Aisthesis. Zmysłowość i racjonalność w estetyce tradycyjnej i współczesnej / Agnieszka Bandura

Czasy obecne (po tym, jak estetyka przeżyła nie tylko swój kryzys, ale wedle niektórych również swą śmierć) zdają się szczególnie sprzyjać zadaniu przemyślenia na nowojej przedmiotu oraz funkcji i pozycji wśród innych nauk z perspektywy α̉ίσθησις– kategorii równie wiekowej, co niejasnej i nieusystematyzowanej. Ảίσθησις można ochrzcić mianem kategorii transestetycznej, która nie tylko uzgadnia obszar problemowy oraz buduje spójny obraz estetyki współczesnej jako samodzielnej dyscypliny naukowej, lecz wskazuje także drogę wyjścia z impasu, w jakim się ona obecnie znalazła. Przedrostek „trans-”wskazuje z jednej strony na uniwersalną zdolność przenikania płaszczyny problemowej estetyki, z drugiej – uzasadnia próby wykraczania estetyki poza samą siebie i krąg tradycyjnie zarezerwowanych dla niej zagadnień w stronę epistemologii, etyki i filozofii kultury czy komunikacji. Obecna w tytule książki alternatywa zmysłowość–racjonalność nie deprecjonuje żadnego z członów – zarówno racjonalność, jak zmysłowość są tak samo istotne dla estetyki jako nauki: pierwsza znosi roszczenie estetyki do naukowości i osłabia jej pozycję w humanistyce, druga z kolei stanowi o specyfice estetyki i określa jej właściwy przedmiot, a także otwiera przed nią niespotykane dotychczas perspektywy.

WPROWADZENIE

1. Struktura i metoda

2. Aἴσθησις i doświadczenie – definicje i problemy

3. Aἴσθησις a doświadczenie sztuki

ROZDZIAŁ I

AIΣΘEΣΙΣ – ZMYSŁOWOŚĆ I RACJONALNOŚĆ

Z PERSPEKTYWY TRADYCYJNEJ

1. Poziomy i funkcje αἴσθησις u Arystotelesa

Aἴσθησις jako zwyczajna percepcja

Aἴσθησις jako νοῦς

Aἴσθησις jako φρόνησις

Rehabilitacja i „uzmysłowienie” przyjemności

Prawda sztuki

2. Sądzenie i myślenie jako specyficzne odmiany αἴσθησις

Aἴσθησις jako κρίσις

Aἴσθησις jako λόγος

3. A.G. Baumgarten – spadkobierca racjonalizmu G.W. Leibniza i Ch. Wolffa czy rewolucjonista?

Filozofia A.G. Baumgartena na tle epoki

Aesthetica – etymologia, dzieje dyscypliny oraz tematyka dzieła w zarysie

Racjonalizm G.W. Leibniza i Ch. Wolffa a estetyka A.G. Baumgartena –

kontynuacje i zerwania

Wynalezienie nowej dyscypliny czy synteza dotychczasowych teorii estetycznych?

4. Rehabilitacja zmysłowości – estetyka jako sztuka i nauka poznawania

zmysłowego (ars et scientia cognitionis sensitivae)

Autonomia estetyki i sfery zmysłowości

Cognitio sensitiva

Felix aestheticus w percepcji estetycznej

Własności przedmiotu estetycznego i kategoria prawdy estetycznej

oraz prawdopodobieństwa

5. Aἴσθησις – proces i praktyka poznawania rzeczywistości i jej wyższość

nad poznaniem naukowym

Zmysłowość jako fundament psychologii A.G. Baumgartena

Perfectio – cel estetyki jako nauki i jako sztuki

Estetyka jako sztuka (ars)

Estetyka jako nauka (scientia)

Aἴσθησις a skończoność ludzkich możliwości poznawczych – perspektywy

nowożytnej estetyki

ROZDZIAŁ II

AIΣΘEΣΙΣ – ZMYSŁOWOŚĆ I RACJONALNOŚĆ

Z PERSPEKTYWY WSPÓŁCZESNEJ

1. Współczesna estetyka αἴσθησις w kontekście przemian w filozofii XIX i XX wieku

2. Ciało i percepcja zmysłowa w doświadczeniu i poznaniu w pierwszej połowie XX wieku

3. Fenomenologia αἴσθησις

Aἴσθησις jako doświadczenie źródłowe a doświadczenie estetyczne

w fenomenologii percepcji M. Dufrenne’a

Wieloznaczność i jedność zmysłowości (le sensible)

„Sensowność” zmysłowości

Najczystsza postać αἴσθησις – doświadczenie sztuki

4. Aἴσθησις i zerwanie z tradycyjną estetyką u J.-F. Lyotarda

Odczucie (sentiment) i sądzenie jako zdolność określania i przechodzenia

między poszczególnymi władzami

Źródłowość αἴσθησις jako możliwości odczucia obecności (presence)

Aἴσθησις jako odczucie tego, co niedyskursywne (le figural), oraz tego,

co się zdarza (il arrive, evenement)

Receptywność (receptivite) i wrażliwość (passibilite) αἴσθησις

Anima minima – estetyka ciała-duszy

5. O współczesnym aliansie zmysłowości (ciała) i racjonalności (rozumu) w αἴσθησις

Aἴσθησις jako pierwotna wrażliwość i warunek wszelkiej aktywności człowieka

Ciało jako podmiot poznania i refleksji

O doskonałości i nowej racjonalności αἴσθησις

ROZDZIAŁ III

AISTETYCZNA GENEZA I PERSPEKTYWY ESTETYKI WSPÓŁCZESNEJ

1. Powstanie i emancypacja estetyki

Kategoria αἴσθησις i poznania zmysłowego w filozofii od starożytności po nowożytność

Estetyczne momenty filozofii starożytnej i średniowiecznej

Wiedza estetyczna oraz doświadczenie zmysłowe w epoce Renesansu

Estetyka jako nauka o poznaniu zmysłowym w koncepcji lorda Shaftesbury’ego

Jedność sztuk i ich doświadczenia w teorii „sztuk pięknych” (beaux-arts) Ch. Batteux

Prymat doświadczenia estetycznego i „mądrości poetyckiej” w teorii G. Vico

A.G. Baumgarten i „wynalezienie” estetyki w kontekście przemian XVII i XVIII wieku

Władza zmysłowości i wyobraźni w estetyce smaku D. Hume’a i E. Burke’a

2. Estetyka i epistemologia

Estetyka i jej związki z poznaniem

Estetyzacja istnienia i poznania jako wspólny akt podmiotu i przedmiotu

estetycznego w fenomenologii estetycznej M. Dufrenne’a

Estetyzacja epistemologiczna rzeczywistości w koncepcji rozumu

transwersalnego W. Welscha

3. Estetyka i etyka

Estetyka i etyka jako nauki o wartościach

Sprawność somatyczna jako warunek słusznego działania i sądu moralnego

w somaestetyce R. Shustermana

Etyka indywidualistyczna w „epoce demokracji” według L. Ferry’ego

Antropologiczna koncepcja sądu wartościującego

4. Estetyka jako filozofia kultury

Problemy współczesnej filozofii kultury

Człowiek jako istota z natury kulturalna w antropologii XX wieku –

naturalny i kulturowy wymiar cielesności

Estetyczny wymiar krytycznej filozofii kultury H. Paetzolda

PODSUMOWANIE

1. Aἴσθησις a wspólnota

2. Aἴσθησις w relacji skończoność–nieskończoność

3. Alternatywy dla αἴσθησις

BIBLIOGRAFIA

INDEKS NAZWISK