jako alternatywny sposób rozpowszechniania i promocji dokonań filmowych Studia 169

Lubuskie Lato Filmowe ’84 i mechanizm „konsekracji” 177

Sala „D” i drugi obieg 184

Pierwsze filmy Studia w repertuarze kinowym i ich promocja 190

Rozdział V. Operacja na żywym organizmie bez narkozy. Przyczyny i skutki przemian organizacyjnych 207

Od zakładu budżetowego do przedsiębiorstwa państwowego użyteczności publicznej 207

Walka z wiatrakami o samorządność, czyli dążenie do uchwalenia statutu 215

Dyrektorskie porządki 223

Produkcja filmowa w okresie wewnętrznych przemian 243

Rozdział VI. „Mała Puławska” na Mazowieckiej, czyli przedsiębiorstwo państwowe Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego 257

Pilnować i chronić. Dyrektorska polityka zjednywania 257

Zamach na zespoły, czyli operacja „Dom” 268

Studio i „Dom” – nowa strategia programowa 276

Środowisko filmowe i krytyka wobec produkcji Studia i „Domu” 291

Rozdział VII. Koniec czy nowy początek? Studio wobec ustawy czasu inflacji 303

Zamach na Studio, czyli ciąg dalszy operacji „Dom” 304

Studio jako instytucja filmowa – powstanie, organizacja, nowa dyrekcja 318

Powrót do źródeł, czyli polityka debiutów 324

Nowa Rada, nowa polityka programowa 337

Tysiące, miliony, miliardy. Produkcja w okresie hiperinflacji 344

Spóźnione premiery, czyli półkowniki na małych i dużych ekranach 347

Rozdział VIII. Strategie przetrwania. Studio w nowej rzeczywistości ekonomicznej 361

Prawne i instytucjonalne uwarunkowania debiutów okresu przełomu 362

Studio wobec braku polityki kinematografii względem debiutów 367

Strategia programowa, czyli od niskobudżetowych debiutów do „amerykańskich filmów polskich” 379

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni i ocena nowej polityki programowej 390

Rozdział IX. Ciąg dalszy polityki przetrwania. Studio pod wodzą Janusza Kijowskiego 395

Powrót do źródeł. Studio jako instytucja o specjalnym statusie 396

Próba kontynuacji polityki debiutów 399

Nie tylko debiuty. Studio jako miejsce dla eksdebiutantów 410

Rozdział X. Likwidacja poprzez połączenie. Studio jako „ofiara” przemian instytucjonalnych polskiej kinematografii 419

Ekonomiczna i artystyczna pozycja Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego w okresie przemian 420

Szansa, która okazała się zagrożeniem, czyli Studio wobec ustawy o kinematografii z 2005 roku 429

Zakończenie 439

Aneks 1. Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego w latach 1981–2005: władze i struktura organizacyjna 449

Aneks 2. Filmy wyprodukowane przez Studio Filmowe im. Karola Irzykowskiego na platformie 35mm.online 453

Bibliografia 455

Nota Edytorska 479

Indeks Filmów 481

Indeks Nazwisk 491