Nabycie akcji zdematerializowanych od nieuprawnionego / Michał Godlewski

 Publikacja omawia sporny w literaturze prawniczej problem, czy możliwe jest nabycie w dobrej wierze akcji zdematerializowanych od nieuprawnionego. W zwią­zku z wprowadzaną obligatoryjną dematerializacją akcji rosnąć będzie skala przypadków, w których tytuł prawny zbywcy jest wątpliwy. Ustawodawca nie wprowadził bowiem przepisów, które wprost chroniłyby nabywcę ani też roz­strzygały, że nabywca w dobrej wierze jest takiej ochrony pozbawiony.

Autor wyjaśnia, czy i w jakich okolicznościach nabywca akcji (zdematerializo­wanej) może stać się uprawnionym („właścicielem” akcji), jeśli zbywca nie był uprawnionym (np. jeśli akcję zbył dom maklerski nadużywający zaufania swojego klienta). Wejście w życie ustawy z 30.08.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, co następuje– co do zasady – 1.03.2021 r., zwiększa znaczenie akcji zdematerializowanych w obrocie.

 Publikacja zainteresuje prawników praktyków – sędziów, radców prawnych, adwokatów, a także pracowników naukowych zajmujących się omawianą tematyką.

Wykaz skrótów | str. 11

Wstęp | str. 15

Rozdział I
Instytucja nabycia akcji od nieuprawnionego w systemie prawa | str. 27
1. Wprowadzenie | str. 27
2. Zasada ochrony zaufania a obrót akcjami | str. 29
2.1. Wprowadzenie | str. 29
2.2. Zasada nemo plus iuris i jej granice | str. 34
2.3. Zasada ochrony zaufania a nabycie od nieuprawnionego | str. 38
3. Nabycie od nieuprawnionego niektórych praw majątkowych innych niż akcje | str. 42
3.1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych | str. 42
3.2. Nabycie od nieuprawnionego wierzytelności wekslowej | str. 46
3.3. Problem nabycia od nieuprawnionego udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością | str. 52
3.4. Problem nabycia od nieuprawnionego wierzytelności niepowiązanych z papierami wartościowymi | str. 56
3.5. Wspólne cechy instytucji nabycia od nieuprawnionego praw podmiotowych | str. 60
4. Nabycie akcji od nieuprawnionego a konstytucyjna ochrona praw majątkowych | str. 68
4.1. Wprowadzenie | str. 68
4.2. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego dotyczące przejścia prawa pomiędzy podmiotami prywatnoprawnymi bez zgody uprawnionego | str. 69
4.3. Zgodność art. 169 k.c. z Konstytucją RP – stanowisko własne | str. 73

Rozdział II
Wpływ dematerializacji na cechy papierów wartościowych umożliwiające nabycie praw od nieuprawnionego | str. 79
1. Wprowadzenie | str. 79
2. Pojęcie dematerializacji papierów wartościowych | str. 81
2.1. Geneza i przyczyny dematerializacji papierów wartościowych | str. 81
2.2. Dematerializacja papierów wartościowych de lege lata w prawie polskim | str. 87
3. Zachowanie przez papiery wartościowe zdematerializowane istotnych cech papierów wartościowych w formie dokumentu | str. 93
3.1. Stanowiska doktryny | str. 93
3.2. Zachowanie terminologicznej ciągłości pojęcia papieru wartościowego w języku prawnym | str. 103
3.3. Zachowanie funkcjonalnej ciągłości papieru wartościowego | str. 106
3.4. Wyłączenie cesji w reżimie obrotu zdematerializowanymi papierami wartościowymi | str. 108
4. System depozytowo-rozliczeniowy jako źródło zaufania instytucjonalnego | str. 113
4.1. Pojęcie systemu depozytowo-rozliczeniowego | str. 113
4.2. Instytucje tworzące system depozytowo- -rozliczeniowy jako podmioty zaufania publicznego | str. 118
4.3. Wpis na rachunku papierów wartościowych jako sposób ujawnienia przysługiwania prawa zbywcy akcji zdematerializowanych w spółce publicznej | str. 129
4.3.1. Funkcje wpisu na rachunku papierów wartościowych | str. 129
4.3.2. Podmioty prowadzące rachunki papierów wartościowych i zabezpieczenia systemowe | str. 132
4.3.3. Domniemanie zgodności wpisu na rachunku z rzeczywistym stanem prawnym | str. 137
4.3.4. Instytucja rachunku zbiorczego | str. 140
4.4. Zasada ostateczności rozrachunku | str. 143
4.4.1. Charakter prawny zasady ostateczności rozrachunku | str. 143
4.4.2. Zasada ostateczności rozrachunku a ochrona zaufania w obrocie | str. 146

Rozdział III
Specyfika akcji jako papieru wartościowego w kontekście możliwości nabycia praw z akcji w ramach reżimu właściwego dla nabycia rzeczy od nieuprawnionego | str. 151
1. Wprowadzenie | str. 151
2. Zbywalność i obiegowość akcji | str. 153
2.1. Pojęcie zbywalności | str. 153
2.2. Pojęcie obiegowości | str. 154
2.3. Różnice między zbywalnością i obiegowością akcji | str. 159
2.4. Obiegowość a sposób ujawnienia przysługiwania prawa | str. 163
2.4.1. Konieczność istnienia uproszczonego sposobu wykazywania prawa | str. 163
2.4.2. Obiegowość praw z papierów wartościowych a domniemanie prawne | str. 165
2.5. Obiegowość a wyłączenie lub modyfikacja reżimu przelewu | str. 171
2.5.1. Wpływ przelewu na ograniczenie obiegowości praw | str. 171
2.5.2. Ograniczenie zarzutów w obrocie prawami z papierów wartościowych na zlecenie i na okaziciela | str. 173
2.5.3. Ograniczenie zarzutów a nabycie od nieuprawnionego | str. 177
2.6. Obiegowość papierów wartościowych a nabycie od nieuprawnionego | str. 180
3. Papiery wartościowe a prawo rzeczowe | str. 184
3.1. Teoria własnościowa papierów wartościowych | str. 184
3.2. Znaczenie regulacji prawnorzeczowych dla papierów wartościowych | str. 189
4. Akcje jako papiery wartościowe imienne i na okaziciela – zasadność utrzymania podziału wobec dematerializacji | str. 193
5. Wykazywanie i przenoszenie praw z akcji zdematerializowanych zapisanych na rachunkach papierów wartościowych | str. 198
6. Rejestr akcjonariuszy spółki niepublicznej | str. 206

Rozdział IV
Dopuszczalność nabycia od nieuprawnionego akcji zdematerializowanych | str. 213
1. Wprowadzenie | str. 213
2. Analiza stanowisk doktryny polskiej | str. 221
2.1. Autorzy uznający dopuszczalność nabycia od nieuprawnionego akcji zdematerializowanych | str. 221
2.2. Autorzy negujący możliwość nabycia od nieuprawnionego akcji zdematerializowanych | str. 233
3. Wykładnia gramatyczna art. 169 k.c. a nabycie od nieuprawnionego akcji zdematerializowanych | str. 236
4. Wykładnia systemowa przepisów o akcjach zdematerializowanych a nabycie od nieuprawnionego | str. 240
4.1. Tożsamość praw podmiotowych powiązanych z papierami wartościowymi w formie dokumentu i zdematerializowanymi | str. 240
4.1.1. Tożsamość rodzaju praw | str. 240
4.1.2. Zachowanie pojęcia papieru wartościowego | str. 242
4.1.3. Zachowanie obiegowego charakteru akcji | str. 243
4.2. Publikacyjna rola wpisu na rachunku papierów wartościowych lub w rejestrze akcjonariuszy | str. 245
4.3. Nabycie akcji zdematerializowanych a art. 56 u.o.i.f. | str. 248
4.4. Nabycie od nieuprawnionego a względy natury konstytucyjnej | str. 250
4.5. Prawo właściwe dla papierów wartościowych zdematerializowanych – wzmianka | str. 253
5. Wykładnia funkcjonalna przepisów o akcjach zdematerializowanych a nabycie od nieuprawnionego akcji zdematerializowanych | str. 257
5.1. Uwagi ogólne | str. 257
5.2. Potrzeba ochrony bezpieczeństwa obrotu | str. 257
5.3. Brak alternatywnych sposobów ochrony nabywcy | str. 259
5.4. Historyczne uwarunkowania problemu nabycia akcji zdematerializowanych od nieuprawnionego | str. 262
6. Inne przedstawiane w doktrynie koncepcje ochrony nabywcy akcji zdematerializowanych | str. 267
6.1. Przepis art. 7 ust. 1 u.o.i.f. jako podstawa nabycia akcji od nieuprawnionego | str. 267
6.2. Koncepcja ochrony nabywcy praw z papierów wartościowych w oparciu o założenie uprawnienia firmy inwestycyjnej do rozporządzania w stosunku zewnętrznym | str. 273
6.2.1. Uwagi wstępne | str. 273
6.2.2. Analiza krytyczna koncepcji | str. 275
7. Podsumowanie | str. 284
7.1. Dopuszczalność ochrony nabywcy akcji zdematerializowanych ex fide bona | str. 284
7.2. Podstawa prawna nabycia akcji zdematerializowanych od nieuprawnionego | str. 287

Wnioski | str. 291

Bibliografia | str. 301

Orzecznictwo | str. 315