Kapitalizm współczesnych Niemiec / Witold Małachowski

Głównym przedmiotem badawczym monografii jest kapitalizm w Niemieckiej Republice Federalnej; jego podstawy teoretyczne i funkcjonowanie w prakty­ce, szczególnie po zjednoczeniu Niemiec.

Sukcesy ekonomiczne Niemiec zachęcały do analizy ich przyczyn. Szczególnie zwrócono uwagę na funkcjonujący system ekonomiczny, którym stał się model społecznej gospodarki rynkowej. Wiele państw podjęło próbę skorzystania w większym lub mniejszym stopniu z doświadczeń i rozwiązań nie­mieckich.

Gospodarka Niemiec, mimo osłabienia tempa wzrostu w ostatnich latach, jest nadal jedną z przodujących w świecie. Pod względem wytwarzanego pro­duktu krajowego Niemcy zajmują trzecie miejsce, za Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Jeszcze większa jest rola Niemiec w międzynarodowym podziale pracy. Pod względem wielkości eksportu Niemcy w gospodarce światowej zajmowały przez kilkadziesiąt lat pierwsze miejsce, wyprzedzając Stany Zjednoczone. Dopiero w 2010 r. na pierwsze miejsce wysunęła się Chińska Republika Ludowa. Natomiast w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczo­nych, Niemcy uzyskiwały i uzyskują tradycyjnie wysokie nadwyżki w handlu zagranicznym. Towary niemieckie cieszą się dużym prestiżem i zaufaniem co do ich jakości.

Niemcy nadal odgrywają główną rolę w procesie integracji europejskiej. Niemiecki udział w budżecie Unii Europejskiej jest największy i do tego Niemcy są płatnikiem netto. Uważa się zatem, że są motorem integracji europejskiej, zarówno co do jej dalszego pogłębiania, jak i poszerzania.

Postulat badań nad funkcjonowaniem kapitalizmu współczesnych Niemiec wynika z wielu przyczyn. Nadal pozostaje aktualne zasadnicze pytanie: Jak w ramach społecznej gospodarki rynkowej trwale utrzymać syntezę swobody działalności gospodarczej z wyrównywaniem różnic społecznych? Jak opanować nieuniknioną przecież sprzeczność pomiędzy tymi obiema zasadami w konstytucyjnej strukturze gospodarki i w codziennej praktyce gospo­darczej? Autor niniejszej monografii podjął próbę ustosunkowania się również do tych kwestii.

Książka Witolda Małachowskiego jest wartościową monografią kompetentnego znawcy gospodarki Niemiec. (...) Powinna dotrzeć nie tylko do specjali­stów zajmujących się systemami gospodarczymi, ale do wszystkich polityków i ekonomistów oraz studentów studiów ekonomicznych zainteresowa­nych doświadczeniami najpotężniejszej, a zarazem jednej z najbardziej konkurencyjnych gospodarek współczesnego kapitalizmu.

Z recenzji prof. dr. hab. Zbigniewa Olesińskiego

Wprowadzenie 9

1. Cel, uwagi terminologiczne i zakres merytoryczny pracy 9
2. Pytania badawcze, teza główna i tezy pomocnicze 12
3. Zakres chronologiczny pracy 13
4. Struktura pracy 15
5. Źródła i literatura przedmiotu 19
6. Podziękowania 20

Rozdział 1
Geneza, cele i zasady kapitalizmu współczesnych Niemiec 21
1.1. Ordoliberalne korzenie kapitalizmu współczesnych Niemiec 26
1.2. Cele kapitalizmu współczesnych Niemiec 28
1.2.1. Zasady kapitalizmu współczesnych Niemiec 31
1.2.2. Zasada odpowiedzialności społecznej 32
1.2.3. Zasady ekonomiczne 33
1.3. Efekty wprowadzenia kapitalizmu w Niemczech 36
1.4. Założenia kapitalizmu współczesnych Niemiec 36

Rozdział 2
Rola niemieckich koncernów w gospodarce RFN 39
2.1. Korporacje transnarodowe ze szczególnym uwzględnieniem niemieckich KTN 40
2.2. Siemens jako przykład niemieckiej korporacji transnarodowej 54
2.2.1. Powstanie firmy Siemens 54
2.2.2. Okres rozwoju koncernu Siemens w latach 1890-1930 59
2.2.3. Współczesna działalność koncernu Siemens 61
2.2.4. Innowacyjność koncernu Siemens 63
2.2.5. Międzynarodowa konkurencyjność koncernu Siemens 65
2.3. Niemieckie koncerny w przemyśle samochodowym 68
2.3.1. Koncern Volkswagen 68
2.3.2. Koncern Daimler 78
2.3.3. Koncern BMW 81
2.4. Podsumowanie 84

Rozdział 3
Rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce Niemiec 85
3.1. Definicja małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech 85
3.1.1. Definicja ilościowa 86
3.1.2. Definicja jakościowa 87
3.2. Liczba i wielkość niemieckich przedsiębiorstw 88
3.3. Pozycja małych i średnich przedsiębiorstw w wybranych sektorach niemieckiej gospodarki 91
3.3.1. Działalność produkcyjna (sektor D) 91
3.3.2. Budownictwo (sektor F) 92
3.3.3. Handel (sektor G) 92
3.3.4. Hotelarstwo i restauracje (sektor H) 93
3.3.5. Transport i komunikacja (sektor I) 93
3.3.6. Usługi oraz wolne zawody (sektor J-O) 93
3.4. Formy małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech 94
3.5. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw jako pracodawca 97
3.6. Zakładanie i likwidacja przedsiębiorstw w Niemczech 100
3.7. Internacjonalizacja sektora małych i średnich przedsiębiorstw 102
3.8. Społeczna odpowiedzialność sektora małych i średnich przedsiębiorstw 104
3.9. Innowacyjność sektora małych i średnich przedsiębiorstw 105
3.10. Wspieranie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech 107
3.11. Polityka ekonomiczna wspierania sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech 108
3.12. Tworzenie długookresowych warunków działalności 109
3.12.1. Bezpośrednie instrumenty wspierania i promocji sektora małych i średnich przedsiębiorstw 110
3.12.2. Środki wsparcia finansowego 110
3.12.3. Działania zwiększające zasoby wiedzy i kwalifikacje 111
3.13. Polityka ekonomiczna w Niemczech wobec sektora małych i średnich przedsiębiorstwa na szczeblu federalnym 111
3.14. Wspieranie zakładania nowych przedsiębiorstw 113
3.15. Wspieranie szkoleń i dokształcania zawodowego 115
3.16. Udzielanie poręczeń kredytowych 116
3.17. Programy wspierania inwestycji 117
3.18. Wspieranie rozwoju zatrudnienia 119
3.19. Wspieranie prac badawczo-rozwojowych 121
3.20. Wspieranie umiędzynarodowienia i promocji działalności małych i średnich przedsiębiorstw 123
3.21. Wspieranie ochrony środowiska naturalnego 125
3.22. Podsumowanie 127

Rozdział 4
Migracje w gospodarce Niemiec 131
4.1. Rys historyczny migracji w Niemczech 131
4.2. Przesiedlenia 134
4.3. Migracje Polaków do Niemiec 135
4.4. Rola imigrantów w gospodarce RFN 152
4.5. Migracje w Niemczech po rozszerzeniu Unii Europejskiej 167
4.6. Podsumowanie 168

Rozdział 5
Niemiecki rynek pracy 169
5.1. Niemiecki rynek pracy w kontekście europejskim 169
5.2. Determinanty niemieckiego rynku pracy 172
5.2.1. Ludność w Niemczech 172
5.2.2. Edukacja w Niemczech 173
5.3. Wielkość produktu krajowego a jakość siły roboczej w Niemczech 174
5.4. Kapitał ludzki a konkurencyjność niemieckiego przemysłu 176
5.5. Niemiecki rynek pracy a handel zagraniczny 178
5.6. Problemy zatrudnienia a bezrobocie w Niemczech 179
5.7. Podsumowanie 180

Rozdział 6
Rola handlu zagranicznego w gospodarce Niemiec 183
6.1. Rola Niemiec w światowym eksporcie 184
6.1.1. Rozwój eksportu Republiki Federalnej Niemiec w latach 1949-1989 185
6.1.2. Rozwój eksportu zjednoczonych Niemiec w latach 1990-2010 188
6.2. Tendencje w światowym imporcie towarów 190
6.3. Państwa o największym dodatnim i ujemnym saldzie w handlu zagranicznym 191
6.4. Główni partnerzy handlowi RFN 192
6.5. Struktura niemieckiego handlu zagranicznego 192
6.6. Podsumowanie 193

Rozdział 7
Kapitalizm współczesnych Niemiec wobec światowego kryzysu ekonomicznego 195
7.1. Gospodarka Niemiec przed kryzysem 195
7.2. Skutki światowego kryzysu ekonomicznego dla gospodarki Niemiec 198
7.3. Działania antykryzysowe w gospodarce Niemiec 201
7.3.1. Pakiet zerowy wspomagający koniunkturę 202
7.3.2. Pierwszy pakiet wspomagający koniunkturę 202
7.3.3. Drugi pakiet wspomagający koniunkturę 204
7.4. Ocena skuteczności działań antykryzysowych w Niemczech 206
7.5. Podsumowanie 209

Rozdział 8
Stan i perspektywy funkcjonowania kapitalizmu w Niemczech 211
8.1. Rola państwa w gospodarce Niemiec 211
8.2. Swoboda zapewnienia konkurencji 213
8.3. Społeczny aspekt gospodarki współczesnych Niemiec 214
8.4. Perspektywy koniunktury gospodarczej w Niemczech 216
8.5. Podsumowanie 219

Rozdział 9
Model współczesnego kapitalizmu w wybranych państwach 221
9.1. Ewolucja kapitalizmu w Wielkiej Brytanii 222
9.2. Szwedzki model kapitalizmu 226
9.3. Budowa szwedzkiego modelu kapitalizmu 227
9.4. Wpływ szkoły sztokholmskiej na budowę państwa dobrobytu w Szwecji 229
9.5. Funkcjonowanie państwa dobrobytu w Szwecji 230
9.6. Szwedzki system zabezpieczeń społecznych 231
9.7. Szwedzkie świadczenia socjalne 232
9.8. Kryzys szwedzkiego modelu kapitalizmu 233
9.9. Próby reform szwedzkiego modelu kapitalizmu 235
9.10. Perspektywy szwedzkiego modelu kapitalizmu 236
9.11. Podsumowanie 238

Zakończenie 241
Bibliografia 245
O Autorze 251