O systematyzacji treści kształcenia / Artur Stachura

Współczesny człowiek żyje w warunkach nieustannych zmian, gdzie zwłaszcza środowisko informacyjne ulega wzrastającej złożoności. Coraz częstszym problemem jest zjawisko „cyfrowego podzielenia” – nienadążania części społeczeństwa za zmianami, jakie się w nim dokonują. Naczelnym zadaniem pedagogiki powinno być zatem określenie modelu pozwalającego na przygotowanie kolejnych pokoleń do udanego, społecznego współżycia. W rozważaniach nad tym zagadnieniem pomocna okazuje się teoria systemów, polegająca na analizowaniu struktury rzeczywistości w ujęciu hierarchicznym, tj. działaniu w bardzo złożonych strukturach poprzez ich sprowadzenie do struktur prostych. Zwracał na to uwagę Kartezjusz, uznając, że doskonała wiedza jest siecią ( systemem ogniw ) , a nie prostym ciągiem ( łańcuchem ) stwierdzeń.

„Głównym motywem tej książki jest przekonanie, że umiejętność myślenia systemowego to jedna z kluczowych cech współczesnego człowieka. Jeżeli trend zmian cywilizacyjnych utrzyma się w przyszłości, to własności te będą coraz bardziej potrzebne do funkcjonowania. Dlatego uważam, że niezbędne jest włączenie zdolności myślenia systemowego do struktury celów wychowania, i to nie tylko wychowania instytucjonalnego, ale przede wszystkim do przekazywania przez kulturę wzorca człowieka, rozwijającego się samodzielnie przez całe życie".

Materiały uzupełniające do książki dostępne są na stronie: http://bolek.ped.univ.szczecin.pl/stachura

Wstęp; 9

Część I

Systemowa struktura umysłu jako podstawa planowania procesu kształcenia

Rozdział 1

Pojęcie systemu w świetle ogólnej teorii systemów i jego zastosowanie w pedagogice; 17

1.1. Pojęcie i struktura systemu; 17

1.2. Rodzaje systemów; 19

1.3. System teoretyczny a system konkretny; 21

1.4. Zastosowanie teorii systemów w pedagogice; 22

1.5. Człowiek jako system; 23

1.6. Systemowe ujęcie procesu kształcenia; 24

Rozdział 2

Pojęcie jako kategoria epistemologiczna, psychologiczna i dydaktyczna; 29

2.1. Pojęcie jako kategoria epistemologiczna; 30

2.2. Pojęcie jako komponent struktury umysłu; 33

2.3. Pojęcie jako komponent treści kształcenia; 40

Rozdział 3

System pojęć w umyśle człowieka i jego reprezentacja (ujęcie statyczne); 43

3.1. Relacje między pojęciami; 44

3.2. Hierarchiczna struktura systemu pojęć; 49

3.3. System pojęć a działanie; 51

3.4. Zapis i prezentacja systemu pojęć. Znaczenie wizualizacji; 52

Rozdział 4

Operacje umysłowe na systemie pojęć – myślenie systemowe (ujęcie dynamiczne); 59

4.1. Pojęcie myślenia systemowego; 61

4.2. Składniki myślenia systemowego: operacje na systemie pojęć; 62

4.3. Myślenie dywergencyjne i twórcze a myślenie systemowe; 65

Rozdział 5

Określanie celów kształcenia na statycznych i dynamicznych własnościach systemu pojęć; 69

5.1. Model procesu wychowania; 69

5.2. Wychowanie jako proces komunikacji; 70

Rozdział 6

Zasada systemowości rozwoju człowieka; 75

6.1. Własności procesu naturalnego rozwoju człowieka; 75

6.2. Refleksja nad systemem edukacyjnym w świetle własności rozwoju człowieka; 80

Część II

Konstrukcja usystematyzowanych zasobów treści i ich wykorzystanie w procesie kształcenia

Rozdział 7

Systemowe rozumienie pojęć przez ucznia jako cel kształcenia; 85

7.1. Cel kształcenia: możliwe sposoby definiowania; 85

7.2. Klasyczne teorie konstruktywizmu dydaktycznego i ich krytyka; 88

7.3. Uzupełnienie postulatów konstruktywizmu; 91

7.4. Cel systematyzacji treści kształcenia; 93

7.5. Pożądane własności usystematyzowanego zasobu treści kształcenia; 94

Rozdział 8

Treści kształcenia jako składnik warunków kształcenia; 97

8.1. Systematyzacja treści kształcenia; 98

8.2. Procedura systematyzacji treści kształcenia; 99

8.3. Etapy systematyzacji treści; 102

8.4. Składniki zasobu treści i ich właściwości; 106

8.5. Zastosowanie usystematyzowanego zasobu treści w kształceniu; 107

8.6. Prezentacja usystematyzowanej treści kształcenia; 109

8.7. Wizualizacja struktury treści; 110

8.8. Graf jako forma prezentacji struktury treści kształcenia; 112

8.9. Konstruktywistyczne podejście do odbioru treści: hipertekst; 116

8.10. Linearność przekazu a wielowymiarowość struktury treści; 117

8.11. Budowa systemowego zasobu treści kształcenia; 119

Rozdział 9

Warunki kształcenia związane z własnościami ucznia; 121

9.1. Struktura posiadanego systemu pojęć i jej diagnozowanie; 124

Rozdział 10

Sposób podawania usystematyzowanej treści kształcenia; 149

Rozdział 11

Sposób diagnozy procesu kształtowania systemu pojęć; 155

11.1. Charakterystyka ilościowa działań studenta z usystematyzowanym zasobem treści; 155

11.2. Zmienne opisujące działania studentów; 156

11.3. Działania na całym zasobie treści; 157

11.4. Działania na blokach treści; 159

11.5. Działania na modułach treści; 160

11.6. Struktura procesu – relacje między własnościami części procesu; 161

11.7. Opis sposobu wykorzystania przez studenta poszczególnych komponentów zasobu – relacje wynikające ze struktury zasobu; 162

Rozdział 12

Prawidłowości przebiegu procesu przyswajania systemu pojęć; 165

12.1. Ogólna charakterystyka pracy z usystematyzowanym zasobem treści; 165

12.2. Szczegółowa charakterystyka pracy z zasobem i jego komponentami; 166

Rozdział 13

Wnioski z diagnozy procesu kształtowania systemu pojęć; 173

13.1. Wnioski dotyczące wyników diagnozy; 173

13.2. Wnioski dotyczące organizacji zajęć i badania; 174

13.3. Wnioski dotyczące możliwości wykorzystania i kontynuacji badania; 175

Rozdział 14

Podsumowanie; 177

14.1.Postulat projektu kształcenia systemowego; 177

14.2. System treści kształcenia jako komponent ogólnego systemu kształcenia; 178

14.3. Zasada indywidualizacji w projektowaniu systemu kształcenia; 178

14.4.Zasada ciągłości rozwoju w projektowaniu systemu kształcenia; 180

14.5.Zasada systemowości rozwoju w projektowaniu systemu kształcenia; 183

14.6.Konkluzje; 184

Bibliografia; 187