Nieświadome na scenie. Witkacy i psychoanaliza / prof. Paweł Dybel

Paweł Dybel w mistrzowski sposób wydobywa w książce różne aspekty splotu biografii i twórczości Witkacego, zrywając ze sposobem, w jaki ujmowano go w dotychczasowej tradycji interpretacyjnej. Wskazuje na kluczowe znaczenie, jakie dla uformowania się osobowości artystycznej pisarza miała jego terapia u Karola de Beauraina, który wprowadził go w tajniki psychoanalizy Freuda. Stąd wzięło się zainteresowanie Witkacego marzeniami sennymi oraz kreowanie przez niego bohaterów o powikłanej konstrukcji psychicznej, określonej przez różnego rodzaju „węzłowiska” (kompleksy). Jednym z takich „węzłowisk” jest motyw sobowtóra, sygnalizujący rozszczepienie tożsamości pisarza. Pojawia się on już w listach do Heleny Czerwijowskiej, na słynnej petersburskiej fotografii, później powraca w dramatach i powieściach. Mimo że o kluczowym wpływie zakopiańskiej terapii u de Beauraina na swoją twórczość Witkacy pisał w Niemytych duszach, w bogatej literaturze jej poświęconej ignorowano zazwyczaj to wyznanie. Nawiązując do tych autobiograficznych wypowiedzi autora Nienasycenia i śledząc psychoanalityczne wątki w jego pisarskim dorobku, Paweł Dybel proponuje w książce nowe spojrzenie naosobowość pisarza i jego pisarski dorobek.

prof. Ilona Błocian, Uniwersytet Wrocławski

Wykaz skrótów cytowanych utworów Stanisława Ignacego Witkiewicza

Zamiast wstępu

1. Witkacy i psychoanaliza

2. Pięć założeń tej książki

3. Estetyka Kanta i dwie wykładnie autonomii sztuki: romantyczno-modernistyczna i awangardowa

4. Krytyk parnasista i Witkacego gry życia i fikcji

5. Twórca i jego sobowtóry

Rozdział I. Biograficzne węzłowiska

1. Jak pisać o Witkacym?

2. Splot życia i pisarstwa Witkacego

3. Trójkąt edypalny i trójkąt małżeński w rodzinie Witkiewiczów

4. Kompleks ojca

5. Kompleks matki

6. Kompleks kobiet. Stasio – synek mamusi i Don Juan

7. Kompleks małżeństwa. Stasio pantoflarz?

8. Kobiety święte i upadłe

9. Kompleks Pigmaliona

10. Cień ojca. Obsesja sobowtóra

11. Domowa edukacja i bunt Stasia

Rozdział II. Psychoanaliza u „Borena”

1. „Istotny stan duszy” według starego Witkiewicza i Freudowskie nieświadome („podświadomość”)

2. Zakopiańska terapia u Karola de Beauraina

3. Hipoteza „kompleksu embriona”

4. Piosenka Witkacego o psychoanalizie

5. Inna nauka „Borena”: małżeństwo jako onanizm

6. Dwa sny o Helenie

7. Stasia „metoda” zapisywania snów, Bronio i modernizm

Rozdział III. Pierwsze miłości i romanse

1. Romans z Solską. Narodziny Don Juana / dandysa

2. Obsesja zdrady i samobójstwo Janczewskiej

3. Między sztuką a depresją. Witkacego filozofia radykalizmu egzystencjalnego

4. Tropikalny bzik, wybuch wojny i rozstanie z Malinowskim

5. Traumy lat wojny

6. Powrót do Polski

Rozdział IV. Sobowtórzenie Witkacego

1. W świecie odbić lustrzanych

2. Autoportret wielokrotny i cztery sobowtóry Witkacego

3. Asymetria lustrzanych odbić. Dwie sekwencje

4. Lustra Witkacego i „stadium lustra” Jacques’a Lacana

5. Sobowtóry martwe i żywe

6. Sobowtóry Bunga. Tajemniczy Stanisław Ignacy Zdyb

7. Spojrzenie pierwszego sobowtóra

8. Roz-po-czwórzony Witkacy

9. W węzłowisku sobowtórowych spojrzeń

10. Czwarty sobowtór-analityk i obserwator

11. Sobowtórzenie Witkacego i tożsamościowy dysocjacjonizm

12. Maciej z własnej potęgi i dziecięce sobowtóry „embriony”

13. Byt jako potworność. Witkacy i Artaud

14. Witkacy nie istnieje

15. Atanazy i jego strażnik-sobowtór Maciej

16. W pościgu za sobowtórami

Rozdział V. Czysta forma marzenia sennego

1. Kłopoty z teorią Czystej Formy

2. Absolutyzacja formalnej konstrukcji dzieła w pismach estetycznych Witkacego

3. Dylematy krytyków piszących o Witkacym po wojnie

4. Metafizyczny schemat relacji jedność–wielość i jego powikłania

5. Hipoteza trzech jedności: dzieła sztuki, bytu, ja

6. Kluczowe pojęcia teorii Czystej Formy jako „puste znaczące”

7. Zakopiańskie sny Stasia i Malinowskiego

8. Praca marzenia sennego według Freuda i Czysta Forma

9. Ekspozycja nieświadomego, czyli mózg wariata na scenie

10. Forma dzieła sztuki jako jedność przez różnicę, pęknięcie i podział

11. Jedność koncepcji formalnej dzieła i jego „podświadoma symboliczność”

12. „Podświadomość” w grze aktorów. Psychologizujące odczytanie teorii Freuda

Rozdział VI. Czysta forma i absurd

1. Witkacego filozofia absurdu

2. Trzy postaci splotu formy dramatów Witkacego z ich „życiową zawartością”

3. Mit jednolitego „ja” artysty i węzłowiska jego duszy

4. Perwersyjność sztuki współczesnej i nadejście ludzi-automatów

5. Sztuka jako ewokacja groteski i egzystencjalnego absurdu

6. Dzieło sztuki jako „potwierdzenie” trzech egzystencjalnych sprzeczności

7. Aporie teorii Czystej Formy

8. Czysta Forma i język

9. Czysta Forma, czyli bebeszenie bebechów istnienia

10. Metafizyczna Tajemnica Istnienia jako Wielka Blaga

11. Mit estetyczny trzech jedności Witkacego i rozpad świata jego dramatów

12. Witkacy, Freud i poststrukturalizm

13. Konkluzje

Rozdział VII. Jak umyć polskie dusze?

1. Niemyte dusze, czyli powrót „wypartej” psychoanalizy

2. Psychoanalityczna terapia u de Beauraina: sukces czy porażka? Witkacy jako analityk

3. Nieświadome i „węzłowiska” podmiotu. Śmierć człowieka

4. Psychoanalityczna emancypacja i sublimacja popędów według Freuda

5. Niemyte dusze Witkacego i XX-wieczna tradycja myśli emancypacyjnej

6. Freud jako Wielki Spowiednik Ludzkości

7. Nie Freud, tylko Adler. Dwie strategie wobec kompleksu niższości

8. Dobrodziejstwa monarchii i miazga tłumu

9. Ambiwalentny stosunek do rewolucji rosyjskiej

10. „Puszenie się” Polaków jako narodowa choroba

11. Niemyte dusze dzisiaj

12. Tabletki Murti Binga i trauma rewolucji

13. Poza sceną

Bibliografia

Indeks osobowy