Materializm, ateizm, immanencja. Notatki do przyszłej heteroontologii / Szymon Wróbel

Trzy pojęcia, które zostały przywołane w tytule tej książki – materializm, ateizm, immanencja – stanowią jej główną ogniskową i przedmiot dyskusji. Po pierwsze, materializm. Pojęcie to sygnalizuje zasadniczą intencję ontologiczną książki, tj. obronę materializmu i odrzucenie pokusy immaterializmu we wszystkich postaciach – spirytualizmu, idealizmu, konstruktywizmu. Po drugie, ateizm. Przyjmował on w historii filozofii wiele form i najczęściej był filozofią wojującą przeciw zastanym formułom teizmu, panteizmu, deizmu. Ateizm to odwrót od filozofii, która byłaby terminologicznym i pojęciowym spadkiem po teologii i pochylałaby się przed potęgą religii i siłą języka teologicznego. Autor pyta w tej książce o właściwą formułę ateizmu współczesnego. Po trzecie, immanencja i postulat dochowania wierności immanencji. W najprostszej postaci brzmi on: nigdy nie posługuj się w myśleniu formułami i figurami transcendencji, nawet jeśli pozornie jest to usprawiedliwione koniecznością wyjaśnienia ruchu, sprzeczności, procesu stawania się, przeobrażania się, transmaterializacji. Analizowane zdarzenie, czymkolwiek by ono nie było – życiem, mózgiem, umysłem, myśleniem, językiem, moralnością, normą, polityką, sprawiedliwością, twórczością, sztuką lub nauką – musi zostać wyjaśnione w obrębie i za sprawą zasobów pojęciowych dostępnych w chwili „wydarzenia”. Materializm wyzwala nieufność wobec pojęć, które chcą dominować nad „proletariackim” i „plebejskim” składem świata. Nawet idee muszą być z tego świata i nawet pojęcia muszą odnaleźć się „w świecie” i to nie jako wzorce lub kształty, ale jako nietrwałe „granice” zbiorów. Ateizm natomiast to sposób myślenia o materii bez Dyrygenta, bez Architekta, bez Programisty. Ateizm dziś nie jest tylko formą negacji istnienia Boga, lecz raczej formą domagania się czujności wobec wszystkich jego sobowtórów. Z tego wynika konieczność trzeciej kategorii – immanencji, która nakazuje odmowę poszukiwania fałszywej transcendencji. Projekt przyszłej heteroontologii to projekt immanentnego materializmu ateistycznego.


Książka Szymona Wróbla jest poniekąd podwójnie autorska. Z jednej bowiem strony napisana została z własnej perspektywy myślowej, ukazującej preferencje autora, w której świetle krytycznie rozważa on i problematyzuje obszerny materiał filozoficzno-historyczny. W tym wymiarze jest dziełem godnego podziwu wysiłku analityczno-krytycznego. Z drugiej strony, w jego rezultacie i nie stroniąc od intelektualnego zaangażowania na rzecz własnych pozycji, autor wskazuje kierunek i perspektywę możliwych rozwiązań rozważanych problemów i poprzez nie zarysowuje pozytywny horyzont swej przyszłej – tak należy rozumieć podtytuł: Notatki do przyszłej heteroontologii – koncepcji filozoficznej. […] Z powyższych względów nie mam najmniejszego oporu przed określeniem tej książki jako znakomitej.

Dr hab. Paweł Pieniążek, prof. UŁ


Szymon Wróbel nie tylko przybliża czytelnikowi w swojej rozprawie cały arsenał kluczowych filozoficznych pojęć, wykazując, jakie specyficzne znaczenie przybrały one w przywoływanych współczesnych filozoficznych koncepcjach. Podejmuje również wysiłek ich redefinicji zgodnie z podjętym zamiarem zaproponowania własnej koncepcji materializmu. Istotnym walorem pracy jest to, że ten zamiar realizuje, sięgając zarówno po wybrane koncepcje z dotychczasowej tradycji filozoficznej (epikureizm, transcendentalizm tradycji Kantowskiej, dialektyka Hegla i in.), jak i z szeroką gamą koncepcji współczesnych. Godna podziwu jest znakomita orientacja autora w jej głównych twierdzeniach oraz wdawanie się w pasjonujące dyskusje z jej rozlicznymi ujęciami. […] W jego książce widzę przede wszystkim rzetelne, a zarazem niekonwencjonalne, wprowadzenie do kluczowych koncepcji filozofii i humanistyki współczesnej, w którym autor wyczula nas na głębokie zmiany, jakie się w nich dokonały na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, obojętnie czy nazwiemy je poststrukturalizmem, postmodernizmem, czy – jak proponuje – postfundamentalizmem.

Prof. dr hab. Paweł Dybel, IFiS PAN

Zwrot

Stawanie się i niekompletność

Materializm

Ateizm

Immanencja

Dialektyka

Filozofia jako akt wyboru

Popęd spekulatywny

CZĘŚĆ PIERWSZA: MATERIALIZM

Rozdział 1. Jak być dobrym materialistą?

Różnicowanie

Materializm bez materii

Materializm w świecie i poza światem

Realna abstrakcja

Historyczność i ruch

Zagłada

Upodmiotowienie

Budzenie przedmiotów ze snu

Niewiedza

Rozdział 2. Absolut albo obietnica dotarcia do zewnętrzności

Postęp i dogmat

Myśl i absolut

Zewnętrzność i transcendentalizm

Inwersja i ucieleśnienie

Wielość albo poza Jedno

Odejmowanie i efekt struktury

Jednoznaczność i matematyka

Absolutna przygodność i bezprawie

Niesprzeczność albo myślenie i istnienie

Sprzeczność i granica

Rozdział 3. Podmiot jako miejsce wymuszenia. Pusta pozycja Alaina Badiou

Mnogość i to, co generyczne

Od matematyki do teologii

Pustka: imię własne bytu

Ontologizacja nieskończoności (Maszyna infinistyczna)

Ateizm trzech bogów

Ontologia przejściowa

Zdarzenie albo interwencja

Uwarunkowania filozofii

Teoria/praktyka podmiotu

Materializm łaski

Wierny, reaktywny, obskurancki (podmiot)

Rozdział 4. Miejsce prawdy. Litera i cyfra

Ancestralność i nieświadomość

Tu mówi Prawda

Religia, nauka, analiza

Eros i Logos

Etyka (Pragnienie i Nie-istnienie)

Tam, gdzie jestem, tam nie myślę

Tam, gdzie myślę, tam nie jestem

Rozdział 5. Poza metafizyką jednoznaczności i wieloznaczności. Wokół ontologii Gilles’a Deleuze’a

Metafizyka postfundamentalna

Style ekspresji metafizycznej

Przesłanki zwrotu ontologicznego. Problem świata

Ontologia jednoznaczności albo prawda relacji

Rytm bycia albo inzystencja

Polityka i ontologia

Próba wyjścia poza metafizykę jednoznaczności i wieloznaczności

Wielość albo poza jednym i mnogim

Widmo niezróżnicowania albo perpleksja

Implikacje albo możliwość dalszego myślenia

Rozdział 6. Arbitralność znaku pustego

Euklides i Cantor (Aksjomatyka)

Absolutność i arbitralność

Iteracja, reiteracja, powtórzenie

Powrót cyfry (Liczba pulsująca)

CZĘŚĆ DRUGA: ATEIZM

Rozdział 1. Możliwość ateizmu i ateizm możliwości

Pojęcie ateizmu albo ateizm pojęcia

Ustanowienie ateizmu – albo „bóg na uwięzi”

Faktysze albo nowi czarodzieje

Gra w chowanego albo pozór ateizmu

Bóg albo jego nowoczesne losy

Szaleństwo ateizmu albo zwykła pomyłka

Śmiertelny bóg albo „ateizm płaski”

Ateizm pojęciowy albo wytwarzanie idoli

Praktyka albo nienawiść do ateizmu

Ateistyczny witalizm

Rozdział 2. Boska inegzystencja Quentina Meillassoux

Cztery figury: kapłan, ateista, buntownik, filozof

Ex nihilo

Nieśmiertelność tu i teraz

Dla kogo jest sprawiedliwość? (Śmiertelni)

Symbolizacje

Historia (Zmartwychwstania)

Rekonstrukcja życia (Dziecko)

Filozof wobec bluźnierstwa i bałwochwalstwa

Rozdział 3. Ray Brassier: pustka bytu albo nihilizm niezdegenerowany

Interesy rozumu i interesy życia

Mózg w naczyniu (Świat w mózgu)

Tanatoza oświecenia

Intuicja intelektualna

Realne (Obiekty częściowe, Całości fragmentaryczne)

Rozdział 4. Filozofia jako organ zagłady wszystkiego

Zawias bytu i myśli

Immanencja wewnętrzna i zewnętrzna

Pustka, która podwaja siebie

Czas i śmierć

Wszystko jest już martwe

CZĘŚĆ TRZECIA: IMMANENCJA

Rozdział 1. Logika negacji

Komentarze (Konfuzja translacji)

„Nie” jako „tak”

Opór Lacana

Wycięcie i skrzyżowanie

Tessera

Rozdział 2. Kontr-akcja: der absoluter Gegenstoss

Rozpadanie się (Ungrund)

Dziki Hegel (Nie ma Innego Wielkiego Innego)

Istnieje nie-związek (Zranienie)

Niepowodzenie jako forma sukcesu

Seks i dezorganizacja

Ignorancja i ontologia

Podmiot wiedzy absolutnej (Ontobójstwo)

Bête noire

Rozdział 3. Materializm „mniej niż nic” Slavoja Žižka

Wolność (Wybór życia)

Trzeci element (Impas różnicy)

Odejmowanie, okrążanie, błądzenie

„Aufhebung w dół”

Klinamen (Popęd i pragnienie)

Rozdział 4. Seks jako miejsce związania bytu i Realnego

Pępek albo seks jako pojęcie

Maszyny do seksualizacji i deseksualizacji świata

Ontologiczny fantazmat Quentina Meillassoux

Życie jako kontynuacja śmierci (Zmęczenie)

Nieinkluzywna dysjunkcja (Wyczerpanie)

Ontologizacja i deontologizacja Realnego

Psychoanalityk i sofista

Rozdział 5. Plastyczność, przygodność, wirtualność

Wieczna ironia ontologii

Kalkulacja

Wirtualność i koncepcja dwóch śmierci

Niedostrzegalne

Stawanie się bez czasu

Jak możliwa jest myśl?

Czas kosmotechniki

Immanencja norm

Urządzenie algorytmiczne

Rozdział 6. Od stołu bilardowego do gorączki kwantowej

Światy możliwe

Przyszłe losy kuli bilardowej

Deficyt narracji

Skok kwantowy

Anomalia

Zniknięcie rzeczywistości

KODA: Esej o obojętności

Ogólna obojętność

Formacje fasadowe

Rozdawanie jadłospisów podczas klęski głodu

Naciek

Słuchawka telefoniczna pracująca z chłodem

Italski Faust

Człowiek myśli

Popęd ze świadomością tego popędu

Afekt przeciwny

Conatus (poza popędem śmierci)

Kleszcz

Perkusja

NOTA BIBLIOGRAFICZNA

BIBLIOGRAFIA

INDEKS POJĘĆ

INDEKS NAZWISK

SUMMARY