Strach, śmiech i łzy. Dyskursy antropologiczne w literaturze (nie tylko) śląskiego baroku / Mirosława Czarnecka

W moich badaniach nad literaturą i kulturą śląskiego (i niemieckiego) baroku szczególną uwagę poświęcam dyskursom antropologicznym epoki, współkształtującym światy codzienności, a także ich literackiemu przedstawianiu. […] Literatura baroku pokazuje wyraźnie, jak antropologia strachu współokreślała ludzkie życie oraz historię relacji płci w owym czasie. Pod pojęciem antropologii strachu rozumiem obraz człowieka i koncepcje płci, jakie rozwinęły się w epoce zdominowanej wojną trzydziestoletnią tudzież towarzyszącymi jej egzystencjalnymi doświadczeniami i przeżyciami. […] Ramę moich rozważań w niniejszym studium stanowią z jednej strony dyskurs płci, w którym werbalizuje się strach przed kobietą oraz – z drugiej – dyskurs autorstwa, w którym eksponuje się wyraźnie strach kobiet przed pisaniem. W tak oznaczonym polu badawczym znalazły się dyskurs starości i ciała, śmierci i miłości. Aktualne interdyscyplinarne badania nad wczesną nowożytnością jasno pokazały konieczność re-wizji wielu dotychczasowych ustaleń, interpretacji i stanowisk wobec dyskursów epoki. Najważniejszym dezyderatem badawczym jest przy tym pluralistyczne spojrzenie na zjawiska i procesy zachodzące we wszystkich obszarach kultury tej epoki, aby w napięciu i kontrowersji pomiędzy autorytatywnością i pluralizmem dotychczasowych pozycji ukazać jej dynamikę. Szczególnie interesujące są dla mnie w tym kontekście tzw. przestrzenie nieuwagi, zatem obszary traktowane dotąd jako historycznie irrelewantne dla kultury. Pozwalają one bowiem poznać i opisać procesy uznawane za normatywnie i autorytarnie regulowane, a które w perspektywie pluralistycznej jawią się jako otwarte i kontrowersyjne.
ze Wstępu

Prof. dr hab. Mirosława Czarnecka – germanistka, literaturoznawczyni, kierownik Zakładu Literatury Niemiec, Austrii i Szwajcarii XIX i XX w. w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Jest autorką 5 monografii, 2 antologii, 16 monografii zbiorowych i ok. 200 artykułów naukowych. Wypromowała 13 doktorów. Zagraniczne profesury gościnne na uniwersytetach w Dreźnie, Moguncji, Graz, Arras i Bolonii. Najważniejsze obszary badawcze: literatura i kultura śląskiego i niemieckiego baroku, dawna i współczesna literatura kobiet w Niemczech w kontekście europejskim, niemiecki modernizm, twórczość Carla i Gerharta Hauptmannów, kultura i literatura kobiet w Republice Weimarskiej.

Wstęp

Rozdział I. Dyskurs płci: strach przed kobietą

1. Historia i paradygmaty

2. Humanistyczny model małżeństwa

3. Lutra nauka o małżeństwie

4. „Przestrzenie nieuwagi”: relacje płci w domu Andreasa Gryphiusa (1616–1664)

Dom pastora

Dom uczonego

Mieszczańska przestrzeń rodzinna

5. Mizoginistyczne wspólnoty śmiechu

Rozdział II. Dyskurs ciała

1. Ciało jako artefakt

Dyskurs szminki

À la mode: dekolty i fontange

2. Literackie modele ciała

Ciało „zafałszowane”

Szkielet i trup

Ciało boskie

Ciało erotyczne

Rozdział III. Dyskurs starości

1. Naukowe dyskursy starości w filozofii, teologii i medycynie

2. Portrety własne starych kobiet

Stara wdowa

Stara panna

Stara rozwódka

3. Dyskurs starości w literaturze niemieckiego baroku

Rozdział IV. Dyskurs śmierci i kultura smutku

1. Toposy śmierci

2. Literatura funeralna

Mowy pogrzebowe

Zbiór funeralny

Epicedia

Rozdział V. Dyskurs miłości

1. Miłość macierzyńska i ojcowska

Miłość macierzyńska i miłość święta

2. Amor patriae

Amor patriae i miłość macierzyńska

3. Miłość małżeńska

4. Dyskurs miłości w literaturze pastoralnej i powieści wykwintnej

Rozdział VI. Dyskurs autorstwa: strach kobiet przed pisaniem

1. Konflikty tożsamościowe kobiet i męskie strategie ekskluzji

2. Taktyka piszących kobiet

3. Wczesna historia autorki

4. Kobiece tradycje albo genealogia

5. Poetyka sprzeciwu

Bibliografia (wybór)

Spis ilustracji

Summary

Indeks nazwisk