(P)o zaborach, (p)o wojnie, (p)o PRL. Polski dyskurs postzależnościowy dawniej i dziś / Ewa Kraskowska, prof. dr hab. Hanna Gosk

W trzeciej edycji rozważań poświęconych polskiemu dyskursowi postzależnościowemu, której podsumowaniem jest niniejszy tom, przyglądaliśmy się jego diachronii, dialektyce i dynamice. Diachronii – gdyż pragnęliśmy wydobyć i opisać historyczne zmienności i ciągłości PDP; dialektyce gdyż PDP jawi się nam jako nieustanny ruch między tożsamością „zależną” i wyemancypowaną; dynamice – gdyż głęboko ugruntowany w naszej kulturze PDP sięga swoim oddziaływaniem nie tylko w jej teraźniejszość, ale również modeluje przyszłość. Te trzy dominanty zadecydowały o przyjęciu porządku chronologicznego w układzie zgromadzonych w naszej książce tekstów. Formuła „(p)o zaborach, (p)o wojnie, (p)o PRL”, z owym inkluzywnym i dwuznacznym zapisem przyimka, ma zarazem wskazywać, iż pisząc o każdym „po”, nie sposób nie pisać „o” – czyli o źródłowych, historycznych uwarunkowaniach każdej polskiej zależności. Skonstruowane za pomocą tej formuły kontinuum zależnościowe pozwala przy tym uwydatnić fakt, że w naszych studiach nie chodzi wyłącznie – jak to niekiedy bywa odbierane – o postsowiecki i postkomunistyczny wymiar stanu polskiej świadomości zbiorowej i kultury, ale że na stan ten składały się i nadal składają również inne doświadczenia zależności i podporządkowania, zwłaszcza te związane z rozbiorami, i których szczególnie dramatyczny akcent w wieku XX przypadł na II wojnę światową. Porządek chronologiczny nie jest zresztą tożsamy z perspektywą linearną, gdyż problematyka postzależnościowa ma to do siebie, iż poszczególne epizody historyczne i doświadczenia zbiorowe nieustannie się w jej obrębie splatają, wzajem oświetlają i determinują, stąd konieczność retrospektywnych powrotów, porównań i interpretacji.

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

I. (P)O ZABORACH

Ewa Thompson, Popioły Stefana Żeromskiego jako narracja postkolonialna .19

Michał Krajkowski, Polacy, Galicjanie i Inni. Konstrukcje tożsamościowe

w piśmiennictwie galicyjskim w początkowym okresie autonomii . . . . . . . . .37

Grzegorz Marchwiński, Kanon literacki, naród, asymilacja.

Kulturowe wymiary zależności w drugiej połowie XIX wieku . . . . . . . . . . . . 49

Joanna Krajewska, Sanacyjna idea „wychowania państwowego” w literaturze

dla dzieci i młodzieży. Pozaborowe poszukiwania całości i ciągłości.

Wstępne rozpoznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Krzysztof Stępnik, Po zamachu majowym. Młot postzależności

w walce politycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93

II. (P)O ROSJI

Małgorzata Gmurczyk -Wrońska, Z sali sądowej do dyplomacji.

Stanisława Patka starcia i negocjacje z Rosją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Hanna Gosk, Po zaborach, po PRL-u. Polskie podróże do ZSSR/Rosji . . . . 135

Zbigniew Kopeć, Polski dyskurs syberyjski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

III. (P)O WOJNIE I ZAGŁADZIE

Maria Kobielska, Co mówi powstanka? Emancypacja i zależność

w najnowszych kobiecych narracjach o powstaniu warszawskim . . . . . . . . .171

Monika Żółkoś, Obrazy Zagłady w twórczości Tadeusza Różewicza

w perspektywie animal studies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .191

Michał Kuziak, Interteksty postzależności. Utwór o Matce i Ojczyźnie

Bożeny Umińskiej -Keff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203

Knut Andreas Grimstad, Widziane z podwojnego oddalenia,

czyli odzyskiwanie pamięci w powieści Piotra Pazińskiego Pensjonat . . . . . . 219

Agnieszka Gajewska, Lemberg Land, Lwiw, Lwów.

Wysoki Zamek Stanisława Lema jako opowieść uchodźcy . . . . . . . . . . . . .237

IV. POSTZALEŻNOŚĆ I LOKALNOŚĆ

Bożena Karwowska. Powojenny Inny polsko-niemieckiego pogranicza

oczami kobiet. Powojenne migracje opowiedziane po końcu PRL . . . . . . . . . 255

Małgorzata Mikołajczak, „Czarcia kraina”.

O lubuskim kontr -micie tożsamościowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273

Kornelia Ćwiklak, Po kapitalizmie, po socjalizmie, po cywilizacji.

Nagrobek ciotki Cili Stefana Szymutki i Piąta strona świata Kazimierza

Kutza – świadomość schyłkowa w najnowszej prozie o Górnym Śląsku. . . . . 293

Marta Cuber, Ograbianie. Przemiany języka zależności

w Spadku Erwina Kruka, Dzienniku berlińskim Kazimierza Brakonieckiego

oraz Akacji Ewy Schilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313

Grażyna Gajewska, Pamięć w wojnach kulturowych. Przypadek Gniezna. . . .329

Katarzyna Szalewska, Antropologia przestrzeni miejskiej

w kontekście polskiego dyskursu postzależnościowego . . . . . . . . . . . . . . .345

V. (P)O PRL

Grzegorz Wołowiec, Biografia komunisty jako temat

wypowiedzi historiograficznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Andrzej Zieniewicz, Szyfry, powrotne fale, podziemne przejścia. Metafory

opresyjnych doświadczeń polskiej historii w latach siedemdziesiątych–

dziewięćdziesiątych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .375

Dariusz Skórczewski, Literatura jako kompensacja. Inteligencja comprador

wobec dyskursu hegemonicznego (wstęp do teorii zjawiska) . . . . . . . . . . . .393

Tomasz Bocheński, Spojrzenie suwerena we współczesnej prozie polskiej . . 411

Dorota Wojda, „Dwie Polski”. Czytanie Rymkiewicza w PRL-u i III RP . . . . .429

Renata Makarska, Zakrzyczeć koniec emigracji.

O prozie Bronisława Świderskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

Inga Iwasiów, O konsekwencjach. Reliktowe trwanie PRL

w prozie Artura Daniela Liskowackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .467

Bartosz Dąbrowski, Mimikra, vintage, ironia i gorzkie znaczenie.

Gombrowicz, Dehnel, Witkowski i postkolonialne ciągi dalsze . . . . . . . . . . . .479

Magdalena Górecka, Postkomunizm i postmodernizm –

wzajemne implikacje w powieści najnowszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495

Paweł Tomczok, Nienawiść jako afekt zależności i postzależności

w powieści historycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .513

Justyna Tabaszewska, Gdy nie sposób wyzwolić literatury z „obowiązków”.

Początek lat dziewięćdziesiątych XX w. a rodząca się świadomość

postzależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .525

Katarzyna Stańczak -Wiślicz, Historiografia na temat dziejów kobiet

w powojennej Polsce w okowach dyskursu postzależnościowego? . . . . . . . . . .545

Katarzyna Chmielewska, Tak i nie. Meandry polskiego dyskursu

postkolonialnego i postzależnościowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559

Noty o autor(k)ach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 575

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 585