Prawo-mocność. Teoria społeczna Pierre’a Bourdieu a przestrzenie prawa / Hanna Dębska

Podejście Pierre’a Bourdieu to jedno z ważniejszych teoretycznych i metodologicznych ujęć we współczesnych naukach społecznych. Wykorzystując je w badaniach empirycznych polskiego świata prawa, autorka dowodzi, że jest to nadzwyczaj użyteczne i wydajne narzędzie analityczne w prawoznawstwie.

Przeprowadzone przez autorkę badania pozwalają na nowatorskie odczytanie historii prawa na tle szerszych przekształceń społeczno-politycznych, oryginalną analizę prawniczego świata akademickiego, wreszcie innowacyjne spojrzenie na instytucje prawne na przykładzie Trybunału Konstytucyjnego.

W publikacji autorka odkrywa nieoczywiste struktury funkcjonowania prawniczej akademii (m.in. zasady prestiżu i wielowymiarowej hierarchii) oraz rynku usług prawniczych, a także ich wzajemne, nieraz złożone powiązania. Ponadto wyjaśnia symboliczny wymiar prawa i jego władzy, mechanizmy budowania i utraty legitymizacji przez instytucje prawne, a także kontrowersyjne zależności między prawem a polityką. Jednocześnie proponuje szereg uzupełnień i rozwinięć teorii Bourdieu. Poczynione ustalenia są szczególnie interesujące w odniesieniu do współczesnego uniwersum prawnego, które kształtowało się w warunkach niekapitalistycznych, co może okazać się paradygmatyczne dla krajów, których historia jest do polskiej zbliżona.

Książka jest przeznaczona dla przedstawicieli nauki, prawników praktyków, pracowników administracji, studentów wydziałów prawa, filozofii, socjologii i politologii. Będzie również wsparciem dla badaczy, którzy chcą prowadzić empiryczne analizy na gruncie prawoznawstwa.

„Dekonspiracja poznawczego ograniczenia tradycyjnego prawoznawstwa decyduje w moich oczach o szczególnym pożytku lektury książki i jej inspiracyjności. To trochę tak, jak włączenie się muzykologa do trwającej, ożywionej dyskusji kompozytorów, muzyków, dyrygentów i śpiewaków. Im wszystkim muzykolog objaśni, co robią, dlaczego i o co się spierają”.
Z przedmowy prof. dr hab. Ewy Łętowskiej

Podziękowania 9

Przedmowa (Ewa Łętowska) 11

Wprowadzenie 19

CZĘŚĆ PIERWSZA

Rozdział 1

Przestrzeń społeczna 29

1.1. Kto i dlaczego może bać się Pierre’a Bourdieu? 29

1.2. Relacyjna ontologia 41

1.3. Pole 47

1.4. Kapitał 55

1.5. Ekonomia dóbr symbolicznych 64

1.6. Pierwotna akumulacja kapitału: wyłanianie się pola 67

1.7. Pole władzy 74

1.8. Formalizacja pola: geometryczna analiza danych 82

Rozdział 2

Habitus 91

2.1. Podejście prakseologiczne 94

2.2. Dystynktywność praktyk społecznych 100

2.3. Ku przemocy symbolicznej 105

Rozdział 3

Władza symboliczna 109

3.1. Społeczne wytwarzanie wiary 111

3.2. Poznanie – uznanie – nierozpoznanie 117

3.3. Rzecz o męskiej dominacji 123

3.4. Władza symboliczna a habitus klasowy i płciowy 133

Rozdział 4

Pole prawne 141

4.1. Powstanie państwa i interes w bezinteresowności 142

4.2. Autonomia i reguły wejścia 147

4.3. Podział prawniczej pracy 150

4.4. Zmysł praktyczny prawnika 157

4.5. Pobożna hipokryzja i podstawy prawniczej wiary 164

4.6. Język prawa i strategie uniwersalizacji 173

4.7. Warunki alchemii społecznej, wytwarzanie neutralności i arystokratyczny dystans 177

4.8. Postscriptum: jak rozumieć prawnika 185

CZĘŚĆ DRUGA

Rozdział 5

Geneza i struktura pola prawnego w Polsce 191

5.1. Okres międzywojenny: początki kształtowania się mikrokosmosu prawnego 192

5.1.1. Trzy ilustracje walk w polu prawnym 203

5.1.2. Struktura pola prawnego w okresie międzywojennym 211

5.2. Pole prawne w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 212

5.2.1. „Aparat” władzy: stalinizm 212

5.2.2. Poszerzenie autonomii: „odwilż” 1956 r. 226

5.2.3. Częściowa delegitymizacja kapitału politycznego: marzec 1968 r. i jego następstwa 241

5.2.4. Poszukiwanie legitymizacji i relatywna autonomizacja pola prawnego 244

5.2.5. Struktura pola prawnego w PRL 256

5.3. Pole prawne w Polsce po 1989 r. 258

5.3.1. Od korporacji do rynku 267

5.3.2. Dwie ilustracje „ekonomii na opak” 277

5.3.3. Rekonfiguracja pola: wejście akademików do zawodów prawniczych 282

5.3.4. Struktura pola prawnego po 1989 r. 297

5.4. Wnioski: historia pola prawnego w Polsce 299

Rozdział 6

Akademickie subpole prawne 301

6.1. Reguły gry pola naukowego 303

6.2. Dialektyka habitusu i pól: trajektoria Leona Petrażyckiego 310

6.2.1. Trajektoria naukowa na granicy imperiów 313

6.2.2. Strategie kompensacyjne i sublimacja porażki 319

6.2.3. Wytwarzanie nowej pozycji, nierówny obieg idei i strukturalne konieczności 326

6.2.4. Wnioski: zrozumieć uczonego 331

6.3. Kapitał symboliczny w akademickim subpolu prawnym – konkursy „Państwa i Prawa” (1951–2022) 331

6.3.1. Nagrody za najlepsze prace habilitacyjne 337

6.3.2. Nagrody za najlepsze rozprawy doktorskie 355

6.3.3. Wnioski: strategie monopolizacji i petryfikacja struktury 372

6.4. Subpole filozofii prawa 374

6.4.1. Miejsce ogólnych nauk o prawie w akademickim subpolu prawnym 374

6.4.2. Konstrukcja obiektu badawczego 377

6.4.3. Główne podziały w subpolu filozofii prawa 388

6.4.3.1. Dominujący vs zdominowani 389

6.4.3.2. Ścieżka naukowa vs akademicka 394

6.4.3.3. Strategie publikacyjne 399

6.4.3.4. Stypendia i staże międzynarodowe: przepływ idei 407

6.4.4. Podziały symboliczne i podziały społeczne 411

6.4.4.1. Hierarchia uniwersytetów 412

6.4.4.2. Hierarchia płci 419

6.4.4.3. Hierarchia tematów naukowych 425

6.4.5. Strategie wielopozycyjności 433

6.4.5.1. Wykonywanie zawodu prawniczego 438

6.4.5.2. Pozycje filozofów prawa w innych polach 444

6.4.6. Struktura subpola filozofii prawa 448

6.4.7. Wnioski: wielowymiarowość gry w subpolu filozofii prawa 451

6.5. Subpole prawa pracy 456

6.5.1. Kapitały naukowe 457

6.5.2. Podziały symboliczne i podziały społeczne 464

6.5.3. Wielopozycyjność praktyk 470

6.6. Homologie: subpole prawa pracy vs subpole filozofii prawa 475

6.7. Wnioski: ekonomia praktyk w akademickim subpolu prawnym 477

Rozdział 7

Przestrzeń Trybunału Konstytucyjnego 489

7.1. Legitymizacja prawna a legitymizacja społeczna 490

7.2. Relacyjność i symboliczny wymiar instytucji prawnych 495

7.3. Socjogeneza: społeczne warunki powstania polskiego sądu konstytucyjnego 496

7.4. Podwójna prawda Trybunału i obiegi uprawomocnienia 498

7.5. Formalizacja przestrzeni Trybunału Konstytucyjnego 500

7.6. Podstawowe podziały przestrzeni sądu konstytucyjnego 506

7.6.1. Biegun zawodowy vs biegun akademicki 506

7.6.2. Biegun sędziowski vs prokuratorski z kapitałem politycznym 509

7.6.3. Dodatkowe charakterystyki 511

7.7. Trajektoria Trybunału Konstytucyjnego (1985–2023) i rodzaje legitymizacji 512

7.8. Logika wyborów partyjnych 516

7.9. Wnioski: wektory autonomii i heteronomii polskiego sądu konstytucyjnego 524

Zakończenie, czyli o niedosycie i nadziei 527

Aneks 529

Akty prawne i orzeczenia 539

Bibliografia 541

Źródła internetowe 563

Spis rycin 571

Spis tabel 573

Spis wykresów 575