Jeszcze żywi czy już zmarli? Dziewiętnastowieczne dokumentacje emigracyjnego umierania / Elżbieta Wichrowska

W wieku XIX dochodzi do schizofrenicznego rozdwojenia. Obok adoracji trupa Bliskiego i prób zatrzymania go w rozmaitych artefaktach pojawiają się działania prowadzące do urzeczowienia zwłok ludzkich – jeżeli jest to trup Obcego. Odarty ze sfery sacrum staje się on przedmiotem bez tożsamości i ludzkiej godności.

W tradycji polskiego romantyzmu szczególne miejsce zajęły trupy emigrantów. Reprezentatywnych przykładów dostarczają dzieje zwłok Joachima Lelewela, Fryderyka Chopina i Antoniego Ostrowskiego. Z działań podejmowanych przez „Rozproszeństwo Nocy Listopada” wokół tych umarłych można zrekonstruować pewien styl myślenia – o Wielkiej Emigracji jako o rodzinie, a także o trupie polskiego uchodźcy jako o trupie Polski, którego odpowiednie zabezpieczenie stawało się szansą na zmartwychwstanie Ojczyzny. Przetrwanie polskiego trupa to przetrwanie Polski.

Wstęp

[Część pierwsza]

I. Emigracja polistopadowa

„Tu i teraz” – „tam wczoraj”

Polski, polska, polskie… Emigracja a instytucje

Polskie nekropolie na emigracji

Emigrant umiera

Gdzie i z kim?

II. Jak zatrzymać umierającego. Od diariusza choroby do fotografii

Zwłoki Bliskiego – zwłoki Obcego

Rekwizyty umierania

Diariusz choroby

„Jak wyglądał po śmierci?” Wizualizacje momentu zgonu

Tysiące pośmiertnych rysunków

Ostatnie słowa

Tuż po śmierci. Konserwacja

Balsamowanie

Czaszka kochanki

[Część druga]

III. Trzy emigracyjne umierania i próby ich dokumentowania

Lelewel (1861) – Chopin (1849) – Ostrowski (1845)

Śmierć à la Maison „de Santé” Dubois. Lelewel a emigracyjna opresja

Fotograf Pietkiewicz

Chopin umiera trzydzieści sześć razy. Śmierć Chopina i przyjaciele

Teofil Kwiatkowski i śmierć Chopina

Chopin na łożu śmierci

Pukle włosów

Maska pośmiertna Chopina

Śmierć w Maderach – Antoni Ostrowski. Przeprowadzka na prowincję

Archiwa Ostrowskich z Ujazdu

Koszty pogrzebu śp. wojewody Antoniego Ostrowskiego

Relacje w listach

Umieranie Antoniego Ostrowskiego. Relacja Julii z Ostrowskich Michałowskiej

Balsamowanie i Gannal

Pierre-Fidèle Bretonneau. Lekarz

Ostatnie rysunki

[Część trzecia]

IV. Wokół trupa

„Precz tedy umarli z miasta…”

Fenomen La Morgue de Paris. Ekspozycja, upublicznienie, wizualizacja

Nieznajoma z Sekwany i jej maski

Polska, Polacy, Emigracja i La Morgue

Przypisy