Feministyczna krytyka literatury w Polsce po 1989 roku. Tekst, dyskurs, poznanie z odmiennej perspektywy / Katarzyna Majbroda

Książka podejmuję próbę zarysowania mapy intelektualnej myśli feministycznej w przestrzeni rodzimego literaturoznawstwa. Jej historię w badaniach literackich autorka rekonstruuje retrospektywnie poprzez próbę zestawień, nawiązań i filiacji pomiędzy zawodowymi biografiami krytyczek ją uprawiających, fragmentami debat dotyczących literatury oraz kulturowo-społecznych kontekstów jej rozumienia i interpretacji. Feministyczna krytyka literatury przedstawiona została w tej książce jako krytyczna refleksja o szeroko pojętej kulturze, wedle której rzekoma kulturowa autentyczność, której kultura literacka miałaby być nośnikiem i stabilizatorem, w rzeczywistości jest fundowana na silnych tradycjach, które utrzymują kulturowy konsens poprzez mechanizmy wyparcia, odsunięcia, kosztem zawłaszczenia, uzurpacji różnych wartości, symboli, perspektyw, teorii oraz dyskursów.

Wstęp. Mapowanie feministycznej krytyki literatury . . . . . . .5

Architektura książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

CZĘŚĆ I. KRYTYKA FEMINISTYCZNA W POLSCE PO ROKU 1989.

JEJ POWSTANIE, ROZWÓJ ORAZ ZJAWISKA TOWARZYSZĄCE 29

I. Powstanie i rozwój krytyki feministycznej w Polsce . . . . . . 31

Początki nurtu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

W poszukiwaniu adekwatnej nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Od women’s studies do krytyki feministycznej . . . . . . . . . . . 44

Przejście od women’s studiesdo gender studies . . . . . . . . . 54

Płeć biologiczna (sex) a płećkulturowa (gender) . . . . . . . . . . 56

Instytucjonalizacja krytyki feministycznej/genderowej . . . . . .67

W stronę queer theory i cultural studies . . . . . . . . . . . . . . . . .69

Wstępne podsumowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

II. Pole literackie i feministyczna krytyka literacka w Polsce po 1989 r.

Przełom 1989 roku w polu literackim . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

„Normalność” w polu literackim po roku 1989 . . . . . . . . . . . 87

Oczekiwanie na tzw. literaturękobiecą. ‘Apetyt na płeć’ . . . . . 92

Absolutna amnezja – prototyp tzw. literatury kobiecej/

feministycznej w komunikacji literackiej . . . . . . . . . . . . . . . 99

Współczesne pole literackie w perspektywie

krytyki feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123

Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

III. Modele i nurty krytyki feministycznej

Nurty krytyki feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133

Projekt literatury kobiecej Virginii Woolf . . . . . . . . . . . . . . 137

Od krytyki rewindykacyjnej do gynokrytyki i z powrotem . . . 139

Gynokrytyka i rewindykacja w polskiej krytyce

feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148

Zajmowanie pozycji w sprawie kanonu literatury . . . . . . . . .158

IV. Czy jest możliwa historia literatury „kobiecej”?

O potrzebie mikrohistorii kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Czy jest zatem możliwa historia literatury „kobiecej”? . . . . .174

W stronęnowych wzorców fabularyzacji (mode of emplotment) 177

O piśmiennictwie historycznoliterackim w kręgu

krytyki feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Historia literatury „po kądzieli” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183

Konceptualizacje tekstu literackiego . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Kobiece monografie historycznoliterackie . . . . . . . . . . . . .217

Monografie wyobcowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Druga płeć Simone de Beauvoir jako wzorzec

mówienia o „Innej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .234

Kobieta „odmieniec”, „melancholiczka”,

„nierozważna i nieromantyczna” . . . . . . . . . . . . . . . . . . .236

Słownik i Przewodnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Krytyka feministyczna w edukacji – glosa . . . . . . . . . . . . .255

Podsumowanie cech feministycznego piśmiennictwa

historycznoliterackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257

CZĘŚĆ II. KOBIETA JAKO CZYTELNICZKA

I INTERPRETATORKA LITERATURY . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

I. Krytyka feministyczna poza traktami „męskich” stylów

lekturowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Czytelnictwo kobiet jako zjawisko socjologiczno-

-kulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265

Empatia jako kluczowe pojęcie ‘czytania jak kobieta’ . . . . .272

Krytyka feministyczna jako strategia lekturologiczna . . . . .276

„Lalki” Bolesława Prusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278

Lalka Zofi i Nałkowskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280

Lalka Ingi Iwasiów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Lalka Kazimiery Szczuki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

II. Trzy modele lektury kobiecej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

Krytyczka feministyczna jako czytelniczka . . . . . . . . . . . . 291

Ewa Kraskowska jako czytelniczka (model hermeneutyczny)292

Czytelnik jako samica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309

Czytanie Krystyny Kłosińskiej (model tematyczny) . . . . . . 314

Czytanie poprzez temat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

Czytać poprzez fantazmat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .320

W poszukiwaniu sygnatury autorskiej . . . . . . . . . . . . . . . 324

Miniatury. Czytanie i pisanie kobiece . . . . . . . . . . . . . . . 328

Poza traktami męskich peregrynacji lekturowych . . . . . . . 330

Inga Iwasiów jako czytelniczka (model genderowy) . . . . . .333

Czy jest w tym tekście autor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340

Strategia kameleona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

Czytanie poprzez przedmiot – reifikacja narracji . . . . . . . .348

Czytanie jako sztuka miłosna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350

Czytać jako kobieta – dopowiedzenia . . . . . . . . . . . . . . .357

III. Między naturą a kulturą. Społeczno-kulturowe

uwarunkowania „kobiecości” jako wyznacznika

tzw. literatury kobiecej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

Strategie wytwarzania „kobiecości” . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

„Kobiecość” jako konstrukt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

Ciało versus umysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .364

Co to jest literatura kobieca? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

Kongruencja kobiety i natury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

Uwikłanie w codzienność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

Domowy versus publiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

O pochodzeniu i ewolucji gatunków tzw. literaturykobiecej . 385

Wątki autobiograficzne w literaturze kobiet . . . . . . . . . . . 387

Modele powieści kobiecej dawniej i dziś . . . . . . . . . . . . . .393

Kobiecość jako konwencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .399

Bohaterka „literatury kobiecej” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402

Kobieta w literaturze i kulturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405

Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .408

CZĘŚĆ III. FEMINISTYCZNA GAŁĄŹ

LITERATUROZNAWSTWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413

I. Krytyka feministyczna w pejzażu współczesnego

literaturoznawstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .415

Próba zdefiniowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

Epistemologia feministyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .419

Feminizm versus strukturalizm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432

Inspiracje dekonstrukcją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448

Genetyzm w feministycznym przebraniu? . . . . . . . . . . . . . 456

Od tekstu do świata – antropologiczne wymiary krytyki

feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..462

II. Imaginarium naukowe feministycznej krytyki literatury . 481

Wstępne rozpoznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481

Motyw genezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .485

Motyw tożsamościowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490

Motyw delimitacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .496

Portret z negatywu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

Wyrazić niewyrażalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503

Profity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504

Co nauka o literaturze zawdzięcza krytyce

feministycznej/genderowej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504

Ludyczna ‘mimikra’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508

W stronę literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .512

Metafory ‘tekstu’ krytyki feministycznej . . . . . . . . . . . . . . 516

Głos własny, głos cudzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522

Z peryferii do centrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525

Dyskurs wędrujący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .530

III. Płeć języka/język płci w ujęciu lingwistyki i krytyki

feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .537

Lingwistyka feministyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .537

Projekt stylistyki feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .543

Koncepcje języka kobiecego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .546

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .559

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .567

Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .597

Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .611