Od "potwornej szmiry" do "własnego kiczu". Proza popularna w polskiej kulturze literackiej lat 50. XX wieku / Robert Dudziński

W dekadzie lat 50. polska kultura oscylowała między totalitarnym zniewoleniem stalinizmu a swobodą i entuzjazmem odwilży, między patetycznym kultem jednostki a rozważaniami o indywidualnej wolności, między monumentalnymi wizjami społecznej przebudowy a obrazami codziennej nędzy i biedy. Wydawać by się mogło, że czas dziejowej burzy nie sprzyjał snuciu rozrywkowych opowieści o detektywach i zbrodniarzach czy astronautach i obcych cywilizacjach. Ale nawet wówczas literatura popularna była wydawana i czytywana, poruszała masową wyobraźnię i stawała się przedmiotem gorących sporów krytyków i ideologów. Choć czasem traktowała o sprawach z pozoru odległych i błahych, o wymyślnych zbrodniach i kosmicznych wyprawach, jej nierozerwalny związek z najważniejszymi procesami kształtującymi obraz powojennej kultury jest niezaprzeczalny. Literatura ta niekiedy była uznawana za zdegenerowaną i szkodliwą, czasem wykorzystywano ją jako narzędzie propagandy, ale funkcjonowała także jako przestrzeń indywidualnej wolności i subwersywnych praktyk. Te różnorodne i skomplikowane relacje, w które uwikłana była polska proza popularna lat 50., są tematem niniejszej książki.

Rzadko kiedy trafiają się książki, o których (…) chciałoby się pisać niemal wyłącznie pochwały. Do takich właśnie wyjątków należy znakomita monografia Roberta Dudzińskiego. Autor zaprasza czytelnika do bardzo ciekawej badawczej podróży. A jest to peregrynacja nieco egzotyczna, bowiem dotyczy mrocznych okresów socrealizmu i stalinizmu oraz krótkiego oddechu odwilży. Ujęta w książce refleksja nie obejmuje obszarów dobrze już znanych i opisanych, ale odsłania, niekiedy w anegdotycznej konwencji, osobliwe dzieje i przypadki mniej rozpoznawalnej literatury popularnej.
Z recenzji dr. hab. prof. UAM Rafała Kochanowicza

Robert Dudziński – doktor, adiunkt w Zakładzie Teorii Kultury i Sztuk Widowiskowych Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor monografii Produkcje sensacyjno-kryminalne Telewizji Polskiej 1965–1989. Konwencje – motywy – konteksty. Publikował m.in. na łamach „Images”, „Kwartalnika Filmowego” oraz „Literatury i Kultury Popularnej”. Jego zainteresowania badawcze obejmują historię literatury popularnej w Polsce, historię filmu polskiego, historię i teorię kina gatunkowego.

Stan badań

Kultura popularna w Polsce Ludowej

Gatunki literatury popularnej w Polsce Ludowej

Literatura popularna w systemie literackim lat 50.

Literatura popularna a życie literackie

Realizm socjalistyczny wobec kultury popularnej

Literatura popularna w drugiej połowie lat 40.

Przeciwko „amerykańskiemu stylowi życia”

Estetyczne i etyczne aspekty krytyki kultury popularnej

Ideologiczne aspekty krytyki kultury popularnej

Praktyki odbiorcze

Rok 1954

Literackie „sondy w przyszłość”. Literatura

fantastycznonaukowa realizmu socjalistycznego

Stosunek realizmu socjalistycznego do fantastyki naukowej

Stosunek cenzury

Tłumaczenia fantastyki naukowej

Przyszłość i ideologia – socrealistyczna fantastyka naukowa

Konstrukcja świata przedstawionego

Nauka przyszłości

Utopia i utopijność

Schematy fabularne

Dyskusje nad Astronautami

Humorystyczna fantastyka naukowa

Tradycje oświeceniowe

Automatyzacja i kapitalizm

Odbiór Sezamu i innych opowiadań

Praktyki popularyzacji wiedzy

Literacki skok w nowoczesność

Doświadczenie nowoczesności

Nowoczesność i science fiction

Podsumowanie

Literatura fantastycznonaukowa i początki

odwilży

Programowa propozycja Stanisława Lema

Problematyka Obłoku Magellana

Problem jednostki

Narracja

Intertekstualność i intersemiotyczność

Tematyka

Rewizja marksizmu

Epistemologia

Historiozofia

Etyka i aksjologia

W stronę egzystencjalizmu

Problem obcych

Odbiór Obłoku Magellana

Proxima

Fantastyka naukowa w kulturze literackiej w latach 1956–1960

Wyścig kosmiczny

Fantastyka naukowa na rynku wydawniczym

Problem cenzury

Krytyka literacka

Fantastyka naukowa a wartości literackie

Fantastyka naukowa z perspektywy socjologicznej

Podejście ideologiczne

Przemiany popaździernikowej literatury fantastycznonaukowej. Science fiction

wobec problemu wolności

Przemiany gatunkowe fantastyki naukowej

Motyw wolności w fantastyce naukowej

Podróż trzynasta Stanisława Lema

Kosmiczni bracia Andrzeja Borunia i Krzysztofa Trepki

Katastrofa na „Słońcu Antarktydy” Adama Hollanka

Eden Stanisława Lema

Twórczość Stanisława Lema w drugiej połowie lat 50.

Cybernetyka, epistemologia, literatura popularna

Fantastyka grozy

Teksty humorystyczne

Lem w oczach krytyki

Odczytania symboliczne

Zagadnienia estetyki

Podsumowanie

Proza kryminalna w polskim piśmiennictwie kulturalnym 1949–1956

Lata 1949–1953

Materiał badawczy

Proza kryminalna w prasie katolickiej

Proza kryminalna w prasie głównego nurtu

Socrealistyczna powieść sensacyjna

Podsumowanie

Lata 1954–1956

Rehabilitacja gatunku

Podział gatunku

Definiowanie terminu

Polska powieść kryminalna

Podsumowanie

Literatura popularna, socrealizm, chuligani. ZŁY Leopolda Tyrmanda

Tradycja literatury popularnej

Chuligani i bikiniarze – Zły wobec rzeczywistości Polski Ludowej

Prasowa dyskusja wokół Złego

Strategia pierwsza: nowa Trędowata

Strategia druga: powieść kryminalno-środowiskowa i walory wychowawcze

Podsumowanie

Zagraniczna proza kryminalna w polskiej kulturze literackiej drugiej połowy lat 50.

Tłumaczenia kryminałów w kulturze literackiej drugiej połowy lat 50.

Przedklasyczna proza kryminalna

Klasyczna powieść kryminalna

Czarny kryminał

Powinowactwa czarnego kryminału

Początki powieści milicyjnej

Powieść socrealistyczna

Dyskurs odwilżowy

Tradycja literatury kryminalnej

Przedklasyczna proza sensacyjna

Klasyczny kryminał

Proceduralność

Reportaż

Proza kryminalna w piśmiennictwie krytycznoliterackim w latach 1957–1960

Krytyka drukowana w prasie popularnej

Krytyka na łamach pism fachowych

Ocena bieżącej produkcji wydawniczej

Literatura kryminalna i literatura socjalistyczna

Profesjonalizacja refleksji nad kryminałem

Polemika wokół artykułu Zbigniewa Pędzińskiego

Nowe wątki

Obieg popularny w literaturze polskiej lat 50.

Bibliografia

Teksty literackie

Teksty publicystyczne i krytycznoliterackie

Materiały audiowizualne

Opracowania teoretycznoliterackie

Opracowania historyczne i historycznoliterackie

NOTA BIBLIOGRAFICZNA

INDEKS NAZWISK