Uczenie się stawania się osobą starą / Marcin Muszyński

Książka dotyczy procesu uczenia się stawania osobą starą oraz sposoby wytwarzania jest tego typu autoidentyfikacja na poziomie indywidualnym. Autor opisuje cztery obszary sprawczości reprezentujące różne przejawy agencyjności człowieka w późnej dorosłości. Ukazuje wewnętrzny i zewnętrzny wymiar doświadczania własnej starości. Monografia zawiera model uczenia się stawania osobą starą, które rozpatrywane jest zarówno w ujęciu statycznym, jak i dynamicznym, co wskazuje na wielowariantowość i wielowymiarowość typowych scenariuszy tworzącej się identyfikacji osoby starej.

Publikacja jest kierowana do gerontologów społecznych, andragogów, pedagogów, geragogów, geriatrów, pielęgniarek geriatrycznych, opiekunów społecznych, pracowników socjalnych, wolontariuszy oraz praktyków i specjalistów pracujących z seniorami. Można ją również polecić studentom specjalności medycznych i społecznych, badaczom skupionym na jakościowej metodologii badań, a także osobom zainteresowanym zagadnieniem starości i starzenia się.

Wykaz skrótów 11

Wstęp 13

1 Sytuowanie się w polu badawczym 19

1.1 Usytuowanie paradygmatyczne – określanie progu starości 22

1.2 Sytuowanie się w polu geragogiki 27

1.2.1 Wychowanie – starość 31

1.2.2 Edukacja/uczenie się – starość 33

1.3 Rozgraniczenie terminów „edukacja” i „uczenie się” 37

1.4 Sytuowanie się poza geragogiką 44

1.5 Uczenie się jako główna kategoria pojęciowa multidyscyplinarnego obszaru badań nad uczeniem się (w/ do/ dla starości i przez starość) 49

1.5.1 Koncepcja całożyciowego uczenia się 53

1.5.2 Uczenie się jako stawanie się (osobą starą) 62

1.6 Podsumowanie 67

2 Perspektywa teoretyczna badań 73

2.1 Założenia paradygmatyczne – epistemologia badań 74

2.1.1 Konstrukcjonizm społeczny 77

2.1.2 Konstrukcjonizm społeczny w badaniach nad starością i starzeniem się 81

2.2 Orientacje teoretyczne 85

2.2.1 Starzenie się w kontekście interakcjonizmu symbolicznego 87

2.2.2 Starzenie się w perspektywie biograficznej 91

2.2.3 Biograficzne uczenie się w starości 93

2.3 Uzasadnienie zastosowania wybranego paradygmatu oraz orientacji teoretycznych 95

3 Metodologia badań 99

3.1 Cel i problematyka badań 99

3.2 Konstrukcjonistyczna metodologia teorii ugruntowanej jako podstawowa strategia badawcza 102

3.3 Techniki badawcze 107

3.3.1 Wywiad narracyjny 107

3.3.2 Wywiad częściowo ustrukturyzowany 109

3.3.3 Obserwacja jakościowa 110

3.3.4 Technika fotospaceru 111

3.4 Naturalna historia badania 112

3.5 Źródła danych oraz próba badawcza 121

3.6 Wsparcie procesu badawczego komputerową analizą danych jakościowych 128

3.7 Jakość badań 129

3.8 Kontekst etyczny badań 132

4 Uwarunkowania i konteksty związane z wyłaniającym się obrazem starości 135

4.1 Kategoria analityczna – pokolenie 136

4.2 Pokolenia badanych osób (generacja przedwojenna) 149

4.2.1 Lata przedwojenne 149

4.2.2 Druga wojna światowa 150

4.2.3 Wyzwolenie 156

4.2.4 Życie w komunistycznej Polsce 158

4.2.5 Transformacja ustrojowa 178

4.2.6 Współczesność 181

4.3 Wnioski końcowe 184

5 Starość i starzenie się w odniesieniu do czterech pól sprawczości – stawanie się osobą starą 187

5.1 Kategoria analityczna – sprawczość (agency) 187

5.2 Cztery obszary sprawczości w starości 190

5.3 Przekształcane i poszerzane pole sprawczości w starości 196

5.3.1 Ogólna charakterystyka obszaru przekształcania i poszerzania pola sprawczości w starości 196

5.3.2 Cielesność w obszarze przekształcania i poszerzania pola sprawczości w starości 205

5.3.3 Aktywność w przekształcanym i poszerzanym polu sprawczości w starości 209

5.3.4 Relacje i kontakty społeczne w przekształcanym i poszerzanym polu sprawczości w starości 216

5.4 Podtrzymywane pole sprawczości w starości 219

5.5 Kurczenie się pola sprawczości w starości 231

5.5.1 Ogólna charakterystyka obszaru kurczenia się pola sprawczości 231

5.5.2 Cielesność w obszarze kurczącego się pola sprawczości w starości 237

5.5.3 Aktywność w kurczącym się polu sprawczości w starości 241

5.5.4 Relacje i kontakty społeczne w kurczącym się polu sprawczości w starości 244

5.6 Przywracane i przejmowane pole sprawczości w starości 247

5.6.1 Ogólna charakterystyka obszaru przywracanego i przejmowanego pola sprawczości w starości 247

5.6.2 Cielesność w przywracanym polu sprawczości w starości 254

5.6.3 Aktywność w przywracanym i przejmowanym polu sprawczości w starości 260

5.6.4 Medyczny, (gero)technologiczny i społeczny wymiar przywracania i przejmowania pola sprawczości 269

5.7 Teoretyczne ramy odniesienia dla czterech obszarów sprawczości w starości 285

5.7.1 Teoretyczne ramy odniesienia dla przekształcanego, poszerzanego i podtrzymywanego pola sprawczości w starości 286

5.7.2 Teoretyczne ramy odniesienia dla kurczącego się pola sprawczości w starości 294

5.7.3 Teoretyczne ramy odniesienia dla przywracanego i przejmowanego pola sprawczości 302

5.8 Podsumowanie 311

6 Wyłaniający się obraz starości 31

6.1 Wewnętrzny wymiar starości 315

6.1.1 Wyłaniający się obraz starości – uczenie się stawania się i bycia osobą starą 316

6.1.2 Odczuwanie (zmian w) starości 321

6.1.3 Starość (nie)odczuwana poprzez cielesność 325

6.1.4 Perspektywa temporalna 331

6.1.5 Spektrum przebywania z samym sobą 351

6.1.6 Religijność 364

6.1.7 Wyłanianie się obrazu starości na przykładzie personalizacji miejsca w mieszkaniach osób starszych 371

6.1.8 Nieodczuwanie starości 395

6.2 Zewnętrzny wymiar starości 405

6.2.1 Społeczny wymiar komunikowania się z osobą starą 407

6.2.2 Rozwiązania formalnoprawne sprzyjające uczeniu się stawania osobą starą 415

6.2.3 Wyłanianie się obrazu starości w odniesieniu do miejsc(a) w przestrzeni miasta i wsi 418

6.2.4 Międzypokoleniowe uczenie się 425

6.3 Podsumowanie 437

7 Uczenie się stawania osobą starą – teoretyzacja badanego zjawiska 441

7.1 Obszary analityczne dotyczące obrazów starości i uczenia się stawania osobą starą 441

7.2 Ujęcie statyczne 453

7.2.1 Zjawisko uczenia się w przekształcanym i poszerzanym polu sprawczości 453

7.2.2 Zjawisko uczenia się w podtrzymywanym polu sprawczości 462

7.2.3 Zjawisko uczenia się w kurczącym się polu sprawczości 465

7.2.4 Zjawisko uczenia się w przywracanym i przejmowanym polu sprawczości 470

7.3 Ujęcie dynamiczne 475

7.3.1 Trajektoria optymalna A-(B)-1-2-3-4 476

7.3.2 Trajektoria stabilna A-(B)-2-3-4 477

7.3.3 Trajektoria zwyczajna B-(A)-3-4 478

7.3.4 Trajektoria odzyskiwania i utraty sprawczości B-(A)-4-1 lub 2, lub 3; albo B-(A)-4-3-4 479

7.4 Podsumowanie 481

Zakończenie 483

Bibliografia 487

Wykaz diagramów 547

Wykaz tabel 549

Wykaz zdjęć 551

Streszczenie 553

Summary 557