Odwilż w podstawowym sensie oznacza ocieplenie i rozmarzanie – tak, że odsłania się to, co wcześniej było ukryte pod grubą warstwą lodu. Przez pryzmat odwilżowej metafory Piotr Słodkowski patrzy na twórczość Marka Oberländera, jednego z najważniejszych polsko-żydowskich malarzy lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, autora słynnego płótna Napiętnowani (1955). W klimacie odwilży po stalinizmie Oberländer postawił palące pytanie o miejsce polskich Żydów w gruntownie przeobrażonym świecie. Stanął przed zasadniczymi problemami: W jaki sposób Holokaust mógł być obecny w malarstwie? Na ile zaś – wprost przeciwnie – liberalizacja kultury nie przekładała się na odwilż pamięci o Zagładzie?
Słodkowski rekonstruuje przejmujące losy Oberländera: małomiasteczkowy Żyd i żołnierz Armii Czerwonej, który po powrocie z Rosji nie odnalazł rodziny; aktywny w PRL artysta i emigrant, który opuścił kraj pod naporem antysemityzmu; posiadacz polskiego paszportu i francuskiego titre de voyage, żyjący kolejno w kręgu czterech języków. Autor uważnie i z empatią przygląda się najważniejszym obrazom artysty i odnosi je do jego doświadczeń biograficznych oraz problemów dominujących XX wiek (faszyzm, antysemityzm, komunizm). Pyta wreszcie o odbiorców sztuki Oberländera. Omawia, jak postrzegano jego malarstwo w epoce, i zastanawia się, co możemy dostrzec w nim dzisiaj.
Piotr Słodkowski napisał świetną książkę. Ważną nie tylko dla specjalistów – historyków sztuki, lecz także dla wszystkich zainteresowanych nowym odczytaniem stosunków polsko-żydowskich w poholokaustowej i powojennej przeszłości; odczytaniem odkrywczo wyprowadzonym z artystycznych, wizualnych świadectw polskiej kultury.
prof. Ryszard Nycz
Książka Słodkowskiego jest nadzwyczaj ciekawym studium sztuki jednego artysty. Rozważania autora są płodne intelektualnie i inspirują wyobraźnię w konfrontacji z faktami. Bazują z jednej strony na skrupulatnej analizie dokumentów i krytyce źródeł archiwalnych, a z drugiej są pogłębioną i wnikliwą lekturą obrazów pozwalającą ominąć odniesienia „stylistyczne”, a w każdym detalu widzieć nową wskazówkę interpretacyjną.
prof. Andrzej Turowski
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Wprowadzenie: Odwilż, Oberländer i sondowanie historii sztuki
Klimat odwilży
Oglądając Oberländera, testując historię sztuki
Źródła, metody, strategie interpretacyjne
Arsenał i Oberländer w historii sztuki
Zarys treści książki
Część I. Doświadczenia
Rozdział 1: Polak, Żyd, artysta. Biografia Marka Oberländera
Szczerzec, 1922–1939
Armia Czerwona, 1939–1941–1946
Izrael i Stany Zjednoczone
Polska Ludowa, 1946–1963
Francja, 1963–1978
Polityka, tożsamość i powidoki życia w PRL
Rozdział 2: Biografia jako metoda. Oberländer wśród polskich Żydów
Krytyczny wymiar zwrotu biograficznego
Artyści odwilży: cztery korekty
Bagaż historyczny, 1939–1968
Część II. Obrazy
Rozdział 3: Piętna faszyzmu i antysemityzmu. Napiętnowani w rozszerzonym polu wyobrażeń społecznych
Napiętnowani wobec tradycji artystycznej
Piętno fotografii nazistowskiej, naukowej, medycznej
Piętno żydokomuny
Oberländer i komunizm
Piętnowani i piętnujący
Rozdział 4: Zrehabilitować twarz. Portretowanie pozagładowej egzystencji Żydów polskich
Mgła i doświadczenie niewidzenia
Miasteczko we wspomnieniu i w reportażu
Oberländer, kronikarz życia z odwróconą głową
Siła portretu
Rozdział 5: Nowoczesność, materia i walka o pamięć. Figury jako totemy
Figury, szczątki, głowy
Geografie wiedzy, odwilż i granice nowoczesności
Walka o pamięć w PRL i za żelazną kurtyną
Pamięć totemiczna
Czego chcą obrazy?
Część III. Odbiorcy
Rozdział 6: „Nie możemy patrzeć na te szpetne obrazy”. Recepcja Arsenału w perspektywie niesprawiedliwości epistemicznej
Niesprawiedliwość epistemiczna
Niesprawiedliwość hermeneutyczna w PRL
Stłumiona pamięć i nieczytelna forma
Porażka obrazów
Rozdział 7: „Instynkt sprawiedliwości”. Klimat odwilży i zmiana epistemiczna w historii sztuki
Heroiczni odbiorcy
Obrazy, które interpelują
Instynkty, które człowiek w sobie nosi (lub powinien nosić)
Klimat historii sztuki
Zakończenie
Podziękowania
Bibliografia
Nota bibliograficzna
Spis ilustracji
Summary. The Climate of Thaw. Marek Oberländer’s Paintings
Przypisy
Zaloguj się
0,00zł
Dodano do koszyka