Przestrzeń Ziemi Świętej w szesnastowiecznych deskrypcjach polskich pielgrzymów / Katarzyna Ossowska-Kulińska

Publikacja stanowi oryginalne i syntetyczne ujęcie problematyki chorograficznej, która od książki Dariusza Rotta z 1995 roku nie była przedmiotem systematycznych studiów. O ile zajmowano się topiką, gatunkami literatury podróżniczej, o tyle źródłami, które przywołuje Autorka w pracy, już nie, a jeśli tak, to nie w takim zakresie, jak w studium Przestrzeń Ziemi Świętej w szesnastowiecznych deskrypcjach polskich pielgrzymów.

Z recenzji prof. dr hab. Marty Wojtkowskiej-Maksymik

W książce poprawnie określono szereg historycznoliteracki deskrypcji Ziemi Świętej pióra polskich autorów, które ukazały się w XVI wieku: Terrae Sancte et urbis Hierusalem descriptio... Anzelma Polaka, itinerarium Jana Tarnowskiego, diariusz Jana Goryńskiego oraz opis podróży do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki. [...] Zanalizowano szczegółowo zakres prezentowania w nich obszaru Ziemi Świętej, co stanowi w polskim piśmiennictwie naukowym zasadniczo nowe zagadnienie badawcze. To pierwsze takie nowoczesne, syntetyczne ujęcie przedmiotowej kwestii.

Z recenzji prof. dr. hab. Dariusza Rotta

Wstęp 9

Rozdział I. Badania nad deskrypcjami Ziemi Świętej oraz przybliżenie tradycji opisywania przestrzeni do końca XVI wieku 23

1. Dawne opisy Ziemi Świętej w piśmiennictwie niefikcjonalnym 23

2. Zachodnioeuropejska tradycja opisywania Ziemi Świętej 36

3. Polska tradycja pielgrzymowania do Ziemi Świętej oraz opisywania jej obszaru do końca XVI wieku 63

Rozdział II. O modelach prezentacji przestrzeni w dawnym piśmiennictwie niefikcjonalnym – charakterystyka modelu deskrypcji Ziemi Świętej 75

1. Kartograficzne i retoryczne źródła średniowiecznych modeli deskrypcji przestrzeni 75

2. Modele prezentacji przestrzeni Ziemi Świętej 79

2.1. Przestrzeń Ziemi Świętej w kartografii 79

2.2. Model chorograficzny 84

2.3. Model retoryczny 86

2.4. Model średniowiecznego bedekera 89

Rozdział III. Konwencje prezentacji przestrzeni w opisach Ziemi Świętej autorstwa Polaków 95

1. Deskrypcja Anzelma Polaka 96

1.1. Stan badań na temat dzieła i jego recepcji 96

1.2. O przynależności gatunkowej utworu 98

1.2.1. Deskrypcja Ziemi Świętej Anezlma Polaka jako przewodnik dla przyszłych pielgrzymów 98

1.2.2. Czy dzieło Jerozolimczyka jest relacją z podróży – relacją z peregrynacji? 102

1.2.3. Dzieło Jerozolimczyka jako przykład staropolskiej chorografii? 104

1.3. Podział i charakterystyka fragmentów deskryptywnych dzieła Anzelma 106

1.3.1. Topografie i hydrografie w kontekście descriptio regionum 106

1.3.2. Descriptio urbis 109

1.3.3. Deskrypcje lokacji miejsc symbolicznych 111

1.3.4. Opisy pielgrzymich szlaków 113

2. Itinerariusz Jana Tarnowskiego 116

2.1. Stan badań na temat dzieła 116

2.2. O przebiegu peregrynacji Tarnowskiego 118

2.3. O motywacji Tarnowskiego do odbycia pielgrzymki do Ziemi Świętej 119

2.4. Budowa diariusza 121

2.5. Charakterystyka opisów przestrzeni ujętych w diariuszu 125

2.5.1. Elementy ukształtowania terenu Ziemi Świętej wskazane w ramach descriptio regionum 125

2.5.2. Naturalne elementy przestrzeni uwzględnione w opisach miast 127

2.5.3. Ekfrazy obszarów oraz miejsc symbolicznych 128

2.5.4. Opisy szlaków 129

3. Relacja z pielgrzymki Jana Goryńskiego 132

3.1. Stan badań na temat biografii autora i jego relacji z podróży 132

3.2. Przebieg peregrynacji i analiza jej opisu w konteście motywacji do jej odbycia 135

3.3. Analiza deskrypcji przestrzeni ujętych w diariuszu 140

4. Diariusz Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki z podróży do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu 145

4.1. Stan badań na temat historii recepcji dzieła 145

4.2. O motywacji Radziwiłła Sierotki do odbycia pielgrzymki do Ziemi Świętej 149

4.3. Budowa diariusza oraz przebieg peregrynacji Sierotki 151

4.4. Nawiązania do źródeł zachodnioeuropejskich 154

4.5. Analiza deskrypcji przestrzeni ujętych w diariuszu 160

4.5.1. Topografie i hydrografie występujące w kontekście deskrypcji miast 162

4.5.2. Topografie i hydrografie w opisach obszarów symbolicznych 165

5. Opisy dróg 168

Rozdział IV. Przestrzeń Ziemi Świętej w deskrypcjach polskich pielgrzymów – spojrzenie z perspektywy geopoetyki 177

1. „Pierwotny głos krajobrazu” oraz „jednostkowe doświadczenie” przestrzeni 177

2. Przestrzeń Ziemi Świętej w deskrypcjach Polaków 185

3. Performatywne funkcje deskrypcji 191

Zakończenie 197

Wykaz skrótów 201

Spis ilustracji 203

Bibliografia 205

Indeks osób i postaci 213