Umowa o dział spadku / Jakub Biernat

Dział spadku należy do tych instytucjiz zakresu prawa spadkowego, które odgrywająszczególnie istotną rolę w praktyce, takz perspektywy ochrony interesów spadkobierców,jak i innych osób. Przez dział spadkurealizują się bowiem podstawowe cele prawaspadkowego w razie, gdy do dziedziczeniapowołany jest więcej niż jeden podmiot.Unormowanie umowy o dział spadku w polskimprawie cywilnym trudno uznać za charakteryzującesię przejrzystością i precyzją.Przeciwnie - budzi ono poważne wątpliwości,również w odniesieniu do kwestii o fundamentalnymznaczeniu. Niniejsza publikacjajest pierwszym w literaturze polskiej opracowaniemmonografi cznym poświęconymomówieniu i ocenie regulacji dotyczącejumowy o dział spadku na gruncie obowiązującegomaterialnego prawa cywilnego.


Wykaz skrótów 11 Wprowadzenie 15
Rozdział I Zagadnienia ogólne 19 § 1. Uwagi wstępne 19 1. Charakter prawny współuprawnienia spadkobierców 20 2. Ustanie współuprawnienia spadkobierców 21 3. Pojęcie i natura prawna działu spadku 21 4. Tryby działu spadku 23 5. Znaczenie działu spadku 25 § 2. Ogólna charakterystyka instytucji działu spadku w prawie polskim 26 1. Źródła prawa 26 2. Charakter prawny wspólności majątku spadkowego 26 3. Sposoby powstania wspólności majątku spadkowego 30 4. Sposoby ustania wspólności majątku spadkowego 34 5. Pojęcie i natura prawna działu spadku 36 6. Tryby działu spadku 38 6.1. Sądowy dział spadku 39 6.2. Umowny dział spadku 43 § 3. Kolejność zawierania umów o dział spadku po kilku spadkodawcach 45 § 4. Umowa o dział spadku a umowa o zniesienie współwłasności i umowa o podział majątku wspólnego małżonków 49 1. Zagadnienia ogólne 49 2. Umowa o dział spadku a umowa o zniesienie współwłasności 50 3. Umowa o dział spadku a umowa o podział majątku wspólnego małżonków 51
Rozdział II Ogólna charakterystyka umowy 55 § 1. Kwalifikacja czynności prawnej jako umowy o dział spadku 55 1. Zagadnienia ogólne 55 2. Odgraniczenie umowy o dział spadku od innych czynności prawnych dotyczących majątku spadkowego 56 3. Wartość korzyści uzyskiwanych w wyniku zawarcia umowy a wartość udziału w majątku spadkowym 57 § 2. Umowa o dział spadku jako czynność rozporządzająca 62 1. Zagadnienia ogólne 62 2. Kwalifikacja umowy o dział spadku jako określonego rodzaju czynności rozporządzającej 64 3. Umowa o dział spadku jako czynność rozporządzająca a zobowiązanie do jej dokonania 73 3.1. Problematyka wymogu istnienia zobowiązania do zawarcia umowy 73 3.2. Problematyka możliwości istnienia zobowiązania do zawarcia umowy 77 § 3. Problematyka odpłatności (nieodpłatności) umowy 81
Rozdział III Przedmiot umowy 83 § 1. Uwagi wstępne 83 § 2. Ogólne określenie przedmiotu umowy 84 § 3. Umowa o "pełny" dział spadku a umowa o częściowy dział spadku 87 § 4. Przypadki szczególnego określenia przedmiotu umowy 91 1. Wpływ podzielnego charakteru wierzytelności należących do spadku na określenie przedmiotu umowy 91 2. Wpływ surogacji na określenie przedmiotu umowy 94 3. Wpływ rozporządzenia udziałem w prawie majątkowym należącym do majątku spadkowego na określenie przedmiotu umowy 99 4. Wpływ przynoszenia przez rzeczy i prawa należące do spadku pożytków i innych przychodów na określenie przedmiotu umowy 102 5. Wpływ ustanowienia zapisu lub polecenia oraz wpływ ustawowego zapisu naddziałowego na określenie przedmiotu umowy 106
Rozdział IV Strony umowy 109 § 1. Uwagi wstępne 109 § 2. Podmioty będące stronami umowy 110 1. Spadkobiercy jako strony umowy 110 2. Inne podmioty jako strony umowy 110 2.1. Nabywca udziału w spadku jako strona umowy 111 2.2. Spadkobierca spadkobiercy jako strona umowy 112 2.3. Następca prawny osoby prawnej i jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną jako strona umowy 113 2.4. Małżonek spadkobiercy jako strona umowy 114 2.5. Syndyk i zarządca jako strona umowy 122 § 3. Krąg podmiotów będących stronami umowy 123 1. Zagadnienia ogólne 123 2. Zagadnienia szczegółowe 128 § 4. Zdolność do czynności prawnych podmiotów będących stronami umowy 134
Rozdział V Treść umowy 139 § 1. Uwagi wstępne 139 § 2. Swoboda stron w kształtowaniu treści umowy 139 1. Zagadnienia ogólne 139 2. Wartość korzyści uzyskiwanych w wyniku zawarcia umowy a wartość udziału w majątku spadkowym 140 3. Zaliczanie darowizn na schedę spadkową 141 4. Modyfikacja odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady 144 § 3. Korzyści uzyskiwane w związku z zawarciem umowy 145 1. Sposoby podziału majątku będącego przedmiotem umowy 145 2. Przyznanie poszczególnych praw majątkowych stronom umowy 146 3. Zastrzeżenie spłat lub dopłat 147 3.1. Zagadnienia ogólne 147 3.2. Rozliczenia między stronami umowy w postaci niepieniężnej 148 3.3. Zastrzeżenie spłat lub dopłat jako element treści umowy 149 § 4. Rozliczenia określone w art. 686 k.p.c. 151 § 5. Modyfikacja odpowiedzialności za długi spadkowe 153 § 6. Warunek i termin 154 § 7. Wpływ spadkodawcy na treść umowy 158
Rozdział VI Forma umowy 160 § 1. Uwagi wstępne 160 § 2. Ogólna charakterystyka uregulowania formy umowy 161 § 3. Forma szczególna umowy z uwagi na jej przedmiot 161 1. Umowa o dział spadku, której przedmiotem jest prawo własności nieruchomości 161 2. Umowa o dział spadku, której przedmiotem jest prawo użytkowania wieczystego 167 3. Umowa o dział spadku, której przedmiotem jest spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu 169 4. Umowa o dział spadku, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo 171 5. Inne przypadki zastrzeżenia formy szczególnej z uwagi na przedmiot umowy 176 § 4. Rygor formy szczególnej 178 § 5. Zakres formy szczególnej 181 1. Zagadnienia ogólne 181 2. Zakres formy szczególnej w odniesieniu do umowy o dział spadku 183
Rozdział VII Wady oświadczenia woli 186 § 1. Uwagi wstępne 186 § 2. Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, groźba, pozorność 186 § 3. Błąd 188 1. Zagadnienia ogólne 188 1.1. Ratio legis szczególnego unormowania błędu 188 1.2. Zakres odmienności wynikających ze szczególnego unormowania błędu 190 2. Przesłanki błędu prawnie doniosłego 197 2.1. Błąd co do stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy 197 2.1.1. Stan faktyczny 197 2.1.2. Brak wątpliwości stron umowy 200 2.1.3. Wnioski 204 2.2. Błąd istotny 204 § 4. Błąd wywołany podstępnie (podstęp) 207 § 5. Skutki prawne wad oświadczenia woli 209
Rozdział VIII Skutki prawne umowy 211 § 1. Uwagi wstępne 211 § 2. Utrata przez majątek spadkowy cech majątku odrębnego 212 § 3. Nabycie przez strony umowy praw majątkowych wchodzących w skład majątku spadkowego oraz powstanie zobowiązania do uiszczenia spłat lub dopłat 213 § 4. Zmiana charakteru odpowiedzialności za długi spadkowe 220 1. Zmiana charakteru odpowiedzialności za długi spadkowe - zasada 220 2. Zmiana charakteru odpowiedzialności za długi spadkowe - wyjątki 221 3. Umowa o częściowy dział spadku a zmiana charakteru odpowiedzialności za długi spadkowe 223 § 5. Powstanie odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady 224 1. Zagadnienia ogólne 224 2. Stosowanie przepisów o rękojmi przy umowie sprzedaży do umowy o dział spadku 225 2.1. Definicja wady fizycznej i prawnej, przesłanki powstania odpowiedzialności, dochodzenie odszkodowania 226 2.2. Uprawnienia z tytułu rękojmi 227 § 6. Ubezskutecznienie rozporządzenia udziałem w prawie majątkowym należącym do majątku spadkowego 230 § 7. Możliwość dochodzenia roszczeń określonych w art. 686 k.p.c. 232 § 8. Możliwość zaliczenia darowizn na schedę spadkową 234
Uwagi końcowe 237 Bibliografia 247 Orzecznictwo 259