Inspekcja pracy jako instytucja państwowego nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy. Stan prawny na dzień 1 września 2017 r. / Dariusz Makowski

Książka jest poświęcona jednej z podstawowych instytucji prawnych z dziedziny ochrony pracy. Rozważania autora koncentrują się wokół przyjętego założenia badawczego, zgodnie z którym treść regulacji dotyczących inspekcji pracy jest determinowana przez zmieniające się uwarunkowania natury społecznej, ekonomicznej i politycznej. Monografia ma przede wszystkim charakter dogmatycznoprawny oraz uwzględnia w szerokim zakresie źródła prawa międzynarodowego, europejskiego i obcego. Na gruncie prawa polskiego wywód został dodatkowo osadzony w kontekście historycznym i ewolucyjnym. Tak zróżnicowany dobór źródeł normatywnych pozwolił przedstawić tytułową instytucję w ujęciu modelowym. W publikacji wyeksponowano znaczenie sfery kompetencyjnej inspekcji pracy, w ramach której kluczową rolę odgrywają funkcje tej inspekcji.

Wykaz skrótów 9

Wstęp 11

Rozdział I. Inspekcja pracy jako przedmiot regulacji prawnych 21

1. Inspekcja pracy w prawie międzynarodowym 21

1.1. Inspekcja pracy w aktach MOP 21

1.1.1. Geneza norm MOP w dziedzinie inspekcji pracy 21

1.1.2. Zakres stosowania konwencji MOP dotyczących inspekcji pracy 25

1.1.3. Znaczenie aktów MOP dotyczących inspekcji pracy 33

1.2. Inspekcja pracy na gruncie Europejskich Kart Społecznych Rady Europy 36

2. Inspekcja pracy w aktach UE 42

3. Inspekcja pracy w świetle wybranych ustawodawstw obcych 47

3.1. Inspekcja pracy w ustawodawstwie konstytucyjnym 47

3.2. Inspekcja pracy w ustawodawstwie zwykłym 50

4. Ewolucja przepisów prawa polskiego dotyczących inspekcji pracy 55

4.1. Inspekcja pracy w ustawodawstwie konstytucyjnym 55

4.2. Inspekcja pracy w ustawodawstwie zwykłym 60

4.2.1. Inspekcja pracy w regulacjach Dwudziestolecia międzywojennego 60

4.2.2. Inspekcja pracy w regulacjach PRL (w latach 1945–1981) 73

4.2.3. Inspekcja pracy na gruncie ustawy o PIP z 1981 r. 82

4.2.4. Inspekcja pracy na gruncie ustawy o PIP z 2007 r. 87

Rozdział II. Ustrój inspekcji pracy 93

1. Miejsce inspekcji pracy w systemie organizacyjnym aparatu państwowego 93

1.1. Miejsce inspekcji pracy na gruncie prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 93

1.2. Miejsce inspekcji pracy w prawie polskim 95

1.2.1. Miejsce inspekcji pracy w systemie organizacyjnym aparatu państwowego w ujęciu ewolucyjnym 95

1.2.2. Podległość PIP Sejmowi w świetle konwencji MOP nr 81 i 129 99

1.2.3. Podległość PIP Sejmowi a zasady ustroju państwa i administracji 102

2. Organizacja inspekcji pracy 109

2.1. Jedność czy wielość inspekcji pracy 109

2.1.1. Uwagi wprowadzające 109

2.1.2. Modele organizacji inspekcji pracy na gruncie konwencji MOP nr 129 oraz wybranych ustawodawstw obcych 110

2.1.3. Zasada jednolitej podmiotowo inspekcji pracy w prawie polskim 113

2.2. Wewnętrzna struktura organizacyjna inspekcji pracy 117

2.2.1. Organy inspekcji 117

2.2.2. Jednostki organizacyjne inspekcji 121

3. Status inspektorów pracy 125

3.1. Status inspektorów pracy na gruncie prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 125

3.2. Status inspektorów pracy w prawie polskim 131

3.2.1. Kategorie pracowników PIP 131

3.2.2. Prawne gwarancje niezależności i obiektywizmu inspektorów pracy 132

3.2.2.1. Status urzędniczy inspektorów pracy 132

3.2.2.2. Ochrona trwałości stosunków pracy 134

3.2.2.3. Inne gwarancje 138

3.2.3. Niezależność inspektorów pracy a konstytucyjny standard administracyjnego toku instancji (problem niezależności orzeczniczej inspektorów) 140

Rozdział III. Zadania inspekcji pracy 147

1. Pojęcie zadań inspekcji pracy 147

2. Klasyfikacja zadań inspekcji pracy 157

2.1. Klasyfikacja zadań inspekcji pracy w świetle prawa międzynarodowego 157

2.2. Klasyfikacja zadań inspekcji pracy na gruncie prawa polskiego 161

3. Podstawowe formy realizacji zadań inspekcji pracy (funkcje inspekcji) 164

3.1. Kontrola 164

3.2. Nadzór 172

3.3. Instruktaż i poradnictwo 181

3.4. Współdziałanie na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy 187

3.5. Ściganie wykroczeń 190

3.6. Inne funkcje inspekcji pracy 196

3.6.1. Funkcja gromadzenia danych statystycznych 196

3.6.2. Funkcja sygnalizacyjna 198

3.6.3. Funkcja kształtowania „klimatu społecznego” 200

3.6.4. Funkcja procesowa 206

4. Zakres zadań inspekcji pracy (zakres działania inspekcji) 207

4.1. Uwagi wprowadzające 207

4.2. Przedmiotowy zakres działania inspekcji pracy 208

4.2.1. Przedmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 208

4.2.2. Przedmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa polskiego 215

4.2.2.1. Przedmiotowy zakres działania inspekcji w ujęciu ewolucyjnym 215

4.2.2.2. Przestrzeganie prawa pracy jako przedmiot kontroli i nadzoru PIP 220

4.2.2.3. Zakres przedmiotowy funkcji instruktażowej i poradniczej inspekcji 227

4.3. Podmiotowy zakres działania inspekcji pracy 230

4.3.1. Podmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 230

4.3.2. Podmiotowy zakres działania inspekcji na gruncie prawa polskiego 232

4.3.2.1. Podmiotowy zakres działania inspekcji w ujęciu ewolucyjnym 232

4.3.2.2. Zakres podmiotowy funkcji kontroli PIP 244

4.3.2.3. Problem zakresu podmiotowego kontroli PIP w przypadku pracy tymczasowej 248

4.3.2.4. Zakres podmiotowy innych funkcji inspekcji pracy 251

Rozdział IV. Środki działania inspekcji pracy 259

1. Pojęcie i klasyfikacja środków działania inspekcji pracy 259

1.1. Pojęcie środków działania inspekcji pracy 259

1.2. Klasyfikacja środków działania inspekcji pracy 261

2. Środki działania inspekcji pracy w zakresie zadań kontrolnych 265

2.1. Wizytowanie miejsc pracy 265

2.1.1. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli 265

2.1.1.1. Uwagi wprowadzające 265

2.1.1.2. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli w świetle prawa międzynarodowego 266

2.1.1.3. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli na gruncie wybranych ustawodawstw obcych 268

2.1.1.4. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli w prawie polskim 271

2.1.1.4.1. Prawo wstępu inspekcji na miejsce kontroli w ujęciu ewolucyjnym 271

2.1.1.4.2. Przesłanki kontroli przedsiębiorcy 273

2.1.1.4.3. Przesłanki kontroli w miejscu zamieszkania pracownika 277

2.1.1.4.4. Sankcje za utrudnianie kontroli 280

2.1.2. Prawo do stosowania środków dowodowych 282

2.1.2.1. Prawo do stosowania środków dowodowych w świetle prawa międzynarodowego 282

2.1.2.2. Prawo do stosowania środków dowodowych na gruncie wybranych ustawodawstw obcych 284

2.1.2.3. Prawo do stosowania środków dowodowych w prawie polskim 290

2.1.3. Dokumentowanie wyników kontroli 305

2.2. Środki oddziaływania naprawczego inspekcji w zakresie funkcji kontroli 309

2.2.1. Środki oddziaływania naprawczego inspekcji w świetle prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 309

2.2.2. Środki oddziaływania naprawczego inspekcji w prawie polskim 311

2.2.2.1. Wystąpienie 311

2.2.2.2. Polecenie 318

2.3. Inne środki działania kontrolnego inspekcji pracy 320

2.3.1. Uwagi wprowadzające 320

2.3.2. Kompetencje notyfikacyjne 321

2.3.3. Kompetencje rejestracyjne 325

2.3.4. Kompetencje opiniodawcze 327

2.3.5. Kompetencje w procedurze powypadkowej 329

3. Środki działania inspekcji pracy w zakresie zadań nadzorczych 332

3.1. Środki działania inspekcji w zakresie zadań nadzorczych w świetle prawa międzynarodowego 332

3.2. Środki działania inspekcji w zakresie zadań nadzorczych na gruncie wybranych ustawodawstw obcych 335

3.3. Środki działania inspekcji w zakresie zadań nadzorczych w prawie polskim 340

3.3.1. Prawo wydawania nakazów 340

3.3.1.1. Prawo wydawania nakazów w ujęciu ewolucyjnym 340

3.3.1.2. Klasyfikacja nakazów 344

3.3.1.3. Przesłanki stosowania nakazów oraz ich zakres przedmiotowy 345

3.3.1.4. Forma i treść nakazów 351

3.3.2. Inne środki działania nadzorczego PIP 353

3.3.3. Środki działania nadzorczego PIP w postępowaniu egzekucyjnym 358

4. Środki działania inspekcji pracy w zakresie instruktażu i poradnictwa 362

4.1. Środki działania inspekcji w zakresie instruktażu i poradnictwa w świetle prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 362

4.2. Środki działania inspekcji w zakresie instruktażu i poradnictwa w prawie polskim 363

5. Środki działania inspekcji pracy na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy 368

5.1. Środki działania inspekcji na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy w świetle prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 368

5.2. Środki działania inspekcji na rzecz podnoszenia poziomu ustawodawstwa pracy w prawie polskim 369

6. Środki działania inspekcji pracy w zakresie ścigania wykroczeń 371

6.1. Środki działania inspekcji w zakresie ścigania wykroczeń w świetle prawa międzynarodowego oraz wybranych ustawodawstw obcych 371

6.2. Środki działania inspekcji w zakresie ścigania wykroczeń w prawie polskim 373

7. Środki działania inspekcji pracy w zakresie innych funkcji 385

7.1. Środki działania inspekcji w zakresie funkcji sygnalizacyjnej 385

7.2. Środki działania inspekcji w zakresie funkcji kształtowania „klimatu społecznego” 388

7.3. Środki działania inspekcji w zakresie funkcji procesowej 390

Zakończenie 397

Bibliografia 405

The labour inspection as an institution of the state supervision of compliance with the labour law. Summary 425

Od Redakcji 429