Człowiek. Filozoficzne wyzwanie / Witold P. Glinkowski

Celem publikacji jest zasygnalizowanie zasadności i wagi podjęcia filozoficznych badań, zmierzających do uchwycenia iunctim między dwiema nominalnie kontradykcyjnymi względem siebie eksplikacjami bytu ludzkiego. Jedno z nich eksponuje niejednoznaczność, niejednolitość i historyczny wariabilizm, nieodrodnie towarzyszące bytowi ludzkiemu. Drugie, przeciwnie, domaga się ujawnienia i opisania tego, co składa się na swoistość bytu ludzkiego i przesądza o jego tożsamości, niezależnie od historyczno-kulturowego kontekstu, który niewątpliwie stanowi trwały horyzont ludzkiego istnienia – wciąż poszerzający się, obejmujący dziedzinę zjawisk podlegających nieustannej fluktuacji.

Pytanie o człowieka – stawiane w obrębie dyskursu filozoficznego – należy do pytań równie kłopotliwych, co fundamentalnych. Jego wartość tkwi w nim samym, a jego potencjał jest zarazem potencjałem filozofii – skłania do podejmowania poszukiwań, uzasadnia ich aktualność, dowodzi tego, że filozofia nie jest intelektualną rozrywką, wyobcowaną z cywilizacyjnego kontekstu współczesności.

Prezentowana monografia – dotycząca węzłowych kwestii związanych ze specyfiką filozoficznego pytania o człowieka, jego dotychczasową drogą i perspektywami – jest pierwszym tomem planowanego cyklu: Filozofia na tropie człowieka; kolejne będą poświęcone dialogicznej recepcji problematyki antropologicznej (Człowiek dialogu) oraz antropologii fundamentalnej Michaela Landmanna (Przeszłość i przyszłość antropologii fundamentalnej).

Wstęp 9

Rozdział I. Człowiek – pytanie otwarte 15

1. Homo perennis 26

2. Historyczność i pozahistoryczność człowieka 28

3. Pytania filozofii i odpowiedzi udzielane przez naukę 34

4. Niedefiniowalność człowieka 43

5. Logos, ethos i thelos – komponenty pytania o człowieka 49

Rozdział II. Byt ludzki, czyli jaki? Wyznaczniki bytu ludzkiego 59

1. Cechy człowieka – akcydentalne czy fundamentalne? 61

2. Śmiech i płacz 62

3. Człowiek pracy 67

4. Bycie w świecie 71

5. Bytowanie ku śmierci 74

6. Kochany i kochający 77

7. Wolny i odpowiedzialny 89

8. Człowiek dialogu – człowiekiem dramatu 102

Rozdział III. Człowiek – z natury uwikłany w sprzeczności 115

1. Napięcia w strukturach ludzkiego istnienia 117

2. Dwie wizje świata 119

3. Osoba i jednostka – wobec wolności i konieczności 125

4. Duchowe versus cielesne – kultura i natura 129

5. Sfera społeczna i polityczna 132

Rozdział IV. Człowiek – osoba w horyzoncie moralności 137

1. Physis ludzkiej osoby 139

2. Substancjalizm i aktualizm – dwie wizje osoby 142

3. Osoba – autonomiczna czy autoteliczna? 149

4. Jedyny czy Pojedynczy? 151

5. Moralność – kulturowa zdobycz czy otwarcie na transcendencję? 154

6. Racjonalność podmiotu moralnego 162

7. Potrzeba sprawiedliwości i pragnienie miłosierdzia 170

8. Etyczne i estetyczne – jedna czy dwie narracje? 178

9. Nieskończoność jako horyzont i źródło moralności 180

10. „Bycie ludzkim” 185

11. Czas człowieka – czas moralności 186

Rozdział V. Ku antropologii filozoficznej – metamorfozy i perspektywy filozoficznego pytania o człowieka 189

Zamiast konkluzji 209

Indeks osobowy 211

Część ogólna 211

Część bibliograficzna 213

Bibliografia 221