Samotność i wspólnota, czyli sztuka życia w późnej starożytności (teoria i praktyka I-V wieku) / Opracowanie zbiorowe

Książka niniejsza traktuje o zjawiskach i problemach epoki narodzin i początków chrześcijańskiej cywilizacji Zachodu. Był to bowiem czas niezmiernie ciekawy: chrystianizm istniał wtedy jeszcze w postaci płynnej, nieustalonej, zmieszanej, wielorakiej, szukającej dopiero form wyrazu, kształtującej rytuały, budującej instytucje – a równocześnie krzepnącej w nieustannych sporach, polemikach i dyskusjach ze swoim (większościowym) pogańskim otoczeniem. Zagadnień i wątków, które w związku z tym można rozważać jest, rzecz jasna, bezlik. Przyjęliśmy jednak taką perspektywę badawczą, iż streszczają się one w kilku fundamentalnych pytaniach: jak żyć, by być szczęśliwym? By uniknąć pozornie (?) nieuchronnych cierpień? Jaką postawę zająć wobec trosk, nieszczęść i utrapień, których pełne jest przecież każde ludzkie istnienie? Czy można się od nich jakoś uwolnić lub nauczyć się je znosić? Dlatego to postanowiliśmy prześledzić główne idee manifestującego się w chrześcijańskich, pustynnych eremach i cenobiach „ducha czasu” – wyrażającego się w skrajnym ubóstwie, najsurowszych praktykach ascetycznych, podejmowanych gwoli całkowitego oddania się Bogu – z oglądem świata współczesnych im twórców pogańskich. Pytając starożytnych o „recepty” na dobre życie, narzuciły się nam następujące kwestie: jakie były, są lub mogą być relacje między jednostką, a wspólnotą? Co jest pierwsze? Skoro przyjmiemy, że człowiek jest od początku ukierunkowany do bycia z innymi i dla innych, to dlaczego tak wielu decydowało się na życie samotnicze, na ucieczkę od ludzi, zerwanie nawet najściślejszych więzów przyjacielskich i rodzinnych? W imię czego? – lub Kogo? Jakie doświadczenia rekompensowały chrześcijańskim anachoretom i filozofom pogańskim wyzucie się ze wszystkiego i opuszczenie wszystkich, nawet dotąd bliskich i drogich? Czy jesteśmy w stanie takie przeżycia i motywy decyzji jakoś przywołać, mocą empatii i wyobraźni odtworzyć w sobie, zrozumieć, i w końcu opisać w sposób komunikatywny dla współczesnego człowieka?

Wprowadzenie

Pustynia i wspólnota

Anachoreza i samotność

Opuszczanie świata

Autarkia Niewolnika

Stoik? Platonik? Chrześcijanin – noster Seneca

Anachoreza i wspólnota

„Patrz ostro, stój prosto, czyń dobrze”. Uwagi do Rozmyślań Marka Aureliusza

Apologia ścięta stoickim mieczem

Świat w mocy Złego

Sceptyk, pesymista i… apologeta, czyli dziwny przypadek Arnobiusza z Sikki

Afrykańczycy na wojennej ścieżce

Zdrowie i choroba na pustyni

Duch i ciało

Pokorna mądrość i sztuka życia Ojców Pustyni

Śmierć i pogrzeb Ojców Pustyni

Czy człowiek może sam siebie zbawić?

Czyli o wielkim ludzkim marzeniu

„Wszystko badajcie, a co szlachetne – zachowujcie!”, czyli Rzecz o Bazylim Wielkim

Zamiast zakończenia: Rzym nie umiera nigdy

Bibliografia scalona

Indeks osobowy