Archeologia sądowa w teorii i praktyce / Jerzy Kawecki, Tomasz Borkowski, Łukasz Szleszkowski, Krzysztof Szwagrzyk, Maciej Trzciński

Publikacja ma charakter interdyscyplinarny i prezentuje wiedzę z zakresu archeologii, kryminalistyki oraz medycyny sądowej, a także zawiera wybór regulacji prawnych niezbędnych w pracy archeologa sądowego.

Autorzy omawiają między innymi: badania historyczne w powiązaniu z innymi dyscyplinami, konteksty i sposoby odnajdywania szczątków ludzkich, metody identyfikacji zwłok, identyfikacji obrażeń oraz ustalanie modus operandi sprawców, archeologiczne badania nieinwazyjne i inwazyjne.

W książce poruszono też kwestie związane z najnowszą historią – badania tzw. zbrodni komunistycznych, zbrodni wojennych czy ludobójstwa.

Autorzy dzielą się doświadczeniami z zakresu dydaktyki oraz uczestnictwa w pracach terenowych i laboratoryjnych. Zagadnienia teoretyczne uzupełniają o ciekawe refleksje, ocenę skuteczności stosowanych metod oraz swoje rekomendacje.

„Opracowanie jest pewną formą wyjścia naprzeciw nowym zainteresowaniom, nowym wyzwaniom oraz możliwościom praktycznego zastosowania archeologii w bardzo specyfi cznym jej powiązaniu z naukami sądowymi”.

Dr hab. Maciej Trzciński, prof. UWr (fragment Wstępu)

Książka przeznaczona jest przede wszystkim dla archeologów, przedstawicieli organów ścigania, historyków oraz pracowników naukowych zajmujących się kryminalistyką. Informacje w niej zawarte będą cenne również dla antropologów.

Wykaz skrótów | str. 9

Wstęp | str. 11

Rozdział 1

Przedmiot i zakres badań archeologii sądowej | str. 15

1. Problemy z właściwą identyfikacją dyscypliny | str. 15
2. Archeologia a nauki sądowe | str. 17
3. Archeologia a kryminalistyka – różnice i podobieństwa | str. 19
4. Współczesne badania archeologiczno-sądowe. Wprowadzenie do problematyki | str. 24

Rozdział 2

Prawo w archeologii sądowej | str. 36

1. Zabytek archeologiczny | str. 37
2. Badania archeologiczne | str. 42
3. Prawo a śmierć | str. 43

3.1. Definicja śmierci | str. 44

3.2. Oględziny zwłok | str. 45

3.3. Ekshumacja zwłok | str. 48

3.4. Zwłoki, szczątki ludzkie | str. 51

3.5. Zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstwa wojenne | str. 53

1. Broń palna i amunicja | str. 57
2. Archeolog jako biegły sądowy | str. 61

Rozdział 3

Badania historyczne w archeologii sądowej | str. 65

1. Uwagi wstępne | str. 65

1.1. Państwo w roli sprawcy | str. 66

1.2. Prawo jako narzędzie represji | str. 68

1.3. Struktury terroru | str. 71

1.4. Kadry aparatu przymusu | str. 75

1.5. Statystyka zbrodni | str. 77

1. Procedury śmierci | str. 78

2.1. Procesy sądowe | str. 78

2.2. Rozstrzelanie | str. 79

2.3. Powieszenie | str. 80

2.4. Metoda katyńska | str. 81

2.5. Egzekucje publiczne | str. 82

2.6. Zbrodnie masowe | str. 84

2.7. Wykonawcy zbrodni | str. 85

1. Postępowanie ze zwłokami | str. 86

3.1. Pochówki na cmentarzach | str. 86

3.2. Zakłady anatomii | str. 88

3.3. Inne miejsca | str. 89

3.4. Zacieranie śladów | str. 90

1. Dokumenty śmierci i ich analiza | str. 91

4.1. Archiwalia aparatu bezpieczeństwa | str. 92

4.2. Akta śledcze Urzędu Bezpieczeństwa i Informacji Wojskowej | str. 94

4.3. Akta śledcze prokuratorskie | str. 94

4.4. Akta sądowe | str. 96

4.5. Akta nadzoru nad wykonaniem kary | str. 97

4.6. Dokumenty więzienne | str. 97

4.7. Pozostałe zbiory | str. 98

1. Podsumowanie | str. 99

Rozdział 4

Medycyna sądowa w archeologii sądowej | str. 100

1. Uwagi wstępne | str. 100
2. Tanatologia sądowo-lekarska | str. 101

2.1. Systematyka różnych rodzajów śmierci według jej przyczyn i rodzajów | str. 101

2.2. Patomechanizm śmierci | str. 102

2.3. Samoistne procesy przeobrażeniowe zwłok | str. 104

1. Zasady i możliwości określania czasu zgonu w odniesieniu do szczątków ludzkich | str. 107
2. Traumatologia sądowo-lekarska | str. 109

4.1. Narzędzia tępe, tępokrawędziste | str. 109

4.2. Narzędzia ostre | str. 111

4.3. Narzędzia kończyste | str. 111

4.4. Broń palna, gazowa i urządzenia „broniopodobne” | str. 113

4.5. Rany postrzałowe | str. 113

4.6. Charakterystyka typowych obrażeń w okolicy rany wlotowej w zależności od rodzaju postrzału | str. 114

4.7. Kanały ran postrzałowych | str. 115

4.8. Obrażenia spowodowane działaniem materiałów wybuchowych | str. 118

4.9. Ocena obrażeń podczas badania zeszkieletowanych zwłok | str. 119

1. Rekonstrukcja mechanizmów i okoliczności powstania obrażeń ciała | str. 121

5.1. Oddziaływanie podstawowych czynników fizycznych na ciało ludzkie | str. 122

5.2. Oddziaływanie podstawowych czynników chemicznych na ciało ludzkie | str. 124

5.3. Zatrucia niektórymi metalami ciężkimi | str. 124

5.3.1. Zatrucia arsenem | str. 124

5.3.2. Zatrucia rtęcią | str. 125

5.3.3. Zatrucia ołowiem | str. 126

1. Identyfikacja zwłok i szczątków o nieustalonej tożsamości | str. 127

6.1. Tatuaże | str. 128

6.2. Znamiona zawodowe | str. 128

6.3. Indywidualne cechy wyglądu twarzy i głowy składające się na rysopis | str. 129

6.4. Oznaczenie płci, masy ciała, wzrostu oraz wieku | str. 129

6.5. Ocena płci szczątków ludzkich | str. 130

6.6. Ocena wieku w chwili śmierci szczątków ludzkich | str. 132

6.7. Ocena przyżyciowej wysokości ciała | str. 133

6.8. Badania metodą superprojekcji | str. 134

6.9. Rekonstrukcja plastyczna wyglądu zmarłej osoby za życia | str. 134

6.10. Badania laboratoryjne – badania mikroskopowe, identyfikacja DNA | str. 136

Rozdział 5

Archeologia sądowa w praktyce | str. 137

1. Od archeologii tradycyjnej do sądowej | str. 137
2. Archeologia sądowa. Rozwój dyscypliny | str. 139
3. Zastosowanie metod archeologicznych w pracach poszukiwawczych Instytutu Pamięci Narodowej | str. 142
4. Przed rozpoczęciem wykopalisk – analiza dokumentów, map, zdjęć lotniczych, satelitarnych, LIDAR | str. 147

4.1. Prospekcja terenowa, badania nieinwazyjne, wykrywacz metali, psy tropiące, wiertło geologiczne | str. 150

1. Wykopaliska | str. 154

5.1. Wykopaliska metodą rowów sondażowych | str. 154

5.2. Wykopaliska metodą szerokopłaszczyznową | str. 156

5.3. Wykopaliska na cmentarzach | str. 158

5.4. Eksploracja obiektów i ich dokumentacja | str. 159

5.5. Postępowanie ze szczątkami ludzkimi | str. 161

5.6. Artefakty | str. 162

5.7. Sprawozdania, publikacje, konferencje | str. 163

Uwagi końcowe | str. 165

Bibliografia | str. 167

Wykaz aktów prawnych | str. 181

Spis ilustracji | str. 185

O Autorach | str. 229