Bracia Karamazow / Fiodor Dostojewski

 

Fiodor Dostojewski, Bracia Karamazow

Przekład Aleksander Wat, opracowanie Józef Smaga

Ostatnia powieść Fiodora Dostojewskiego to jedno z najwybitniejszych dzieł literatury światowej, od ponad stu lat wzbudzające zainteresowanie kolejnych pokoleń czytelników. Opowiedziana w nim historia ojcobójstwa ujęta została przez pisarza w ramy powieści psychologicznej, umożliwiającej wszechstronną i pogłębioną analizę motywacji, jakimi kierują się bohaterowie utworu. W Braciach Karamazow nie brakuje także wątków filozoficznych i religijnych. Dostojewski każe swoim bohaterom rozważać tak uniwersalne kwestie jak dobro, zło, prawo moralne, boskość i człowieczeństwo. Randze oryginału dorównuje znakomity przekład autorstwa Aleksandra Wata.

Każda epoka ma własny sposób odbioru Dostojewskiego. Wielokrotnie stwierdzano prawidłowość, iż popu­larność jego wzrasta w momentach kryzysowych, mniej natomiast wydaje się potrzebny w okresach stabilizacji.

Ze Wstępu Józefa Smagi

Fiodor Dostojewski (1821–1881) – pisarz i myśliciel, jeden z najwybitniejszych twórców literatury rosyjskiej i światowej. Urodził się i wychował w jednej z biedniejszych dzielnic Moskwy. Miał siedmioro rodzeństwa. W wieku szesnastu lat stracił matkę, a dwa lata później ojca. Studiował inżynierię w petersburskiej szkole wojskowej. W 1846 roku ukazała się jego debiutancka powieść Biedni ludzie, entuzjastycznie przyjęta przez krytykę. Był członkiem grupy zwanej Kołem Pietraszewskiego, krytykującej carski despotyzm i zacofanie kulturowe Rosji. Organizację uznano za rewolucyjną, a jej członkowie, włącznie z Dostojewskim, zostali skazani na karę śmierci, ostatecznie zamienioną na lata katorżniczej pracy. W 1867 roku ukazała się najsłynniejsza powieść Dostojewskiego, Zbrodnia i kara. Wkrótce potem wyszły kolejne, Idiota (1869) i Biesy (1872). Tuż przed śmiercią pisarz opublikował Braci Karamazow (1880). Po latach Zygmunt Freud uznał tę powieść za jedno z największych arcydzieł literatury światowej. Dostojewski zmarł w 1881 roku w Petersburgu. Jest pochowany na Cmentarzu Tichwińskim.

Józef Smaga (1937) – slawista, historyk literatury i kultury rosyjskiej. Znawca twórczości Dostojewskiego, rosyjskiego modernizmu oraz historii i ideologii ZSRR. Jego ważniejsze książki to Fiodor Dostojewski (1974), Dramaty Maksyma Gorkiego (1975), Lekcja Aleksandra Sołżenicyna (pod pseudonimem Jędrzej Boruta, 1983), Krótka historia Związku Radzieckiego (pod pseudonimem Szczęsny Trzymalski, 1984), Narodziny i upadek imperium. ZSRR 1917–1991 (1992), Kto jest kim w Rosji po 1917 roku. Leksykon (z Grzegorzem Przebindą, 2000).

Wstęp

1. Fiodor Dostojewski. Droga życiowa i twórcza
   • Wczesne lata
   • Lata nauki
   • Śmierć ojca
   • Debiut
   • Pietraszewiec
   • Przed katorgą
   • W „martwym domu”
   • Maria Isajew
   • Ponownie nad Newą
   • Europa
   • Stełłowski
   • Anna Grigoriewna
   • „Notatki z podziemia”
   • „Zbrodnia i kara”
   • „Piękno doskonałe”
   • Powieść-ostrzeżenie
   • Powieść współczesna
   • Arcydzieła nowelistyki
   • Publicysta
2. Rosja jego ostatnich lat
   • „Testamentarne credo”
   • W poszukiwaniu formy
   • „Nad przepaścią...”
   • „Gwałt gwałtem...”
   • Rzeczywistość i filozoficzne mity
   • Dlaczego nie wariant liberalny?
   • Przegrany wyścig
   • Cele i środki
   • Amoralna ideowość
   • Pierwsze objawy uznania
   • Cena sławy
   • Sława zagraniczna
   • Finał
3. W Optinej
   • W poszukiwaniu pociechy
   • Optina i kultura rosyjska
   • Ojciec Ambroży
4. IV. Dwa oblicza Temidy
   • Doniosłe reformy
   • Nie tylko pozytywy
5. Historia powstania powieści
   • „Ateizm”
   • „Żywot wielkiego grzesznika”
   • Wokół Tichona
   • Cienie przeszłości
   • Ojciec i dwóch synów
   • Między Ewangelią, Wolterem i Bielińskim
   • Dymitr i pozostali
   • Zosima
   • Czy się udało?
   • Pozaplanowy przyrost
   • Realizm detali
   • Dwie powieści czy jedna?
   • Wątki autobiograficzne
   • O dzieciach
   • „Najbardziej literacki pisarz”
6. Wielki „ekscentryk-paradoksalista”
   • Iwan Fiodorowicz – Rodion Romanowicz
   • „Wszystko dozwolone”?
   • Działanie moralne czy naturalne?
   • „Lepkie listeczki” czy „karamazowowska podłość”?
   • Po co zło?
   • „Piekielne dobro...”
   • Ateistyczny racjonalizm
   • „Inne podstawy...”
   • Głowa – serce
   • Między „hosanną” a „piecem ognistym zwątpień”...
   • „Euklidesowe” manowce
   • „Lokajska” myśl
   • „Przez własny rozum...”
   • „Przed logiką...”
   • „W cierpieniu szczęścia szukaj...”
   • „Robacza lubieżność...”
   • „Padł na ziemię...”
7. „Wielki Inkwizytor”
   • „Straszna skamielina”
   • „Wspólny pokłon...”
   • „Chleb niebieski” – „chleb ziemski”
   • Stado i nadzorcy
   • I „sto tysięcy cierpiętników...”
   • „On, milcząc wciąż...”
   • „Miecz cezara”: „źdźbło” i „belka”
   • „Ucieczka od wolności”
8. „Spełni się?!...”
   • „Sprzeciw i wyjaśnienie”
   • „Nasz demos jest zadowolony...”
   • „Od Wschodu owa gwiazda...”
   • Czy to realne?
   • „JA przeszkadza...”
   • „Zdolny do wszystkiego...”
   • „Polaczki”, „Żydki” i inni...
   • Prekursor rasizmu
   • Po stronie Chrystusa czy „prawdy’’?
   • Wojna – „ratunek”?
   • Z obcych źródeł
   • Socjalizm o dwóch twarzach
   • Jakimi narzędziami?
9. „Zbawienie Rosji od ludu przyjdzie...”
   • Dramat oderwania
   • „Chłop Mareusz”
   • Między cnotą a grzechem
   • Wspólnota religijna
   • Ewolucja mitologii
10. „Uch, te bernardy!...”
    • „Chemia, bracie, chemia...”
    • Wokół środowiska
    • Wokół „kija”
    • „Jakby”, „coś”...
    • „Harmonia wszystkich przeciwieństw...”
11. Recepcja powieści
    • „Powieść czytają wszędzie...”
    • Jednostronny odbiór
    • Czy patologia?
    • Symptomy przełomu
    • W odbiorze zagranicy
    • Inne formy oddziaływania
12. Lekcje Dostojewskiego
    • Przenikliwy diagnosta
    • „Pro” i „contra”

Nota edytorska

• Kwestia brzmienia tytułu

Bibliografia

Bracia Karamazow. Powieść w czterech częściach z epilogiem

• Od autora

• Część pierwsza
  • Księga pierwsza. Dzieje pewnej rodzinki
    1. Fiodor Pawłowicz Karamazow
    2. Pozbycie się pierwszego syna
    3. Następne małżeństwo i następne dzieci
    4. Trzeci syn, Alosza
    5. Starcy
  • Księga druga. Nieprzyzwoite zebranie
    1. Przyjechali do monasteru
    2. Stary błazen
    3. Wierzące baby
    4. Niewiasta małej wiary
    5. Spełni się, spełni!
    6. I po cóż żyje taki człowiek!
    7. Seminarzysta karierowicz
    8. Skandal
  • Księga trzecia. Lubieżnicy
    1. W czeladnej
    2. Lizawieta Smierdiaszcza
    3. Spowiedź gorącego serca. Wierszem
    4. Spowiedź gorącego serca. W anegdotach
    5. Spowiedź gorącego serca. „Piętami do góry”
    6. Smierdiakow
    7. Kontrowersja
    8. Przy koniaczku
    9. Lubieżnicy
    10. Obie razem
    11. Jeszcze jedna stracona reputacja
• Część druga
  • Księga czwarta. Szarpanina
    1. Ojciec Ferapont
    2. U ojca
    3. Spotkanie z uczniakami
    4. U pani Chochłakow
    5. Szarpanina w salonie
    6. Szarpanina w izbie
    7. I na świeżym powietrzu
  • Księga piąta. Pro i contra
    1. Zmowa
    2. Smierdiakow z gitarą
    3. Bracia się poznają
    4. Bunt
    5. Wielki Inkwizytor
    6. Tymczasem jeszcze bardzo niejasny
    7. „Z mądrym człowiekiem to i pogadać ciekawie”
  • Księga szósta. Rosyjski mnich
    1. Starzec Zosima i jego goście
    2. Żywot w Bogu zmarłego starca Zosimy z jego własnych słów przepisany przez Aleksego Fiodorowicza Karamazowa
       Wiadomości biograficzne
       1. O młodzianku, bracie starca Zosimy
       2. O Piśmie Świętym w życiu ojca Zosimy
       3. Wspomnienia z dzieciństwa i młodości starca Zosimy. Pojedynek
       4. Tajemniczy gość
    3. Z rozmów i pouczeń starca Zosimy
       1. O rosyjskim mnichu i o tym, co on znaczyć może
       2. O panach i sługach i o tym, czy to możliwe, aby panowie i słudzy stali się braćmi z ducha
       3. O modlitwie, o miłości i o stykaniu się z innymi światy
       4. Czy można być sędzią swoich bliźnich? O wierze do końca
       5. O piekle i ogniu piekielnym mistyczna medytacja
• Część trzecia
  • Księga siódma. Alosza
    1. Odór trupi
    2. Taka chwilka
    3. Cebulka
    4. Kana Galilejska
  • Księga ósma. Mitia
    1. Kuźma Samsonow
    2. Legawy
    3. Kopalnia złota
    4. W ciemnościach
    5. Nagłe postanowienie
    6. Jadę!
    7. Dawny i niewątpliwy
    8. Maligna
  • Księga dziewiąta. Śledztwo wstępne
    1. Początek kariery urzędnika Pierchotina
    2. Alarm
    3. Wędrówka duszy przez męki. Pierwsza męka
    4. Druga męka
    5. Trzecia męka
    6. Prokurator złapał Mitię
    7. Wielka tajemnica Miti. Wygwizdali
    8. Zeznania świadków. Dzieciok
    9. Zabrano Mitię
• Część czwarta
  • Księga dziesiąta. Chłopcy
    1. Kola Krasotkin
    2. Dzieciarnia
    3. Uczeń
    4. Żuczek
    5. Przy łóżeczku Iliuszy
    6. Wczesny rozwój
    7. Iliusza
  • Księga jedenasta. Brat Iwan Fiodorowicz
    1. U Gruszeńki
    2. Chora nóżka
    3. Diabełek
    4. Hymn i sekret
    5. Nie ty, nie ty!
    6. Pierwsze odwiedziny u Smierdiakowa
    7. Druga wizyta u Smierdiakowa
    8. Trzecie i ostatnie odwiedziny u Smierdiakowa
    9. Diabeł. Zmora Iwana Fiodorowicza
    10. „To on mówił!”
  • Księga dwunasta. Pomyłka sądowa
    1. Feralny dzień
    2. Niebezpieczni świadkowie
    3. Ekspertyza lekarska i funt orzechów
    4. Szczęście uśmiecha się do Miti
    5. Nieoczekiwana katastrofa
    6. Mowa prokuratora. Charakterystyka
    7. Przegląd historyczny
    8. Traktat o Smierdiakowie
    9. Psychologia całą parą. Rozpędzona trójka. Finał mowy prokuratora
    10. Mowa obrońcy. Kij o dwóch końcach
    11. Nie było pieniędzy. Nie było grabieży
    12. Morderstwa też nie było
    13. Rajfur myśli
    14. Kmiotkowie postawili na swoim
• Epilog
  1. Projekty uratowania Miti
  2. Na chwilę kłamstwo stało się prawdą
  3. Pogrzeb Iliuszeczki. Mowa przy kamieniu Przypisy

Fiodor, Dostojewski, Fiodor Dostojewski, Bracia, Karamazow, Bracia Karamazow, Biblioteka, Narodowa, Biblioteka Narodowa, klasyka, klasyka literatury, literatura klasyczna,