Między Mikołajem II a Leninem. Państwowość rosyjska i jej koncepcje w czasie rewolucji lutowej 1917 roku / Michał Sadłowski

Niniejsza monografia, stanowiąca efekt wielu lat badań autora nad dziejami Rosji, jest pierwszą w Polsce próbą kompleksowego przedstawienia historii państwowości rosyjskiej oraz różnych koncepcji państwa w czasie rewolucji lutowej. Zawiera informacje, fakty oraz interpretacje wydarzeń historycznych, które pozwalają dyskutować o tym, dlaczego w Rosji 1917 roku nie udało się zbudować państwa demokratycznego i konstytucyjnego. Ważną częścią narracji jest ukazanie działań i motywacji głównych bohaterów wydarzeń tego czasu, czyli polityków i działaczy państwowych, m.in. księcia Lwowa, Milukowa, Kiereńskiego, Guczkowa, Rodzianki Czernowa, Martowa, Czcheidze, Skobielewa, Lenina oraz rosyjskich prawników i ekonomistów – autorów projektów i reform zakładających funkcjonowanie rosyjskiego demokratycznego państwa prawnego.

Praca kierowana jest do szerokiego grona odbiorców: badaczy, publicystów, pasjonatów oraz tych, którzy chcą rozpocząć swoją przygodę poznawania historii Rosji.

Mam duże uznanie dla wysiłku Autora, który dotarł też do wielu prac historycznych rzadko cytowanych w literaturze naukowej. Już sama ilość wykorzystanych monografii i artykułów jest imponująca (….). Zwraca uwagę głęboka znajomość osiągnięć historiografii rosyjskiej, szczególnie tej współczesnej, co pozwoliło Autorowi na lepsze podbudowanie swoich tez, ale pokazanie również innego punktu widzenia.

Dr Michał Sadłowski przygotował bardzo solidne opracowanie naukowe udokumentowane źródłowo i oparte na szerokim wykorzystaniu literatury przedmiotu. W ten sposób Autor uzupełnił lukę w dotychczasowych badaniach o okresie od rewolucji lutowej do przewrotu bolszewickiego w 1917 roku w Rosji.

[Z recenzji prof. dr hab. Edwarda Czapiewskiego]

Autor słusznie uwypuklił wątek chęci powrotu do ideałów reformy sądownictwa dokonanej z inicjatywy cara Aleksandra II. Była to wszak wielka reforma, która miała „wywrócić do góry nogami” cały dotychczasowy system sądownictwa rosyjskiego i skierować go na drogi kapitalistycznego rozwoju. Treści tej reformy stanowiły znaczący krok w kierunku osiągnięcia statusu państwa prawnego, wpisując się jednocześnie w nurt zachodnioeuropejskiego systemu liberalnego. Rosyjski „romantyczny antylegalizm”, odrzucający zachodnie wpływy na korzyść wiary w wyższość Rosji, przyczynił się jednak do kontrreformy. W kształcie zaburzonym wydanymi w jej ramach zarządzeniami rosyjskie sądownictwo przetrwało już do rewolucji 1917 r. Do idei reformy sądownictwa przeprowadzonej z inicjatywy cara Aleksandra II powrócono w Rosji także po upadku reżimu komunistycznego.

[Z recenzji dr hab. Anny Stawarskiej-Rippel, prof. UŚ]

Michał Patryk Sadłowski, ur. w Gorzowie Wielkopolskim, dr nauk prawnych, specjalista w zakresie historii państwa i prawa, komentator oraz analityk ds. Rosji i państw obszaru poradzieckiego. Adiunkt w Zakładzie Historii Administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Prezes Fundacji Prawa Wschodniego im. G. Szerszeniewicza. Laureat programu „Diamentowy Grant”. Dwukrotnie nagradzany stypendium Rektora UW dla najlepszych doktorantów.

Wprowadzenie

Rozdział 1. Wybuch rewolucji i narodziny nowych ośrodków władzy

1.1 Od buntu społecznego do powstania układu dwuwładzy

1.2 Przejmowanie aparatu państwa przez Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej

1.3 Rewolucja w prowincji

1.4 Powstanie Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich

Rozdział 2. Powstanie Rządu Tymczasowego i rezygnacja Romanowów

2.1 Powstanie Rządu Tymczasowego

2.2 Rezygnacja Romanowów i koniec monarchii

2.3 Rozkaz numer 1

2.4 Problemy z legitymacją nowego rządu

2.5 Podstawa programowa i skład nowego rządu

2.5.1 Deklaracja z dnia 3 marca 1917 r. i skład rządu

2.5.2 Odezwa z dnia 6 marca 1917 r.

2.5.3 Przysięga członków Rządu Tymczasowego

2.6 Porządek pracy rządu

2.7 Pierwsze dni nowego rządu i powstanie Narady Prawników

2.7.1 Karnawał wolności i pierwsze trudności

2.7.2 Powstanie Komisji Prawniczej oraz Narady Prawników przy Rządzie Tymczasowym

2.8 Krzepnięcie rad

Rozdział 3. Od poddanego do obywatela

3.1 Ku upodmiotowieniu jednostki w państwie rosyjskim 1917 r.

3.2 Zagadnienie praw pracowniczych

3.2.1 Kwestia pracy małoletnich

3.3 Między próbą normalizacji a buntami robotników. Ocena działalności Rządu Tymczasowego w sferze pracowniczo-robotniczej

3.4 Instytucjonalne gwarancje praw jednostki. Reforma sądownictwa

3.5 Koncepcje państwa prawnego Pawła I. Aleksiejewa

Rozdział 4. Idea oraz koncepcje Zgromadzenia Konstytucyjnego

4.1 Zgromadzenie Konstytucyjne w ujęciu kadetów

4.1.1 Koncepcja Zgromadzenia Konstytucyjnego według F.F. Kokoszkina

4.1.2 Idea Zgromadzenia Konstytucyjnego według B.E. Noldego

4.2 Zgromadzenie Konstytucyjne w pracach mienszewików

4.3 Zgromadzenie Konstytucyjne w publikacjach działaczy eserowskich

4.4 Zgromadzenie Konstytucyjne w publikacjach bolszewików i lewicy rewolucyjnej

4.5 Zgromadzenie Konstytucyjne w innych publikacjach z 1917 r.

4.6 Ordynacja wyborcza do Zgromadzenia Konstytucyjnego

Rozdział 5. Monarchia czy Republika?

5.1 Zmierzch monarchistów

5.2 Idea i koncepcje republiki w pracach kadetów

5.3 Republika w koncepcjach mienszewików

5.3.1 Powrót J. Plechanowa do Rosji

5.3.2 Republika w myśli M.A. Rożkowa

5.3.3 Koncepcja Julija Martowa

5.4 Republika w koncepcjach socjalistów-rewolucjonistów oraz ludowych socjalistów

Rozdział 6. Wojna i pogłębianie procesu rewolucji

6.1 Kryzys kwietniowy i upadek pierwszego Rządu Tymczasowego

6.2 Powstanie i problemy koalicyjnego Rządu Tymczasowego

Rozdział 7. Bolszewicy w rewolucji lutowej

7.1 Powrót Lenina, tezy kwietniowe i leninowski pogląd na instytucję państwa

7.2 Państwo a rewolucja

7.3 Rewolucja i państwo rosyjskie w pracach Bucharina i Zinowjewa z 1917 r.

Rozdział 8. Koncepcje i projekty konstytucji Rosji

8.1 Konstytucja Rosji w pracach Rządu Tymczasowego

8.2 Rosyjski konstytucjonalizm w ujęciu J.W. Spektorskiego

Rozdział 9. Trójwładza w terenie. Rady (ros. sowiety), samorząd terytorialny oraz administracja w terenie

9.1 Powstanie systemu rad

9.2 Reformy administracji, samorządu terytorialnego i policji (milicji) w 1917 r.

9.3 Likwidacja policji i powstanie milicji

9.4 Początek wielkich reform samorządowych

9.4.1 Reformy samorządu miejskiego i ziemskiego

9.4.2 Samorząd wołostny (gminny) i wiejski

9.5 Komitety ziemskie (rolne)

9.6 Koncepcje Piotra Kropotkina a kryzys administracji centralnej i terenowej

Rozdział 10. Państwo rosyjskie a religia

10.1 Reakcja Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej na wybuch rewolucji 1917 r.

10.2 Polityka wyznaniowa Rządu Tymczasowego

10.3 Model belgijski dla Rosji

Rozdział 11. Federacja, autonomia, czy samorząd terytorialny?

11.1 Kadeci a sprawa narodowościowa w Rosji

11.1.1 Koncepcja F.F. Kokoszkina

11.1.2 Krytyka ustroju federalnego w Rosji B.E. Noldego

11.1.3 Koncepcja S.A. Korffa

11.2 Poglądy L.F. Pantelejewa na federację w Rosji

11.3 Sprawa narodowościowa w myśli i polityce socjalistów

11.3.1 Federacja w koncepcji M.W. Wiszniaka

11.4 Wybrane prace i koncepcje w sprawie narodowościowej z czasów rewolucji lutowej 1917 r.

11.5 Kwestia ukraińska

11.5.1 Wszechukraiński Zjazd Narodowy

11.5.2 Ukraińska rewolucja czy rewolucja w Ukrainie?

11.6 Kwestia finlandzka

11.7 Kwestia ustroju guberni nadbałtyckich (estońskiej, inflanskiej i kurlandzkiej)

11.8 Sprawa polska w polityce Rządu Tymczasowego

Rozdział XII. Sprawa ustroju gospodarczego Rosji

12.1 Koszty Wielkiej Wojny

12.2 Kwestie reform agrarnych

12.3 Zaopatrzenie w żywność

12.4 Podatki w państwie rosyjskim

12.5 Ku gospodarce sterowanej

Rozdział 13. Rządy Kiereńskiego i upadek Rządu Tymczasowego

13.1 Upadek koalicji socjalistów i kadetów. Kiereński premierem

13.2 Narada Państwowa w Moskwie i tzw. pucz Korniłowa

13.3 Ogłoszenie Rosji republiką, obrady Narady Demokratycznej oraz idea Przedparlamentu

13.4 Ostatni Rząd Tymczasowy i Przedparlament

Zakończenie

Głowni aktorzy dramatu 1917 r. oraz ich dalsze losy

Bibliografia

Indeks nazwisk