Zgwałcenie w małżeństwie. Studium prawnokarne i kryminologiczne / Aneta Michalska-Warias

Aneta Michalska-Warias doktor nauk prawnych; adiunkt w Katedrze Prawa Karnego i Kryminologii na Wydziale Prawa i Administracji UMCS w Lublinie. Ukończyła z wyróżnieniem aplikację sądową, jest też stypendystką Instytutu Maxa Plancka we Freiburgu. Autorka kilkudziesięciu publikacji, w tym dwóch monografii poświęconych szeroko rozumianej problematyce przestępczości zorganizowanej (Przestępczość zorganizowana i prawnokarne formy jej przeciwdziałania, Lublin 2006; Zwalczanie zorganizowanych form przestępczości w prawie karnym obowiązującym na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Lublin 2008), oraz współautorka komentarzy do kodeksu karnego (pod red. M. Królikowskiego i R. Zawłockiego, Warszawa 2013, oraz pod red. T. Bojarskiego, Warszawa 2015) i do kodeksu wykroczeń (pod red. T. Bojarskiego,
Warszawa 2015).

Publikacja jest pierwszą na polskim rynku monografią odnoszącą się do problematyki zgwałcenia w małżeństwie jako istotnej patologii społecznej, prowadzącej do wielu negatywnych konsekwencji dla ofiar i ich rodzin. Przedstawiono w niej dotychczasowy stan wiedzy na temat tego zjawiska oraz omówiono regulacje prawne wielu państw dotyczące tych zagadnień, ze szczególnym uwzględnieniem krajów, w których rezygnacja
z bezkarności zgwałcenia w małżeństwie nastąpiła stosunkowo późno i wywoływała liczne kontrowersje.

W książce znajduje się szczegółowa analiza ustawowego typu przestępstwa zgwałcenia pod kątem specyfiki stosowania art. 197 k.k. do zgwałcenia w małżeństwie. Oprócz zagadnień prawnych autorka zebrała w niej obszerny materiał empiryczny, tj. wyniki badań aktowych ilustrujących specyfikę tego przestępstwa oraz praktykę jego ścigania oraz orzekania w takich sprawach przez sądy (badano akta spraw zarejestrowanych we
wszystkich jednostkach prokuratury w latach 2006 2009).

Monografia przeznaczona jest dla praktyków prawa (sędziów, prokuratorów i adwokatów), zainteresuje też przedstawicieli nauki prawa karnego, a także osoby zajmujące się szeroko rozumianą pomocą ofiarom przestępstw.

Wykaz skrótów 11
Uwagi wstępne 13
Rozdział I Zjawisko zgwałcenia w małżeństwie 21
1.1. Charakterystyka fenomenu zgwałcenia w małżeństwie 21 1.2. Fizyczne i psychiczne skutki zgwałcenia w małżeństwie 40 1.3. Społeczna percepcja zgwałcenia w małżeństwie 43 1.4. Podsumowanie - społeczna doniosłość problemu zgwałcenia w małżeństwie 45
Rozdział II Zgwałcenie w małżeństwie w prawie wybranych państw oraz w prawie międzynarodowym 48
2.1. Uwagi wstępne 48 2.2. Prawo angielskie i amerykańskie 50 2.2.1. Prawo angielskie 50 2.2.2. Prawo amerykańskie 72 2.2.3. Wpływ teorii feministycznych na prawne ujęcia i dyskusję dotyczącą zgwałcenia w małżeństwie 84 2.3. Prawo państw tzw. Europy Łacińskiej 99 2.4. Prawo państw niemieckojęzycznych 109 2.5. Prawo państw Europy Środkowej i Wschodniej 120 2.6. Zgwałcenie w małżeństwie w innych systemach prawa 124 2.7. Zgwałcenie w małżeństwie w dokumentach prawa międzynarodowego 131 2.8. Podsumowanie - modele odpowiedzialności za zgwałcenie w małżeństwie 137
Rozdział III Ustawowy typ przestępstwa zgwałcenia a zgwałcenie w małżeństwie 141
3.1. Uwagi ogólne 141 3.2. Problem wolności seksualnej małżonków 144 3.3. Brak zgody ofiary jako niewypowiedziane znamię zgwałcenia a domniemanie zgody na kontakty seksualne w małżeństwie 153 3.4. Sposoby doprowadzenia ofiary do niedobrowolnego obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej na tle łączącej sprawcę i ofiarę relacji małżeńskiej 159 3.4.1. Przemoc 159 3.4.2. Groźba bezprawna 169 3.4.3. Podstęp 179 3.5. Obcowanie płciowe i inna czynność seksualna jako znamię zgwałcenia małżonka 185 3.6. Podmiot i strona podmiotowa zgwałcenia w małżeństwie 193 3.7. Typy kwalifikowane zgwałcenia a zgwałcenie w małżeństwie 200 3.7.1. Zgwałcenie kazirodcze i pedofilskie 200 3.7.2. Zgwałcenie zbiorowe 202 3.7.3. Zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem 208 3.8. Specyficzne problemy form popełnienia zgwałcenia w małżeństwie 211 3.9. Zagadnienia wymiaru kary sprawcy zgwałcenia małżonka 213 3.10. Szczególne problemy zbiegu przepisów i zbiegu przestępstw w przypadku zgwałcenia w małżeństwie 223 3.11. Podsumowanie - szczególne problemy wykładni art. 197 k.k. w przypadku zgwałcenia w małżeństwie 232
Rozdział IV Wybrane problemy procesowe związane ze zgwałceniem w małżeństwie 236
4.1. Właściwość rzeczowa sądu 236 4.2. Tryb ścigania 238 4.3. Prawo odmowy składania zeznań oraz prawo odmowy poddania się oględzinom i badaniom lekarskim 247 4.4. Podsumowanie - specyfika ścigania sprawców zgwałcenia małżonka 250
Rozdział V Konsekwencje zgwałcenia w małżeństwie w świetle przepisów innych działów 252
5.1. Zakres obowiązków małżeńskich w świetle prawa rodzinnego oraz cywilnoprawne skutki zgwałcenia małżonka 253 5.2. Obowiązki małżonków i następstwa zgwałcenia w małżeństwie według prawa kanonicznego 264 5.3. Inne prawne konsekwencje zgwałcenia w małżeństwie 268 5.4. Podsumowanie - spectrum możliwych prawnych konsekwencji zgwałcenia w małżeństwie 269
Rozdział VI Zgwałcenie w małżeństwie lub konkubinacie w świetle badań aktowych 272
6.1. Cel i zakres badań 272 6.2. Rozkład liczbowy i terytorialny spraw dotyczących zgwałcenia w małżeństwie w badanym okresie 276 6.3. Sprawy, w których wydano postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania karnego 285 6.4. Sprawy, w których wydano postanowienie o umorzeniu postępowania karnego 313 6.5. Sprawy, w których skierowano do sądu akt oskarżenia 381 Występowanie zgwałcenia obok znęcania 454 Charakterystyka sprawcy i ofiary 465 6.6. Podsumowanie - specyfika zgwałcenia w małżeństwie w praktyce organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości 480
Wnioski końcowe 485
Bibliografia 501
Wykaz tabel 521
Wykaz wykresów 525
Wykaz powoływanych orzeczeń sądów polskich 527
Wzór ankiety nr 1 - sprawy, w których wydano postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa 529
Wzór ankiety nr 2 - sprawy, w których wydano postanowienie o umorzeniu śledztwa 531
Wzór ankiety nr 3 - sprawy, w których skierowano do sądu akt oskarżenia 533
Rape in Marriage. A Criminal Law and Criminological Study. Summary 537