Pisarską biografię Różewicza otwierają młodzieńcze wiersze religijne publikowane w miesięczniku Związku Sodalicji Mariańskich Uczniów Szkół Średnich w Polsce „Pod Znakiem Marji”, zamykają zaś prośba o chrześcijański pochówek, stwierdzenie przynależności do Kościoła katolickiego oraz ekumeniczne wezwanie do zgody między „rozdzielonymi wyznaniami” i do przezwyciężania różnic dzielących „kultury i narody”. Między tymi biegunami rozciąga się wielowątkowa twórczość poetycka, prozatorska i dramaturgiczna Różewicza, który przez wiele lat przedstawiany był przez badaczy literatury jako apostata, ateista lub ‒ w najlepszym razie ‒ agnostyk. Do takiego postrzegania autora Głosu Anonima przyczyniły się jego własne dzieła, ze słynnymi wierszami Lament i Ocalony na czele, oraz specyficzny kształt powojennego życia społeczno-kulturalnego, którego komunistyczni inżynierowie wyjątkowo ochoczo akcentowali wątki w kulturze i sztuce współbrzmiące z bliską im ideologią.
Na niniejszą książkę złożyły się artykuły z kilku ostatnich lat. Punktem wyjścia jest tu późny wiersz nauka chodzenia, którego bohaterem uczynił Różewicz protestanckiego teologa Dietricha Bonhoeffera, twórcę koncepcji „chrześcijaństwa bezreligijnego”, wedle którego chrześcijanin współczesny musi zanurzyć się w „bezbożny” świat, by – w jedności ze Zbawicielem – doświadczyć ostatecznego opuszczenia i ogołocenia. W dwóch tekstach otwierających książkę autor stara się udowodnić, że teologia autora Naśladowania skłoniła Różewicza do ponownego przemyślenia problemu wiary i stała się podstawą rozwiązania elementarnej sprzeczności sformułowanej w słynnym wierszu bez: „życie bez boga jest możliwe / życie bez boga jest niemożliwe”. Od czasu opublikowania nauki chodzenia nie sposób mówić o Różewiczu inaczej niż jako o „poecie (bez)religijnym”.
W kolejnych artykułach ukazano związek twórczość Różewicza z katastrofizmem Dwudziestolecia, przede wszystkim z myślą Stanisława Ignacego Witkiewicza i poddano szczegółowej analizie i interpretacji trzy redakcje wiersza ***[Czas na mnie…] z przełomowego tomu Płaskorzeźba, próbując dowieść, że w przestrzeni międzytekstowej ujawnia się tu procesualna i dynamiczna świadomość człowieka „(bez)religijnego”, który „nie wierzy w Boga, ale jest człowiekiem… wierzącym”.
W aneksie znajdzie Czytelnik zapis rozmowy z Janem Stolarczykiem, długoletnim wydawcą dzieł Różewicza, do której doszło latem 2011 r. w Nowym Sączu. Jej przedmiot stanowi biograficzno-pisarskie tło relacji łączącej Tadeusza Różewicza i Czesława Miłosza.
Wykaz skrótów 9
Słowo wstępne 13
Różewicz i Bonhoeffer. Na marginesie wiersza nauka chodzenia 17
Bonhoeffer 19
Różewicz 39
Druga noga poety (czyli o czym milczy Tadeusz Różewicz) 65
Zwierzę (człowiek niewierzący) 66
Łaska wiary 69
Zwłoki poety 71
Głód dziecka 73
Palec na ustach 76
Poeta (bez)religijny 79
Poezja po apokalipsie. Kilka uwag o katastroficznych źródłach twórczości Tadeusza Różewicza 89
Między słowem, milczeniem i… słowem. O wierszu ***[Czas na mnie…] z tomu płaskorzeźba 103
„Jeszcze jestem w drodze”. O rękopiśmiennych wariantach wiersza ***[Czas na mnie…] Tadeusza Różewicza 115
Redakcja pierwotna 117
Opis 117
Próba rekonstrukcji pierwotnej redakcji wiersza 118
Charakterystyka skreśleń i korektur 123
Próba interpretacji 124
Redakcja pośrednia 140
Opis 140
Rekonstrukcja pośredniej redakcji wiersza 142
Charakterystyka skreśleń i przeniesień 143
Próba interpretacji 143
Redakcja ostateczna a redakcje wcześniejsze 144
Wiersz fantomowy 146
Aneks 155
Anioł w majtkach polixeny. O Miłoszu i Różewiczu rozmawiają Przemy sław Dakowicz i Jan Stolarczyk 157
Bibliografia 185
Nota bibliograficzna 189
Indeks 191
Zaloguj się
0,00zł
Dodano do koszyka