O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych / Adam Bosiacki, Benjamin Constant

Benjamin Constant de Rebecque (1767 1830) należy do grona czołowych klasyków liberalizmu. Jego liberalizm jest określany jako integralny: zawiera gwarancje wolności, prymatu jednostki nad władzą i związanego z tym wolnościowego charakteru całego ludzkiego życia. Przeciwstawia się ograniczaniu wolności człowieka przez jakiekolwiek formy władzy państwowej, również przez kolektywizm, którego ograniczeniu poddawane były i są różne aspekty podmiotowych dążeń i działań człowieka. Tak rozumiana wolność jest spójną konstrukcją, do dziś stanowiąc jedno z największych osiągnięć klasycznej myśli liberalnej.

"O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych" jest najpełniejszym polskim tłumaczeniem podstawowych idei Benjamina Constanta, wykładem dotyczącym wielu aspektów nowoczesnego państwa, jego systemu ustrojowego i prawnego. Jest to katalog rękojmi władz publicznych, które w państwie takim muszą funkcjonować. Książka omawia w szczególności dwie najistotniejsze stworzone przez Constanta formalne zasady ustrojowe: modyfikację Monteskiuszowskiego podziału władzy oraz zasadę wolności współczesnych, klasyczną wizję demokracji przedstawicielskiej stawianej przeciw kolektywistycznej demokracji bezpośredniej czy tzw. demokracji partycypacyjnej.

Dzieło Constanta jest jednym z nielicznych przykładów recepcji klasycznej europejskiej, czy transatlantyckiej, myśli politycznej na ziemiach polskich, gdzie do dziś, nawet po ostatnim ćwierćwieczu reform społecznych, nie wykształciły się jej klasyczne kierunki. Recepcję myśli Benjamina Constanta uosabiała opozycja domagająca się przestrzegania Konstytucji Królestwa Polskiego, oktrojowanej w 1815 r. Tak zwanym kaliszanom przewodzili Wincenty i Bonawentura Niemojowscy, z których pierwszy dokonał tłumaczenia dzieła na język polski, wplatając do tekstu nieco odniesień bardzo istotnych dla polskiej rzeczywistości. Również z tego względu dzieło Constanta stanowi obecnie dla Czytelnika klasyczne ujęcie współczesnego systemu politycznego, gwarancji jego należytego funkcjonowania oraz wskazówek tego typu idei w ustroju społecznym Polski.


Część I
Wstęp 7 Bibliografia 37 Przedmowa tłumacza 45 O monarchii konstytucyjnej i rękojmiach publicznych. Wstęp. O udzielności ludu 65
Rozdział pierwszy. O władzach konstytucyjnych 78 § 1. Władze konstytucyjne są następujące: władza królewska, władza ministerialna, czyli wykonawcza, władza reprezentacyjna, czyli prawodawcza, władza sądowa, władza municypalna 78
Rozdział drugi. O prerogatywach królewskich 93 § 1. Władza królewska jest w ręku króla 93 § 2. Do króla należy nominacja (mianowanie) i destytucja (usunięcie, zrzucenie) władzy wykonawczej 93 § 3. Sankcja królewska jest potrzebna do nadawania mocy prawa postanowieniom zgromadzeń reprezentacyjnych 95 § 4. Król może odroczyć izby reprezentacyjne i rozwiązać tę z nich, która jest wybierana przez lud 97 § 5. Mianowanie sędziów należy do króla 100 § 6. Król ma prawo łaski 102 § 7. Król stanowi o pokoju i wojnie w ten jedynie sposób, aby w przymierzach z obcymi mocarstwami żaden nie mógł być umieszczony artykuł, mający wpływ na stan lub prawa obywateli wewnątrz królestwa 104 § 8. Osoba królewska jest nietykalna i święta 107
Rozdział trzeci. O władzy wykonawczej, czyli o ministrach 108 § 1. Władza wykonawcza jest powierzona ministrom 108 § 2. Ministrowie proponują w swoim imieniu projekty ustaw zgromadzeniom reprezentacyjnym tak jak inni członkowie tych zgromadzeń 108 § 3. Ministrowie podpisują w swoim imieniu wszelkie akty władzy wykonawczej 111 § 4. Ministrowie są odpowiedzialni 112 § 5. Odpowiedzialność ministrów nie znosi odpowiedzialności ich agentów (urzędników niższych) i ta zaczyna się od bezpośredniego sprawcy czynu będącego jej przedmiotem 136
Rozdział czwarty. O władzy reprezentacyjnej, czyli prawodawczej 146 § 1. Władza reprezentacyjna polega na dwóch izbach 146 § 2. Pierwsza izba jest dziedziczna, mianowana przez króla, a liczba jej członków jest nieograniczona 146 § 3. Druga izba jest obierana bezpośrednio przez lud 151 § 4. Obydwie izby mają początkowanie praw (inicjatywę) wspólnie z władzą wykonawczą 161 § 5. Prawa do izb wnoszone będą w nich dyskutowane publicznie 165 § 6. Ministrowie mogą być członkami zgromadzeń reprezentacyjnych i członkowie tychże zgromadzeń mogą zostać ministrami, poddawszy się reelekcji; byle tylko liczba zasiadających w izbie ministrów nie przewyższała jednego na stu członków izby 172 § 7. Żadna przemowa napisana nie może być czytana w jednej bądź w drugiej izbie 174 § 8. Członkowie władzy reprezentacyjnej nie pobierają żadnego wynagrodzenia 178 § 9. Członkowie izby drugiej mogą być nieograniczenie na nowo wybierani 181 § 10. Żadne odwołanie, wypędzenie lub wykluczenie nie może być wymierzone przeciw członkowi izby drugiej, wyjąwszy za występki prawem przewidziane 182 § 11. Izba druga odnawia się w całości co lat pięć bądź po rozwiązaniu jej przez króla 184
Część II
Rozdział piąty. O władzy sądowej 189 § 1. Władza sądowa składa się z: sędziów (juges) i przysięgłych (jurés) 189 § 2. Przysięgli są wybierani losowo spomiędzy obywateli, którzy posiadają prawa polityczne 189 § 3. Przysięgli wyrokują o czynie; sędziowie stosują prawo 193 § 4. Wszelkie mianowanie trybunałów nadzwyczajnych, komitetów i komisji sądowych, wszelkie zawieszenie bądź skrócenie form jest czynem niekonstytucyjnym i karalnym 220 § 5. Uczestnictwo władz konstytucyjnych nie uprawnia takiego czynu 225 § 6. Zabronione jest wszelkie rafinowanie kar; wszelkie męczarnie są zakazane 225 § 7. Konstytucja nie przypuszcza innej kary na winowajców, tylko śmierć, więzienie, wywiezienie do osad na to przeznaczonych lub wygnanie z kraju 226
Rozdział szósty. O sile zbrojnej 236 § 1. Siła zbrojna jest pod zarządzeniem władzy wykonawczej, która stosować się powinna w tym względzie do prawideł w następujących artykułach objętych 236 § 2. Siła zbrojna dzieli się na trzy części: wojsko liniowe, straż narodową i żandarmerię 238 § 3. Wojsko liniowe jest przeznaczone do zapewnienia zewnętrznego bezpieczeństwa kraju i rozłożone być powinno tam, gdzie to bezpieczeństwo mogłoby być zagrożone, to jest na granicach państwa 238 § 4. Władza wykonawcza nie ma prawa użyć go wewnątrz kraju, chyba że w przypadku otwartego buntu 238 § 5. W tym nawet przypadku obowiązana jest poddać wszelkie okoliczności śledztwu 239 § 6. To śledztwo musi mieć miejsce z prawa. Obydwie izby prawodawcze, skoro o tym przez władzę wykonawczą zawiadomione zostaną, powinny mianować z grona swego, końcem przystąpienia do takowego śledztwa, komisję złożoną z najmniej dwudziestu i jeden członków, z których połowa to wybrani losowo przewagą jednego głosu, a druga połowa więcej jednym losem wyciągnięci być mają 239 § 7. Straż narodowa jest przeznaczona do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego wewnątrz każdej prowincji 240 § 8. Nie może przestąpić granic swego departamentu z wyjątkiem przypadków buntu lub napaści kraju 241 § 9. W tym przypadku władza wykonawcza podlega tym samym prawidłom co do użycia nadzwyczajnego straży narodowej, jak co do takiegoż użycia wojska liniowego 241 § 10. Żandarmeria jest przeznaczona do zapewnienia bezpieczeństwa prywatnego. Ściga i zatrzymuje winowajców 241 § 11. Żandarmeria nie może być użyta w żadnym innym przypadku, wyjąwszy już przewidziany bunt lub napaść 241 § 12. Prawidła wcześniej postanowione co do użycia nadzwyczajnego straży narodowej i wojska liniowego mają być zastosowane i do użycia takiegoż żandarmerii 241 § 13. Wszelki dowódca lub oficer żandarmerii i wszelki żandarm, który by pobudzał obywateli do zbrodni, aby donieść na nich, ulegnie karom, jakie prawo stanowi za zbrodnie, do których pobudzał 241 § 14. Ilość siły zbrojnej i sposób jej rekrutowania będą oznaczone na każdym sejmie przez prawo 242
Rozdział siódmy. O prawach politycznych 250 § 1. Przez prawa polityczne rozumie się zdolność bycia powołanym do wszelkich urzędów publicznych, tudzież udział w reprezentacji narodowej i do wyboru urzędników 250 § 2. Prawa polityczne przysługują wszystkim Francuzom posiadającym własność, czy to gruntową czy przemysłową, opłacającym podatek oznaczony czy też wieczystą lub długoletnią nieodwołalną dzierżawę, wystarczającą na ich utrzymanie się bez pomocy płacy jakiejkolwiek, która by ich czyniła zawisłymi od kogokolwiek 250
Rozdział ósmy. O prawach osobistych 259 § 1. Wszyscy obywatele posiadają prawa osobiste, od żadnej zwierzchności politycznej niezależne 259 § 2. Tymi prawami osobistymi, od żadnej zwierzchności niezawisłymi, są: A. Wolność osobista. B. Sąd przysięgły. C. Wolność religijna. D. Wolność przemysłowa. E. Wolność własności. F. Wolność druku 268 § 3. Konstytucja zakazuje wszelkich czynów napastujących prawa powyższe: przytrzymań samowolnych, brania pod obserwację, uwięzień, wygnań z kraju 360 § 4. Władze konstytucyjne istnieją dzięki konstytucji, a zatem jej odmieniać ani zawieszać nie mogą 361
Rozdział dziewiąty. O urządzeniach nienależących do konstytucji 368 § 1. Cokolwiek nie ściąga się do ograniczenia władz publicznych i do ich atrybucji lub do praw politycznych i praw osobistych, nie należy do konstytucji i może być urządzane, zmieniane i umiarkowane przez panującego, wspólnie z obiema izbami prawodawczymi, w sejmie 368