Literatura obecna. Szkice o najnowszej prozie i krytyce / Tomasz Mizerkiewicz

Pojęcie „literatury obecnej”, nieco zadłużone w refleksji filologicznej Hansa Ulricha Gumbrechta, rozumiem na dwa sposoby naraz. Po pierwsze, odnosić się ma do niejasnej ontologii tego, co literackie (i nie tylko) we współczesności. Literatura jako obiekt dzisiaj istnieniowo niepewny, chwilami nieobecny, innym razem podejrzanie oczywisty, wreszcie – najczęściej – ujawniający się jako coś spektralnego, widmowego. Do tej problematyki i dynamiki objawiania się, odchodzenia oraz znikania należą wszelkie pytania o miejsca zajmowane przez literaturę, a ściślej: o jej sposoby zajmowania i wytwarzania miejsc własnych. Drugie ze znaczeń „literatury obecnej” akcentuje teraźniejszość czytanych utworów. Bez wątpienia są one wyjątkowo interesującą ekspresją naszego „teraz”, kontynuują – na własnych zasadach, przy użyciu właściwych sobie środków – opisaną przez Karla Bohrera nowoczesną problematykę momentu. Książka jest próbą zapytania o to, jakie wyobrażenia na temat udziału w teraźniejszości dają się odnaleźć w utworach współczesnych polskich autorek i autorów. W najfortunniejszych dziełach dochodzi do nowego, fascynującego usytuowania (się) utworu na pozycjach celowej niewczesności, intrygującej późności lub zdumiewającej aktualności. (ze Wstępu)

Tomasz Mizerkiewicz (ur. 1971) – profesor UAM w Zakładzie Literatury XX Wieku, Teorii Literatury i Sztuki Przekładu w Instytucie Filologii Polskiej UAM w Poznaniu; krytyk, historyk i teoretyk literatury. Autor m.in. książek Po tamtej stronie tekstów. Literatura polska a nowoczesna kultura obecności (2013), Nić śmiesznego. Studia o komizmie w literaturze polskiej XX i XXI wieku (2007). Stale współpracuje z „Nowymi Książkami” i „FA-artem”, ponadto publikuje na łamach „Dekady Literackiej”, „Wielogłosu”, „artPapieru”, „Czasu Kultury” i in.

Wstęp – literatura obecna

1. Co to było?! Czyli z historii literatury najnowszej

Wnuki Darwina. „Życie literackie” jako młodoliteracka

metafora zmienności po roku 1989

Poważnie zagrożeni katastrofizmem. Krytyka dyskursów

katastroficznych w polskiej literaturze współczesnej

Estetyka profanacji w najnowszej literaturze polskiej

2. Odchodzenie (od) postmodernizmu

Wszyscy byliśmy postmodernistami

Rozruchy miejskie. O obrazach miasta w polskiej prozie

współczesnej

Nowe formy obecności mitu w polskiej prozie

Terrorysta, on patrzy (Bieguni Olgi Tokarczuk)

Ponowoczesność a wartości ruchowe

(Ruchy Sławomira Shutego)

3. Znowu Polska, znowu polityka

Nowa nielegalność, nowa literackość drugiego obiegu

(Cały czas Janusza Andermana)

Powieść lozańska

(Ostatni raport Zbigniewa Kruszyńskiego)

Inteligent i demony przeszłości

(Wszystkie języki świata Zbigniewa Mentzla)

Czytadło dla radykałów

(Ciało obce Rafała Ziemkiewicza)

Jakiej emigracji Polacy potrzebują

(Marsz Polonia Jerzego Pilcha)

Bogatszy o zapomnienie

(Bestiarium Tomasza Różyckiego)

Halucynacje muszą być

(Niehalo Ignacego Karpowicza)

I ty zostaniesz Afrykaninem

(Murzynek B. Artura Daniela Liskowackiego)

4. Inaczej aktualne – tematyka żydowska i genderowa

Zbeletryzować drugą wojnę

(Cadyk i dziewczyna Anny Boleckiej)

Zbyt głośna Zagłada

(Więcej gazu, Kameraden! Krystiana Piwowarskiego)

Żydowski dom spokojnej młodości

(Pensjonat Piotra Pazińskiego)

Nowa zasada epickości

(Piaskowa Góra Joanny Bator)

Postfeministyczna proza więzi rodzinnych

(Bambino Ingi Iwasiów)

Krytyka żywotów równoległych

(Ku słońcu Ingi Iwasiów)

Męska pięść walczy o feminizm

(Biało-czerwony Dawida Bieńkowskiego)

Nadmatka nadchodzi

(Awersja Adama Kaczanowskiego)

5. Czas fantastyki, kryminału, powieści historycznej

Wirtualny odbiorca wirtualny (albo o tym, jak

Jacek Dukaj wymyślił czytelników współczesnej

literatury polskiej)

Dwuznaczny urok historiozofii (Lód Jacka Dukaja)

Gotyk gorszy niż narkotyk

(Pałac Ostrogskich Tomasza Piątka)

Fizyka ciał miejskich, czyli o współczesnym polskim

kryminale

Nowożytność przeklęta i kolorowa

(Don Juan raz jeszcze Andrzeja Barta)

Czytać od końca (Warunek Eustachego Rylskiego)

Magnetyczny punkt literatury

(Mariasz Artura Daniela Liskowackiego)

Peweksowa powieść

(Excentrycy Włodzimierza Kowalewskiego)

Apokryf o modernistycznej radości

(Dolina Radości Stefana Chwina)

6. Zaistnieć wcześnie, istnieć późno

Przywłaszczenie literatury – o pisarstwie

Doroty Masłowskiej

Diablodycea albo unde bonum?

(Dłużyzny Tomasza Białkowskiego)

Postludzka komedia?

(Nieludzka komedia Jerzego Franczaka)

Twórca pokątnej literatury młodzieńczej (Niech żyje

wolność i Chmurołap Zbigniewa Masternaka)

Proza konfesyjna w epoce blogów

(Imigracje Kai Malanowskiej)

Dziennik późny (Dziennik zdarzeń i dopowiedzeń

Jerzego Górzańskiego)

Jeszcze inna emigracja

(Łagodny deszcz Marka Bartelika)

Czas sobowtórów

(Dzikie Anioły Henryka Bardijewskiego)

Zapiski starego „poganina”

(Na Grobli Eustachego Rylskiego)

7. Materie biografii i literatury

Autentyk odnaleziony. Kochana Maryniuchna

Bogusławy Latawiec jako autobiografia rodzinna

Jak wspominać „skomponowane” życie?

(Przypisy do życia Marty Wyki)

Intermedia pamięci (Pelargonie Zofii Mitosek)

Zwodzirej, albo o przypadku prozy akademickiej

(Walce wolne, walce szybkie Adama Poprawy)

Uwikłanie w biografię literacką

(Pióro Marka Nowakowskiego)

Ciężar lekkiej przesady

(Lekka przesada Adama Zagajewskiego)

Podróż jako przymuszenie do prozy

(Budzik Platona Krzysztofa Lisowskiego)

„Właściwy moment” pisania

(Jesień w Szczecinie Dariusza Bitnera)

Zdradliwe „końcówki”

(Ostatnia Macieja Malickiego)

Literatura i grzech nieanielstwa

(Ludzie moralni Włodzimierza Kowalewskiego)

8. Jest krytyka!

Obmapywanie krytyki literackiej („Kartografowie

dziwnych podróży”; wypisy z polskiej krytyki literackiej

XX wieku pod red. Marty Wyki)

Zbigniewa Bieńkowskiego (bez)krytyczna miłość

do literatury

Falkiewicz, czyli sztuka ceremoniału krytycznego

Rewizja nadzwyczajna (Lustratorzy wyobraźni, rewidenci

fikcji Mieczysława Orskiego)

Cztery tezy o najnowszej prozie

(Rozbite zwierciadło Mieczysława Orskiego)

Krytyka literackiego dojrzewania

(Opowieści dla dorosłych i opowiastki dla niedorosłych

Mieczysława Orskiego)

Wróżenie z poezji

(Księga objawień Adriany Szymańskiej)

Od krytyka do historyka literatury

(Wielkie Wczoraj Dariusza Nowackiego)

Krytyczna sztuka latania

(Kto im dał skrzydła? Dariusza Nowackiego)

Trójpolówka, czyli o roztropnym użytkowaniu literatury

(Zamieszanie Jerzego Madejskiego)

Odwaga czytania dosłownego

(Wola odróżnienia Anny Kałuży)

Granice zmian w literaturze

(Etapy Roberta Ostaszewskiego)

Krytyka powodowana gniewem (Chamuły, gnidy,

przemilczacze… Antologia dwudziestowiecznego pamfletu

polskiego, oprac. Dorota Kozicka)

Zakończenie – utopika krytyczna (wypowiedź w ankiecie

„Wielogłosu”)

Nota bibliograficzna

Indeks nazwisk