Treny / Jan Kochanowski, Janusz Pelc

Treny są niekwestionowanym arcydziełem literatury polskiej. Dziewiętnaście nowatorskich i kunsztownych liryków poświęconych zmarłej córce, Urszuli, to zarazem najbardziej osobista i niezwykła część dorobku czarnoleskiego poety. Kochanowski przeprowadza czytelnika przez kolejne fazy żałoby i ojcowskiego cierpienia – od rozpaczy i żalu po ukojenie.

Cykl obfituje w odniesienia do dzieł twórców antycznych, w wyszukane figury stylistyczne i znane wzorce metafor. Nic dziwnego – w szesnastowiecznej praktyce poetyckiej mierzenie się z dorobkiem dawnych mistrzów było poniekąd obowiązkowe. Najwybitniejsi poeci renesansu potrafili jednak, jak pisze we Wstępie Janusz Pelc, z pieczołowitym kultywowaniem tradycji wiązać mieszczące się w ówczesnych konwencjach poetyki, ale niekiedy wykraczające poza nie, modyfikujące je rozwiązania nowatorskie, choć i dla nich szukali nobliwych, antycznych zazwyczaj, genealogii. Tak właśnie postępował Kochanowski w Trenach. Tej strategii oraz głęboko osobistemu charakterowi cyklu zawdzięczamy jego niepowtarzalny charakter.

W 1919 roku Treny Jana Kochanowskiego w opracowaniu Tadeusz Sinki ukazały się jako pierwszy tom nowej, obiecującej serii wydawniczej. Dziś, opracowane przez Janusza Pelca, wznawiamy je w cyklu Wzorcowe tomy BN na stulecie serii.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Jan Kochanowski

Jan Kochanowski (1530–1584) – czołowy przedstawiciel polskiego i europejskiego renesansu. Pochodził z rodziny szlacheckiej; naukę i studia odbywał w Krakowie, Królewcu i w Padwie. Początkowo pisał po łacinie, ostatecznie jednak – co było podyktowane renesansową modą – zaczął tworzyć w języku narodowym. W 1559 roku wrócił do kraju po pobycie we Włoszech i Francji i przez kolejne lata przebywał na dworach, wiążąc się najpierw z podkanclerzymi, a następnie zostając sekretarzem króla Zygmunta II Augusta. W tym czasie parał się głównie epiką, stworzył dwa poematy moralno-polityczne: Zgodę (1563) oraz dedykowanego królowi Satyra albo Dzikiego męża (1564). Około roku 1574, po ucieczce z Polski króla Henryka III Walezego, wycofał się z dworskiego życia i osiadł w Czarnolesie. Ożenił się z Dorotą Podlodowską, z którą miał siedmioro dzieci. W roku 1578 wystawił na dworze króla Stefana Batorego Odprawę posłów greckich, w której komentował ówczesną politykę państwa. W okresie czarnoleskim zmarły jego dwie córki oraz brat. Pogrążony w żałobie po Urszuli, napisał Treny, uchodzące za arcydzieło nowożytnej literatury polskiej; cykl ukazał się drukiem w roku 1580. Ostatnim dziełem Kochanowskiego wydanym za życia były Fraszki (1584).

Janusz Pelc

Janusz Pelc (1930–2005) – historyk literatury polskiej, edytor, organizator życia naukowego; profesor nauk humanistycznych. Specjalizował się w literaturze epok dawnych, w szczególności renesansu i baroku. Pracował w Instytucie Badań Literackich PAN (od 1952 roku) i na Uniwersytecie Warszawskim (od roku 1981). Członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiego PEN Clubu. Pomysłodawca i redaktor naczelny interdyscyplinarnego czasopisma naukowego „Barok”. Autor wielu książek, m.in. Zbigniew Morsztyn, arianin i poeta (1966), „Treny” Jana Kochanowskiego (1972), Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej (1980), Barok – epoka przeciwieństw (1993), Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych (2002).