Piastowie. Walka o tron 1138–1320 / Tomasz Targański

Kiedy przenikliwy dźwięk kościelnych dzwonów obwieścił poddanym śmierć księcia Bolesława Krzywoustego, w Polsce nastały czasy, o których średniowieczni kronikarze pisali, że „Chrystus i jego święci spali”. Krążące po ówczesnej Europie widmo wielkiego bezkrólewia budziło uzasadnioną trwogę, zwiastując nadejście ery bezprawia i chaosu.

Dzieje Polski doby rozbicia dzielnicowego to historia skłóconej rodziny. Piastowscy epigoni, synowie i wnukowie tych, którzy pamiętali jeszcze zjednoczone królestwo, rzucili się sobie do gardeł. Książęta wydzierali sobie ziemię ojców, synowie występowali przeciw rodzicom, bracia przeciw braciom, wygnani seniorowie rodu z kolei skazani zostali po Europie jako szukający sławy rycerze. Początek wszystkiemu dała zaś braterska waśń zakończona zbrodnią. Dawny królewski ród Piastów rozpadł się na wrogie sobie klany, przy czym każdy z nich rozgrywał własną partię szachów. Przekonani o swojej wyższości Piastowie wielkopolscy; pragmatyczni, ale snujący dalekosiężne plany Piastowie śląscy oraz ambitni, a zarazem nieprzewidywalni Piastowie kujawscy. Wszyscy oni przez niemal dwa stulecia wszczynali niszczycielskie wojny, zdradzali przyjaciół i podawali rękę wrogom, nie cofając się przed niczym.

Taka właśnie, czarna legenda rozbicia dzielnicowego to jednak tylko połowa prawdy. W istocie było ono przełomowym momentem w naszych dziejach, wymagający zresztą gruntownej rewizji. Właśnie wtedy pojawiają się bowiem idee patriae – ojczyzny, i rei publicae – rzeczy pospolitej. Polska przestaje być prywatną własnością Piastów, którzy wypuszczonego z rąk steru władzy nigdy już nie odzyskali. Historia o tym, kto i jak im go odebrał, również będzie ważną częścią tej opowieści.

Książka zabiera czytelnika za kulisy XIII–wiecznej polityki, pokazuje tajniki i narzędzia sprawowania władzy: od brutalnej siły, poprzez relikwie męczenników, klątwy, zafałszowane kroniki, na zrabowanych koronach kończąc. Przy okazji na światło dzienne wydobyci zostają pozostający dotąd w cieniu mniej znani uczestnicy walki o tron: Kościół i jego biskupi, komesowie i dostojnicy z możnych rodów, papiescy legaci i inkwizytorzy, rosnące w siłę miasta oraz pozbawione pana rycerstwo, rozbójnicy i renegaci. Wszystko to mieszało się w polskim tyglu, a ogień pod nim wciąż podsycali czescy Przemyślidzi, niemieccy cesarze, ruscy kniaziowie, a nawet mongolscy koczownicy.

Na kartach książki ożywają również nigdy nie zrealizowane scenariusze wydarzeń, które mogły pchnąć historię Polski na inne tory. Pojawiają się sceny koronacji Bolesława Krzywoustego na króla, Henryka Pobożnego triumfującego w bitwie pod Legnicą, Wacława III uchodzącego sztyletom zamachowców i dającego nowe życie unii polsko–czeskiej. Jest to zarazem próba odpowiedzi na dręczące nas do dziś pytania o możliwość uniknięcia rozbicia dzielnicowego, szans zjednoczenia królestwa przez Piastów śląskich oraz możliwości upadku dynastii i dalszych losów Polski uwikłanej w odwieczny wybór między modernizacyjnym marszem na Zachód a obawą przed utratą własnej tożsamości.

Tomasz Targański – historyk, dziennikarz, autor artykułów o tematyce historycznej i popularnonaukowej oraz licznych wywiadów. Współpracuje m.in. z „Polityką”, „Tygodnikiem Powszechnym” oraz „Newsweekiem”. Publikował również w „Dzienniku Gazecie Prawnej” i „Nowej Europie Wschodniej”. Studiował historię i dziennikarstwo na Uniwersytecie Wrocławskim. W swoich artykułach reinterpretuje znane wydarzenia historyczne, poszukując aktualnych odniesień i nowych punktów widzenia.

Tablice genealogiczne

Potomkowie Krzywoustego

Piastowie śląscy

Piastowie wielkopolscy

Piastowie mazowieccy

Piastowie małopolscy

Piastowie kujawscy

Mapy

Polska w 1102 roku

Polska w 1138 roku

Polska w 1320 roku

Słowo wstępne

Rozdział 1. Kain i Abel z rodu Piasta

Zbrodnia i kara

Między wojną a podziałem

Rozdział 2. Piastów wygubić, czyli wyjście z cienia

Skarb Skarbimira

Strażnik testamentu Bolesława

Prawo oporu

Rozdział 3. Spotkania na szczycie

Wiece i zjazdy

Spotkania rodzinne

Równi i równiejsi

Grupa trzymająca władzę

Tron (prawie) elekcyjny

Rozdział 4. Piastowskie wojny i wojenki

Najazdy i zajazdy

Grody i oblężenia

Wojska i uzbrojenie

W bitwie

Piastowie kontra poganie

Pogromca Jaćwingów

Rozdział 5. Ze śmiercią im do twarzy

Piastobójcy

Zbrodnia i (bez)karność, czyli jak ginęli królobójcy?

Piastowscy gangsterzy

Rozdział 6. Diabły i błędni rycerze

Ciemna strona etosu

Rycerstwo rozbójnicze

Rycerz bez skazy

Piwo i krucjaty

Bolesław z ziemi włoskiej

Rycerscy Piastowie śląscy

Piastowie w szrankach

Rozdział 7. Tron i pastorał

Kościół i dynastia

Kościół na drodze do niepodległości

Spory ekonomiczne

Wysłannicy Watykanu

Miecz biskupów: ekskomunika

Książę i biskup

Ile warta była msza?

Kościół a zjednoczenie

Świnka i Muskata

Rozdział 8. Władza w ręce kobiet

Męskie średniowiecze?

Ambitne księżne regentki

Kłopotliwe księżne wdowy

Tajemnica nieszczęsnej Ludgardy

Ciemna strona dworu

Wśród obcych

Rozdział 9. Jak zostać królem?

Dlaczego Łokietek?

Zaginiona korona

Przed Łokietkiem: koronacje książąt dzielnicowych

Droga do zjednoczenia

Rozdział 10. Rozdroża historii

Dzieje Polski niepiastowskiej

Król Bolesław III Krzywousty

Corona Regni Silesiae

Korona Świętych Wacława i Wojciecha

Zakończenie

Bibliografia