Karl Jaspers: Filozof – świadek czasu / Czesława Piecuch

Rozprawy zawarte w niniejszym tomie prezentują myśl Karla Jaspersa i innych wybitnych filozofów ukazujących w swych dziełach dylematy epoki i dostrzegających w takim zaangażowaniu swe zadanie. Wedle Jaspersa istnieje ścisły związek filozoficznego myślenia z wyzwaniami epoki, uważa on, że pytania filozofii są odwieczne, ale uwarunkowania epoki zmieniają ich kształt na skutek nowych doświadczeń historycznych. W jego przekonaniu, filozofia nie ogranicza się do samego myślenia, lecz potwierdza się w praktyce życia jednostek i w ich życiu politycznym. Ci wyjątkowi myśliciele są nie tylko obserwatorami negatywnych zjawisk i autorami dramatycznych diagnoz, wyrazicielami niepokojów trawiących współczesne społeczeństwa, lecz także aktywnymi świadkami epoki, podejmującymi wysiłki w kierunku opracowania filozoficznego remedium na ułomności naszego świata. Stawiają oni pytania o to, czym jest człowieczeństwo, na czym polega stawanie się człowiekiem i na jakie zagrożenia ono dzisiaj napotyka. Przedstawiają analizy takich zagrożeń, tak jak na przykład wybitny myśliciel, Otto F. Bollnow, który wskazuje na technikę i racjonalizację życia jako główne w dzisiejszych czasach przeszkody na drodze jego realizacji. Filozofia Emmanuela Mouniera, przedstawiciela współczesnego personalizmu, podobnie jak Karla Jaspersa, szuka rozwiązania problemów współczesnego świata w uczestnictwie jednostek we wspólnocie ogólnoludzkiej, w podkreślaniu tego, że człowiek jest istotą społeczną. Te koncepcje konfrontowane są z filozofami dialogu, a o fenomenologii Świadka, którym może być filozof, piszą autorzy tekstu o Gabrielu Marcel, nazywanym filozofem świadectwa.

Zagrożenia rozpatrywane są również z perspektywy politycznej przez przedstawicieli myśli politycznej, do których należy Hannach Arendt. Jednym z celów filozofii politycznej Hannah Arendt i Karla Jaspersa stała się po II wojnie światowej walka z wszelkimi przejawami przemocy, szczególnie wojennej, autorytarnej i totalitarnej. Pragnęli oni polityki opierającej się na komunikacji i dotrzymywaniu zobowiązań. Ale łączyły ich także zapatrywania na temat innych współczesnych niebezpieczeństw, z których największym dla nich wówczas było zagrożenie wybuchem bomby atomowej i wyścig zbrojeń. W tym kontekście wraca na stronach niniejszej książki zagadnienie winy niemieckiej, w nawiązaniu do znanej Jaspersowskiej rozprawy, a także w krytycznym odniesieniu do Michaela Schmidt-Salomona. Zagrożenia analizowane w prezentowanych artykułach mają też swój wymiar społeczny i objawiają się niezadowoleniem, które rodzi nowe filozoficzne zainteresowania, związane z myślą Karola Marksa, a będące przedmiotem krytyki Jaspersa, uważającego ją za ideologię w przebraniu naukowości. Zaangażowanie Jaspersa w sprawy epoki ukazane jest też w tematach prezentowanych artykułów, z pozoru odległych od bieżących wydarzeń, jak zagadnienie języka, pisma i mowy czy jego ujęcie postaci Jezusa.

Wstęp

C z ę ś ć I

Filozofowie w kręgu myśli Karla Jaspersa

Elżbieta Paczkowska-Łagowska

Człowieczeństwo: jego natura, kryzys i próby ratowania w naszym czasie. Z badań Otto F. Bollnowa

Iwona Alechnowicz-Skrzypek

Jaspersowska krytyka marksizmu w kontekście współczesnej mody na Marksa

Antoni Szwed

Kwestia niemieckiej winy moralnej w ujęciu Karla Jaspersa i Michaela Schmidt-Salomona

Piotr Reputakowski

Hannah Arendt i Karl Jaspers w walce z totalitaryzmem

Izabella Janda

Zagubiony w bezosobowym świecie rzeczy? Człowiek Emmanuela Mouniera i Karla Jaspersa

Antonina Sebesta

Partia i jej liderzy jako zagrożenie dla wolności politycznej

C z ę ś ć I I

Z myśli filozoficznej Karla Jaspersa

Czesława Piecuch

Karla Jaspersa idea nowego humanizmu

Izabela Szyroka

Medytacja nad słowami Jaspersa: „Ogląd historyczny stwarza przestrzeń, z wnętrza której budzi się nasza świadomość człowieczeństwa” (O źródle i celu historii)

Paweł Wójs

Karl Jaspers o języku, mowie i piśmie

Maciej Urbanek

Psychopatologia – psychologia – filozofia: Jaspersa droga do zrozumienia człowieka

Włodzimierz Heflik

Próba analizy znaczenia terminu „das Umgreifende”

Michał Haake

Rembrandt – ikonoklazm – fizjonomika – Holokaust. Uwagi na temat stanowiska Karla Jaspersa

w sprawie wyglądu Jezusa Chrystusa

Janusz Krupiński

„Bóg umarł”: przecięcie dwu osi, czasu i wieczności

Autorzy

Indeks nazwisk