Nurty pedagogii / Monika Jaworska-Witkowska, Zbigniew Kwieciński

Treść tej książki została wywołana przez esej Zbigniewa Kwiecińskiego o współczesnych nurtach pedagogii, który otwiera nasz tom i jest doń właściwym wstępem. Esej ten zawiera psychoanalityczną intuicję czy też hipotezę autora, że być może trwałość praktyk edukacyjnych i towarzyszących im wtórnie ich uzasadnień w pracach pedagogicznych ma swoje źródła nie tyle w myśli naukowej, ile w pierwotnych, głębinowych żądzach człowieka: dążeniu do władzy i korzyści, natomiast pojawiające się marginalnie od wieków próby przeciwstawiania im transgresyjnych projektów i realizacji wychowania do wspierania pełni rozwoju każdej jednostki, osiągania przez nią autonomii, kreatywności i szczęścia wypływają z uczuć i postaw, które stanowią o istocie człowieczeństwa – z miłości, życzliwości, empatii i dobroci. […] Treść tej książki została także wywołana przez reakcję Moniki Jaworskiej-Witkowskiej na esej Zbigniewa Kwiecińskiego o pobocznych nurtach pedagogii. Inspirujące było także wskazanie przez tego ostatniego i Lecha Witkowskiego […] na możliwość pedagogicznej lektury Dziennika Witolda Gombrowicza, co było początkiem i zaczynem nieśmiałej nadziei na pedagogikę z wnętrza kultury. Jest więc niniejsza książka relacją współmyślenia i dyskusji autorów o drogach kulturowych pedagogii, o obliczach paidei w kulturze oraz marzeń o pedagogice jako „specjalizacji wyższego rzędu”, jako dyscyplinie chłonnej i generatywnej, przeciwstawionej parcjalnym rozwinięciom w hermetycznych, dyskursywnych gettach specjalizacji.

***

Książkę tę dedykujemy Profesorowi Lechowi Witkowskiemu na jego sześćdziesiąte urodziny. Lech Witkowski od początku wkroczenia do obszaru dyskusji, badań, studiów i pisarstwa naukowego dotyczącego edukacji i pedagogiki był mistrzem odwagi i niekonwencjonalnego sięgania po nieznane teorie i najważniejsze omijane kategorie, podejmowania najtrudniejszych problemów i twórczego ich rozwiązywania, otwierania pedagogiki polskiej na całą humanistykę współczesną, na odkrywanie dla pedagogiki wielkich autorów spoza jej własnego pola badawczego. Bez jego studiów i książek nad teoriami rozwoju w cyklu całego życia i w pionowym profilu dorastania moralnego, teoriami zmiany społecznej i kryzysu tożsamości jednostki, społeczeństwa i systemu społecznego, teoriami pogranicza kulturowego, nad pedagogiką krytyczną i inspiracjami psychoanalizy dla pedagogiki, studiami nad kategoriami ambiwalencji i autorytetu – pedagogika polska byłaby dzisiaj w innym momencie i obszarze swojego rozwoju.

Monika Jaworska-Witkowska

Zbigniew Kwieciński

Przedmowa...13

Część 1 (ramowa)

Zbigniew Kwieciński

Problem pedagogii nurtów głównych i pobocznych...19

Aneks 1 (na otwarcie). Pedagogie oboczne (przekorne) – słowniczek alfabetyczny...33

Pedagogie oboczne (przekorne) – typologia i słowniczek...36

Pedagogie perswazyjno-patetyczne...39

Wprowadzenie...39

Panpedagogizm...41

Pedagogia aktualna...44

Pedagogiczna kairologia. Nowy zwrot...45

Rozrachunek – apostata na czele inkwizycji...46

Anton Makarenko jako wzorzec poprawności...46

Socpedagogia...48

Ideologia jako dekoracja?...50

Logika pożyczonego garnka...50

Teoria podwójnego agenta...51

Pedagogia konwersji...51

Pedagogia konkurencji...51

Pedagogia agonistyczna...52

Pedagogia nawiedzona...53

Powrót do czystych źródeł...53

Pedagogia teonomiczna...54

Pedagogie esencjalistyczne...56

Metapedagogia ambiwalencji zrównoważonej i asymetrii uspójnienia...56

Pedagogia systemologiczna...57

Pedagogia holistyczna...58

Pedagogia fraktalna...59

Pedagogia dynamiki potencjałów...59

Etno-pedagogie...61

Folk-pedagogie...64

Pop-pedagogie...67

Pedagogia utraconej nadziei...67

Pedagogia lęku...68

Pedagogia kosmiczna...69

Podwójne „przesunięcie paradygmatyczne” jako potrójne złudzenie...71

Pedagogika tragiczna...74

Podsumowanie. Kicz i/czy krzyk?...75

Pedagogika po przejściach – pozytywne aspekty przemian...81

Przejścia systemowe: oczekiwania i rozczarowania...81

Zmiany pedagogiki...83

Polifonia – chaos czy nowy porządek?...83

Otwarcie na Zachód...88

Młodzież akademicka...90

Zmiany instytucjonalne...92

Czasopisma pedagogiczne...96

Cud czy miraż? Eksplozja szkolnictwa wyższego...97

Odlotowa pedagogia Aharona Avirama. Od „kakofonii w czarnej dziurze” do całościowego projektu przebudowy edukacji w ponowoczesnych demokracjach...101

Pedagogiczne zero. Zastosowania problemowe, epistemiczne i magiczne...125

Sto pytań o edukację w przejściu stuleci...145

Część 2 (aplikacyjna)

Próby czytania pedagogicznego po „śladach” i „tropach” kultury

Monika Jaworska-Witkowska

Część A

Pokrętne, przewrotne, odlotowe i dyskretne drogi pedagogii między patosem a dekadencją

„Chwile istnienia” i „chwile wolności” pedagogii w lekturze Virginii Woolf 159

Własny pokój pedagogiki w kulturze – dyskretny urok epistemologii feministycznej, aby „goniąc za prawdą, nie przegapić bocznej drogi”...160

Orlando, czyli Janusowe oblicze pedagogii sprzecznej płciowości. Idiosynkrazje feminizmu kulturowego i psychoanalitycznego...162

Kobiece pisanie o tym, co potrafi dwupłciowy umysł...166

Godziny – Michael Cunningham literacko o Virginii Woolf i jej bohaterkach dla pedagogii (i) emancypacji...172

Kto się boi Virginii Woolf? Ironiczny dyskurs wzajemnego uwodzenia w sztuce życia (gry, maski, spektakle egzystencji)...176

Virginia Woolf i Pierre Bourdieu, czyli kto się nie boi Virginii Woolf? Mało znana przyjaźń i zyski dla socjologii edukacji. Illusio akademickie i „gry o honor” (Do latarni morskiej)...178

Pedagogie alarmistyczne. Literackie przypisy do pedagogicznego dyskursu o rodzinie, ciele, płci i codzienności...181

Wymazywanie Thomasa Bernharda jako „amputacja chorej, duchowej tkanki”. Rodzina jako źródło cierpień... pod Lupą...181

Obsoletki Justyny Bargielskiej, czyli „jestem w ciąży czy gram w horrorze”? Czego pedagogika naukowa może dowiedzieć się od kobiety-pisarki o „analizie straty”, bo „jest żywotne zapotrzebowanie na taką publikację”...191

Dziewczyna z zapałkami Anny Janko. Gdzie oni są? Gdzie oni byli? Demaskatorska i demitologizująca krytyka (pełnej) rodziny, socjalizacji i edukacji. Wstęp do „milczącej pedagogii” ...194

Pianistka Elfriedy Jelinek – pedagogie pozorowanych dynamizmów codzienności. Skrywana pedagogia, która „chce udawać, że jej nie ma”...201

Czarny Łabędź (reż. D. Aronofsky) – pokrętny i przewrotny dyskurs (o) ambiwalencji procesu twórczego. Przemilczana rola zazdrosnej matki w twórczości dziecka...206

Trikster – nauczycielem, demian – partnerem, wampir – przyjacielem. Błazeńskie i diaboliczne pedagogie opętańców i odmieńców (nie całkiem odlotowe)...209

Głos demiana i postawa trikstera. O pedagogicznych pożytkach komunikacji z faustycznym człowiekiem...210

„Rozbijanie skorupy jaja”, czyli po co pedagogom wiedza o wieczności?Pierwsze spojrzenie na perenializm (od pedagogicznego zera)...212

Trikster – „małpa Boga” czy przewodnik z raju nieświadomości do piekła świadomości? O oryginalnych prowokacjach i innych (źródłowych) relacjach...215

Wampiryzm w refleksji kulturowej, czyli o odzyskiwaniu dla pedagogii źródłowej fragmentu porządku symbolicznego...217

Symboliczny wymiar wampiryzmu...218

Wampir psychicznym przyjacielem, czyli „obcy i przeklęty wybraniec” jako mistrz przejścia...220

Wampiryczna rodzina, czyli o obcowaniu z grobami...223

Salvador Dali i jego metoda krytyczno-paranoiczna, czyli triksterska pedagogia twórczości, którą nawiedza (ekscentryczny) duch...225

Salvador Dali błaznującym i nawiedzonym autorem poważnego traktatu o twórczości?...226

Metoda paranoiczno-krytyczna, czyli krytyczne obiektywizowanieparanoi...227

Triumfalna dwoistość metody paranoiczno-krytycznej. O ekscentryzmie metodycznym...230

Odlotowa pedagogia (wymieszanych) zmysłów. „Klasyfikacji delirycznych zjawisk” Salvadora Dalego ciąg dalszy...232

Przebudzenie z „amnezji pośredniczenia”, aby „ciągle zdobywać to, co nierealne”...233

Śmierć – pocieszycielka życia i dyskretna nauczycielka. Triksterski motyw łączenia komplementarnych światów...235

Jerzy Grotowski. Penetrująca pedagogia źródeł vs fragmenty niepokornego nauczania. Okrutny trikster w wampirycznym dyskursie...237

Laboratorium myśli penetrującej (święte) źródła. „Wielkie pole wspólnego szukania”, czyli jak Grotowski został pedagogiem 238

Aktor – wehikuł, teatr (tylko) formą, a cele sakralne. Autopenetracje tajemnicy człowieka i okrucieństwo jako akt ofiary...241

Metoda Grotowskiego. O organizacji „serii wstrząsów” w „teatrze ubogim”...245

„Tradycja drastycznej wiwisekcji”, czyli jak „bluźnierstwem i profanacją” Grotowski „ponownie przeżywał” klasyków. Odlotowa pedagogia wampirycznego „aktualizowania” tekstów literackich...247

Część B

Eksploracyjne sploty pedagogii i kulturyjako „kłącza narastające we wszystkich kierunkach naraz”

Bricoleur – majsterkowanie „złotej rączki” przy fragmentach pedagogii (i) kultury...253

Fragmenty a ogarnięcie „wybalansowanej wielości” czy „intencji całości”.Filozofia małych tożsamości...254

Opór (znaczących) fragmentów wobec hegemonii „całości” – miejsce wyzyskiwania pedagogii z oporu języków kultury...257

Luzowanie teorii, dziurkowanie dyskursu i rozrywanie (mega)narracjikultury. Demaskatorska czy destrukcyjna pedagogia oporu?...259