Małe rewitalizacje podwórek. Społeczno-pedagogiczne badania-działania / Anita Gulczyńska, Mariusz Granosik

Książka powstała w efekcie teoretyzacji procesu trójstronnego (akademia /studenci + młodzi mieszkańcy miejskich defaworyzowanych sąsiedztw + pracownicy instytucji zaangażowanych w system wsparcia mieszkańców takich miejsc) współtworzenia przestrzeni miejsca życia w przebiegu partycypacyjnego badania-działania (PAR) prowadzonego w latach 2018–2021. W jego genezie uwidacznia się związek prac teoretycznych z klinicznym praktykowaniem i edukacją akademicką, charakterystyczny dla działań teoriotwórczych w łódzkim modelu rozwoju pracy społecznej.

Książka prezentuje złożone uzasadnienia i bogate w empiryczne ilustracje, rezultaty tego badania.

Trzy pierwsze rozdziały obejmują teoretyczne uzasadnienia społeczno-pedagogicznie zorientowanego PAR z dziećmi i młodzieżą z defaworyzowanych miejskich sąsiedztw. Czwarty wyjaśnia metodologiczne założenia pracy ze szczególną dbałością uzasadnia wybór metody, problematykę badawczą, techniki zbierania danych w badaniu jakościowym regulowanym prawidłowościami partycypacyjnej strategii badawczej. Wprowadza w teren badań oraz w ich przebieg.

Kolejne obejmują rezultaty badania:
– typologiczny opis sąsiedztw;
– siły ludzkie, społeczne, historyczne i ekonomiczne zdiagnozowane w tych miejscach;
– rekonstrukcję procesu współtworzenia społeczno-pedagogicznej rewitalizacji środowiska życia śródmiejskich sąsiedztw (nazwaną przez Autorów „małą rewitalizacją podwórek”).

W końcowej części pracy Czytelnik/czka znajdzie elementy refleksji na temat zmian opracowanych odrębnie dla wybranych grup podmiotów uczestniczących w tym kolektywnym akcie poznania i działania organizowanego w formacie partycypacyjnie konstruowanej zmiany rewitalizacyjnej czerpiącej inspiracje z źródłowej tożsamości pedagogiki społecznej oraz refleksję krytyczną.

I. Wstęp 9

II. Pedagog społeczny w środowisku życia 13

1. Społeczno-pedagogiczna tradycja łódzkiej szkoły pracy ze społecznością 15

1.1. Praca społeczna w środowisku życia 16

1.2. Środowisko życia 17

1.3. Praca społeczna 18

1.4. Siły ludzkie i empowerment 20

1.5. Badanie-działanie-kształcenie 21

2. Nowe dyskursy: rozumienie, współtworzenie, perspektywa krytyczna, niedeliberatywność, polityka 22

2.1. Rozumienie, czyli diagnoza interpretatywna 22

2.2. Współtworzenie, czyli podejście partycypacyjne 25

2.3. Ostrożność, czyli perspektywa krytyczna po raz drugi 26

2.4. Niedeliberatywna demokracja 28

2.5. Polityczność pracy społecznej w środowisku życia 30

3. Współczesne konteksty i uwarunkowania działania w środowisku życia 31

3.1. Globalizacja a kultura lokalna 32

3.2. Społeczna pedagogika miejsca 33

3.3. Praca ze środowiskiem niezakotwiczonym w miejscu 34

3.4. Wirtualna praca środowiskowa 35

III. Potrzeba upełnomocnienia mieszkańców defaworyzowanych sąsiedztw w przebiegu rewitalizacji 37

1. Defaworyzowane sąsiedztwo – rozważania definicyjne 39

1.1. Sąsiedztwo na tle innych pojęć określających relację człowiek – miejsce zamieszkania 39

1.2. Sąsiedztwo defaworyzowane 44

2. Strukturalne uwarunkowania defaworyzacji miejskich sąsiedztw 45

3. Endogenne uwarunkowania defaworyzacji sąsiedztw 49

4. Stygma terytorialna jako komponent uwarunkowań defaworyzacji sąsiedztw 54

4.1. Stygma terytorialna 55

4.2. Nierówność w dostępie mieszkańców do zasobów jako następstwo stygmatyzacji 60

5. Współczesny model rewitalizacji – upełnomocnienie czy defaworyzacja? 68

5.1. Partycypacja w rewitalizacji 68

5.2. Kolektywna trajektoria defaworyzacji sąsiedztwa jako zagrożenie partycypacji 71

5.3. Wychowawcze zagrożenia nieobecności perspektywy dzieci i młodzieży w rewitalizacji miasta 74

IV. Proces konceptualizacji 81

1. Nie-metodologia – czyli o koncepcji partycypacyjnych badań-działań 83

1.1. Wprowadzenie i cele 83

1.2. Wykluczające metody badań społecznych 84

1.3. Trzy opowieści/studia – trzy metody 85

2. Teren badań/ miejsce życia/ próba 89

V. Społeczno-pedagogiczna etnografia sąsiedztw 91

1. Typologia defaworyzowanych sąsiedztw 94

1.1. Sąsiedztwo „zawieszające biografię” 94

1.2. Sąsiedztwo współtworzące zmiany z wykluczeniem młodego pokolenia 102

1.3. Sąsiedztwo patchworkowe 108

1.4. Sąsiedztwo współtworzące przestrzeń z uwzględnieniem potrzeb zróżnicowanych grup 112

2. Siły defaworyzowanych sąsiedztw 115

2.1. Siły indywidualne 115

2.2. Siły społeczne 116

2.3. Siły historyczne 128

2.4. Siły ekonomiczne 134

VI. Koncepcja „małych rewitalizacji podwórek” 141

1. Praca przygotowawcza nad samym sobą 143

2. Praca nad kontaktem i relacjami społecznymi 147

3. Diagnostyka interpretatywna 150

3.1. Spacer badawczy 153

3.2. Obserwacja uczestnicząca 155

3.3. Analiza dokumentów 156

4. Współ(działanie) 159

4.1. Współdziałanie z wykluczanymi, integracja międzypokoleniowa 159

4.2. Sprawczość indywidualna i społeczna: umiem, mam prawo 159

4.3. Dialektyczny związek współdziałania i działania 160

4.4. Inicjacja 160

4.5. Koncepcja 161

4.6. Zasoby, selekcja i integracja 162

4.7. Wdrożenie 163

4.8. Przykłady (współ)działań 164

5. Popularyzacja działania i jego polityczny wymiar 176

5.1. Indywidualny empowerment i resilience: odważne patrzenie na siebie 177

5.2. Upublicznienie podwórkowych światów życia, czyli duma bez uprzedzeń 179

5.3. Uznanie społeczne w lokalnych, naukowych i publicznych dyskursach 184

VII. Uczenie się w polu działania: potrójna transformacja 187

1. Transformatywne uczenie się 189

2. Transformacja tożsamości obywatelskiej 192

3. Transformacja tożsamości profesjonalnej 194

4. Transformacja uznania społecznego 196

VIII. Zamiast zakończenia, czyli o zagrożeniach partycypacyjnych badań-działań 199

1. Modna partycypacja 201

2. Profesjonalizacja codzienności 202

3. Pedagogizacja 203

4. Projektowanie pracy społecznej 205

5. Krytyczny wariant partycypacyjnych badań-działań 205

Bibliografia 209

Spis fotografii 225

Spis posterów 227

Spis rysunków i schematów 229