Szkolna polonistyka zanurzona w języku / Ewa Nowak, dr Anna Janus-Sitarz

Kolejny tom serii „Edukacja nauczyciela polonisty” podejmuje zagadnienia szkolnego kształcenia językowego. Wychodząc z założenia, że świat istnieje w języku i wyraża się poprzez język, autorzy rozważają między innymi problemy dotyczące koncepcji, modeli i kierunków szkolnej dydaktyki języka. Jednym z jej fundamentów mogą stać się dokonania współczesnych teorii językoznawczych, funkcjonalnie wykorzystanych w szkolnej praktyce. Zamieszczone teksty przedstawiają sposoby kształtowania i rozwijania uczniowskiej świadomości językowej, której wykładnikiem staje się interpretacja różnych tekstów kultury, a tym samym interpretacja świata. Prezentują praktyczne rozwiązania pozwalające na pokonywanie barier językowych w odbiorze tekstów literackich, a także proponują postrzeganie lekcji w kategoriach dyskursu. Drugą część tomu stanowią poważne i żartobliwe, naukowe i prywatne materiały z uroczystości jubileuszu czterdziestolecia pracy naukowo-dydaktycznej dr Marii Madejowej, badaczki problemów szkolnego kształcenia językowego, kultury języka, szeroko pojętej dydaktyki polonistycznej.

WSTĘP
• Język ma siłę sprawczą, czyli o kształceniu kompetencji komunikacyjnych
[Anna Janus-Sitarz, Ewa Nowak]
METODYKA KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO
• Od słowa do zdania, od zdania do tekstu – od tekstu do zdania,
od zdania do słowa [Jadwiga Kowalikowa]
[1. Koncepcja edukacyjna czy strategia dydaktyczna?; 2. Kształcenie językowe dla rozwijania kompetencji tekstowej ucznia w świetle najnowszej „Podstawy programowej”; 3. Świadomość językowa a kompetencja tekstotwórcza; 4. Co może język?; 5. Propozycje ćwiczeń; 6. Wychodząc od tekstu – czyli w odwrotnym kierunku]
• Kultura języka polskiego (zarys problematyki)
[Maria Madejowa]
[1. Wstęp; 2. Szkolna kultura języka w świetle tendencji współczesnej kultury; 3. Próba definicji szkolnej kultury języka i jej miejsce w „Wiedzy o języku polskim w zreformowanej szkole”; 4. Uwarunkowania szkolnej kultury języka; 5. Szkolna kultura języka polskiego i jej składniki]
• Teorie językoznawcze w szkolnej dydaktyce [Ewa Horwath]
[Co z tą gramatyką?; W objęciach strukturalizmu; W stronę pragmalingwistyki; Socjolingwistyka; Lingwistyka tekstu; Kognitywizm; Ważna jest sprawność komunikacyjna]
LITERATURA A JĘZYK
• Świadomość językowa w interpretacji tekstu literackiego [Ewa Nowak]
[Świadomość językowa; Od obserwacji i analizy języka do spojrzenia na człowieka; Od obserwacji i analizy języka do refl eksji o sensie życia; Od obserwacji i analizy języka do aksjologii; Obserwacja i analiza języka a interpretacja tekstu]
• Licealni sarmaci, licealne damy. Szanse na pokonanie bariery językowej w recepcji utworów staropolskich [Agnieszka Kulig]
[I. Tekst literacki w świecie piktogramów; II. Od zalotów amanta do czarnej polewki – literatura staropolska jako rezerwat ginących słów; III. W jaki sposób oswoić język literatury dawnej? – wskazówki metodyczne]
• Metafory w życiu ucznia [Iwona Kołodziejek]
[„Podstawa programowa” a praktyka szkolna; „Podstawa programowa” wobec metafory; „Metafory w naszym życiu”; Podsumowanie]
O KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ W SZKOLE
Zmiany w edukacji językowej Polaków na przykładzie frazeologii [Elżbieta Awramiuk]
[1. Wprowadzenie; 2. Kształcenie językowe w edukacji polonistycznej; 3. Frazeologia
w podręcznikach do nauki języka ojczystego; 4. Między przeszłością a przyszłością edukacji frazeologicznej; 5. Podsumowanie]
• Dyskurs szkolny, czyli komunikacja, która uczy komunikacji [Joanna Gaweł]
[Specyfika dyskursu szkolnego; Język w dyskursie szkolnym; Kompetencje komunikacyjne
gimnazjalistów; Uczyć komunikacji]
• Komunikacja niejedno ma imię, czyli o językowym kształceniu licealistów [Agnieszka Kania]
[Kilka obrazków z lekcji polskiego – zamiast wstępu; „Podstawa programowa” i wymagania egzaminacyjne; Zagadnienia językowe w pierwszym miesiącu nauki w nowej szkole – dlaczego i jak?; Wskazówki metodyczne]
• Zakodowana tożsamość, czyli językowy obraz świata nastoletnich [Karolina Kwak]
[Od kodu do tożsamości, czyli słowa klucze; Dylematy języka; Kod jako oznaka przynależności do grupy; „Pokesocjolekt”, czyli językowe larum]
• Gramatyka rudymentarna, czyli jak nauczać kompetencji, a nie gramatyki [Wojciech Strokowski]
[Uczeń a gramatyka; Składnia a styl; Fałszerstwa szkolnej gramatyki; Gramatyka
a działanie; Nauczanie przyszłości; Z gramatyką do matury 2015]
• Śląskość czy polskość? Bilingwalizm językowy [Katarzyna Muszyńska]
[Pierwszy język – świadomość językowa; Wpływ gwary śląskiej na trudności w posługiwaniu się językiem polskim; Język w praktyce; Nauczyciele a zjawisko bilingwalizmu; Gwara a szkoła; Stosunki śląsko-polskie; Śląskość – powód do dumy czy do wstydu?„Jak Ślązak z Polakiem żyją?”]
ZAJĘCIA TRANSLATORSKIE NA LEKCJACH POLSKIEGO
• Warsztaty translatorskie, czyli poetyckie zabawy przyjemne i pożyteczne [Witold Bobiński]
[Wyzwania dla nowoczesnej polonistyki; Strategia translatorska – wymiar hermeneutyczny; Między literą a duchem. „Hamlet” na warsztacie szkolnego tłumacza]
• Przeczytane w tłumaczeniu. Czy polski uczeń naprawdę czyta Szekspira? [Krzysztof Biedrzycki]
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE A IDEA INTERDYSCYPLINARNOŚCI
• Jak poszerzać kompetencje polonisty? Nauczyciel CLIL, czyli zintegrowane nauczanie języka i przedmiotu [Anna Janus-Sitarz]
[Potrzeby językowe migrantów; Filozofi a CLIL; Kompetencje nauczyciela CLIL; Polonistów praktykowanie CLIL]
• Niezapomniana lekcja, czyli CLIL w praktyce [Agnieszka Handzel]
[Nowy pomysł na szkolną nudę]
JUBILEUSZ MARII MADEJOWEJ
• Marysia [Jadwiga Kowalikowa]
• Porada [Jadwiga Kowalikowa]
• Dla Marysi rymów kilka, bo wszak uroczysta chwilka [Witold Bobiński]