Weryfikacja czynności dowodowych postępowania przygotowawczego w polskim procesie karnym / Łukasz Cora

W publikacji omówiono istotę, mechanizm oraz zakres weryfikacji czynności dowodowych. Weryfikacja tych czynności jest narzędziem, które ma wzmocnić rzetelność postępowania karnego poprzez przyznanie do jej wykonania wyłącznej kompetencji sędziemu do spraw postępowania przygotowawczego. Dodatkowo przedmiotem oceny jest celowość (zasadność), konieczność, proporcjonalność i adekwatność przeprowadzania danej czynności, a nie jedynie badanie prawidłowości czynności dowodowej. Ma to prowadzić do znalezienia proporcji między ściganiem sprawcy, koniecznością gromadzenia obciążających go dowodów a zagwarantowaniem podstawowych praw i wolności obywatelskich.
Autor przedstawia propozycję założeń, które mogą się przyczynić do minimalizacji nieprawidłowości i nadużyć w zakresie wykorzystywania czynności dowodowych oraz ujednolicenia interpretacji i praktyki stosowania prawa dowodowego w postępowaniu przygotowawczym.

„Rzecz tyczy się znalezienia optymalnego modelu weryfikacji czynności dowodowych organów ścigania z perspektywy kontroli sądowej postępowania przygotowawczego. Autor proponuje szerokie ujęcie tej kontroli, obejmujące także te aspekty, które są istotne z punktu widzenia Konstytucji i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Formułuje szereg postulatów związanych ze zmianami legislacyjnymi, zmierzającymi do urzeczywistnienia konstruowanego przez niego modelu weryfikacji. Sformułowane tezy i propozycje zmian zostały poparte rozległą analizą, uwzględniającą także szerokie tło prawnoporównawcze (rozwiązania angielskie i niemieckie). Opracowanie zmierza do wypracowania zadowalającego standardu ochrony praw człowieka”.
z recenzji prof. dr hab. Radosława Kopera

Wykaz skrótów .................................................................................. 9

Podziękowania .................................................................................. 11

Wprowadzenie ................................................................................... 13

1. Uwagi ogólne ............................................................................. 13
2. Przedmiot i cele badań............................................................. 22
3. Metody badawcze ..................................................................... 25
4. Struktura książki ...................................................................... 28

Rozdział I. Determinanty granic i standardów czynności dowodowych – zagadnienia ogólne ....... 41

1. Cele procesu karnego a zasady prawa dowodowego ........... 41
2. Zakres obowiązku poszukiwania dowodów i inicjatywy dowodowej ................. 60
3. Zasada praworządności jako podstawowa dyrektywa wyznaczająca granice czynności dowodowych.................... 68
4. Płaszczyzny delimitacji granic czynności dowodowej ........ 71

4.1. Płaszczyzna kompetencyjna ............................................ 74

4.2. Płaszczyzna proceduralna ................................................ 88

1. Zasada proporcjonalności a granice czynności dowodowych .................. 93

Rozdział II. O pojęciu i istocie weryfikacji czynności dowodowej ................ 113

1. Założenia konstrukcyjne i terminologiczne ......................... 113
2. Rodzaje czynności dowodowych ............................................ 120
3. Przedmiot weryfikacji czynności dowodowej ...................... 128
4. Charakter prawny weryfikacji czynności dowodowych ..... 138

Rozdział III. Kryteria weryfikacji czynności dowodowej ................................ 183

1. Uwagi ogólne ............................................................................. 183
2. Kryteria weryfikacji odnoszące się do prawidłowości i jakości czynności dowodowej ... 184

2.1. Dopuszczalność czynności dowodowej ......................... 186

2.2. Zakazy i ograniczenia dowodowe jako wyznaczniki (nie)dopuszczalności czynności dowodowej ...... 189

2.2.1. Reguły uznania czynności dowodowej za niedopuszczalną ........................................ 204

2.2.2. Nielegalne uzyskanie dowodu wskutek niedopuszczalnej czynności dowodowej ............. 216

1. Zasadność (celowość) czynności dowodowej ................ 227

3.1. Uprawdopodobnienie jako warunek przeprowadzenia czynności procesowej ........................ 229

3.2. Zasadność i celowość jako przesłanka wyboru czynności dowodowych .............. 231

1. Proporcjonalność czynności dowodowych .......................... 234

4.1. Test proporcjonalności – wybór i adaptacja czynności dowodowej dla prawidłowych ustaleń faktycznych ..... 234

4.2. Ciężar proporcjonalności czynności dowodowych ...... 239

1. Kryteria weryfikacji czynności dowodowej związane z wprowadzeniem dowodów do procesu .... 251

5.1. Rola i znaczenie dopuszczenia dowodu ......................... 251

5.2. Istota wniosku dowodowego – cele i zadania ................ 254

5.3. Elementy treściowe i struktura wniosku dowodowego .......... 259

5.3.1. Oznaczenie dowodu ............................................... 260

5.3.2. Sprecyzowanie tezy dowodowej jako wyznacznika zakresu postępowania

dowodowego ............................................................ 261

5.3.3. Znaczenie określenia sposobu przeprowadzenia dowodów ................... 264

5.3.4. Uzasadnienie oddalenia wniosku dowodowego 267

1. Kryteria weryfikacji czynności dowodowej związane z przeprowadzeniem dowodów – pozostałe kryteria oddalenia wniosku dowodowego ........................................... 270

6.1. Istotność i przydatność dowodu ...................................... 270

6.2. Możliwość przeprowadzenia dowodu ............................ 278

6.3. Udowodnienie okoliczności zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy ....... 278

6.4. Obstrukcja dowodowa. Prekluzja dowodowa jako czynnik aktywizacji dowodowej ....... 280

1. Kryterium weryfikacji czynności dowodowej wynikające z zasady swobodnej oceny dowodów ..................................... 290

7.1. Zasady prawidłowego rozumowania .............................. 295

7.2. Wskazania wiedzy ............................................................. 299

7.3. Doświadczenie życiowe .................................................... 307

1. Kryteria związane z nadużyciem prawa dowodowego ....... 309

8.1. Istota nadużycia prawa dowodowego ............................. 309

8.2. Nadużycie prawa dowodowego a standard rzetelnego postępowania dowodowego ............................................. 317

8.3. Klasyfikacja i rodzaje nadużycia prawa i czynności dowodowych ............ 320

8.4. Nadużycie wrażliwych czynności dowodowych ........... 326

8.5. Nadużycie prawa dowodowego przez uczestników procesu ................................................................................ 337

Rozdział IV. Tryb weryfikacji czynności dowodowych. Konstytucyjny i konwencyjny standard czynności dowodowych oraz reguły wykluczenia dowodów ........................... 347

1. Budowa mechanizmu weryfikacji czynności dowodowych .................. 347

1.1. Uwagi wstępne ................................................................... 347

1.2. Organ uprawniony do weryfikacji czynności dowodowych ............... 348

1.3. Elementy mechanizmu weryfikacji czynności dowodowych ............... 351

1. Konstytucyjny i konwencyjny standard czynności dowodowych ....................... 355
2. Prokonstytucyjna i prokonwencyjna wykładnia prawa dowodowego ..................... 369
3. Reguły uzasadniające wyłączenie dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z ustawą jako warunek rzetelnego postępowania dowodowego .................................................... 378

Rozdział V. Skutki wadliwości czynności dowodowych i konsekwencje nadużycia prawa dowodowego ....................................................... 403

1. Wadliwość czynności dowodowych ...................................... 403
2. Gradacja wadliwości czynności dowodowych i wpływ na trafność rozstrzygnięcia .............. 408
3. Konsekwencje przekroczenia granic czynności dowodowych ............... 421
4. Konsekwencje prawne nadużycia prawa dowodowego ....... 423
5. Możliwość konwalidacji i konwersji wadliwych czynności dowodowych ........ 430
6. Nieważność czynności dowodowej i nieważność postępowania dowodowego? ........ 433

Wnioski końcowe – uwagi de lege lata i postulaty de lege ferenda ....................... 441

Bibliografia ......................................................................................... 461

Orzecznictwo ..................................................................................... 479