Nazwy roślin jako zwierciadło wiejskiego świata (na materiale gwary kujawskiej) / Agnieszka Wierzbicka

Monografia Agnieszki Wierzbickiej „to praca pionierska w odniesieniu do regionu kujawskiego. Pozwala zachować od zapomnienia ważną część niematerialnego dziedzictwa językowo-kulturowego Kujaw – leksykę roślinną, pokazuje ważny wyznacznik tożsamości regionalnej” (z recenzji dr. hab. prof. UJK Stanisława Cygana). Zaprezentowane analizy koncentrują się nie tylko na etymologicznych i semantycznych rozważaniach dotyczących roślin: dziko rosnących, wodnych, krzewów i krzewinek oraz drzew, lecz także na odtworzeniu językowego obrazu świata.

Autorka ukazuje sposoby tworzenia nazw roślin i udowadnia, że są one odzwierciedleniem bliskiego człowiekowi świata – zwracają uwagę na jego odnawialność i czynią go uporządkowanym, często na zasadzie antynomii. Omawiane fitonimy odkrywają przed czytelnikiem swoje znaczenia, lecz także emocje, wierzenia ludu kujawskiego, swoiste, antropocentryczne, utrwalone w tradycji spojrzenie na świat i często naiwne etymologie. Taka wizja znacznie odbiega od naukowego postrzegania rzeczywistości i wprowadza badaczy w sferę nieznaną, często trudną do jednoznacznej klasyfikacji.

Publikacja, stanowiąca interdyscyplinarne studium językowo-kulturowe, powinna spotkać się ze szczególnym zainteresowaniem środowiska naukowego językoznawców polskich i słowiańskich, botaników, studentów tych kierunków, a także nauczycieli języka polskiego oraz regionalistów.

Wprowadzenie 7

I. Przedmiot, cel, metodologia i zakres studium językowo-kulturowego 9

1.1. Cel, zakres i metody pracy 9

1.2. Nazwy roślin - stan badań 20

1.3. Układ pracy 24

II. Region kujawski. Rys historyczno-geograficzny 31

III. Gwara kujawska 35

IV. Typologia nazw roślin w gwarze kujawskiej 37

4.1. Rośliny polne, łąkowe i rosnące na przychaciach oraz przydrożach 38

4.2. Rośliny ogrodowe 99

4.3. Rośliny wodne oraz występujące na mokradłach, bagnach i torfowiskach 123

4.4. Krzewy i krzewinki 137

4.5. Drzewa 156

V. Kujawskie nazwy roślin w perspektywie lingwistycznej 181

5.1. Charakterystyka genetyczno-semantyczna nazw roślin 181

5.1.1. Nazwy odziedziczone (łącznie w całej kategorii: 91 nazw) 182

5.1.2. Nazwy znane we współczesnej polszczyźnie ogólnej i w gwarach (łącznie w całej kategorii: 103 nazwy) 184

5.1.3. Nazwy kujawskie i powstałe od nich derywaty (łącznie w całej kategorii: 30 nazw) 185

5.1.4. Zapożyczenia, kalki z innych języków i utworzone od nich derywaty (łącznie w całej kategorii: 47 nazw) 186

5.1.5. Nazwy przeniesione (łącznie w całej kategorii: 22 nazwy) 187

5.1.6. Nazwy zniekształcone (łącznie w całej kategorii: 5 nazw) 188

5.2. Synonimy i polisemy kujawskich fitonimów 190

5.3. Przemiany zasobu leksykalnego nazw roślin na Kujawach 201

5.4. Językowy obraz świata utrwalony w kujawskich nazwach roślin 210

Podsumowanie 217

Wykaz skrótów użytych w pracy 221

Literatura i jej skróty 223

Indeks polskich i łacińskich botanicznych nazw roślin 233