Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną / Dorota Krzemińska

Publikacja dr Doroty Krzemińskiej porusza zagadnienia, którym w literaturze pedagogiki specjalnej poświęcono niewiele uwagi. Kwestia porozumiewania się osób z niepełnosprawnością intelektualną traktowana była dotychczas głównie w kontekście trudności i deficytów komunikacyjnych. […] Praca Doroty Krzemińskiej odchodzi od jednostronnej oceny, nazwę to umownie „zdolności do dyskursu” osób z niepełnosprawnością intelektualną, a przybliża nas do poznania samej istoty tego dyskursu. Inaczej mówiąc, z normatywnego, dyscyplinującego, obnażającego deficyty, naznaczającego, itd. spojrzenia na język niepełnosprawnych, poszukuje w nim „normalności”, specyficznego kodu językowego podzielanych przez ludzi znaczeń, symboli, uczuć, emocji. W pewnym senesie praca ta jest zaprzeczeniem, a przynajmniej podaniem w wątpliwość jednoznacznej tezy o trudnościach osób z niepełnosprawnością intelektualną do wyrażania swoich myśli i rozumienia innych. […] We wnioskach z badań Dorota Krzemińska podważa ugruntowane przekonanie, że opóźnienie czy utrudnienie mowy osób głębiej upośledzonych uniemożliwia im komunikowanie się z innymi, w tym też współkonstruowanie dyskursu. W swoich badaniach krok po kroku wykazuje, że osoby te, pomimo ograniczonego kodu językowego, są w stanie przekazywać treści pozwalające odbudowywać wiedzę o rzeczywistości, w której żyją i którą kreują. […] Inaczej mówiąc, badania Doroty Krzemińskiej wychodzą nie tyle poza to, co wypowiedziane, ile bardziej poza to, co usłyszane z perspektywy poprawności językowej. Poza tą poprawnością, której ramy wyznacza pełnosprawność, jest bowiem inny świat komunikacji osoby radzącej sobie z niepełnosprawnością. To dostrzeżenie owej zdolności jest najlepszą rekomendacją wydawniczą dla tej książki.

prof. zw. dr hab. Amadeusz Krause

(fragment recenzji)

Podziękowania; 7
Wstęp; 9
1. Rozważania o społecznej naturze języka; 17
1.1. Teza Herdera–Humboldta; 18
1.2. Hipoteza Sapira–Whorfa; 20
1.3. Socjolingwistyczna teoria dwóch kodów językowych Basila Bernsteina; 22
1.4. Symboliczny interakcjonizm a zjawiska językowe; 34
2. Filozoficzne inspiracje w podejściu do języka; 39
2.1. Język w hermeneutyce Hansa-Georga Gadamera; 39
2.2. Fenomenologiczna koncepcja Alfreda Schütza jako źródło do namysłu nad rzeczywistością oraz rolą badacza naukowego zainteresowanego językiem; 45
3. Funkcjonowanie językowe osób z niepełnosprawnością intelektualną; 51
3.1. Dwa nurty badań nad sferą języka osób z niepełnosprawnością intelektualną i ich ustalenia; 51
4. Metodologiczne założenia badań własnych; 63
4.1. Wprowadzenie w zamysł badawczy; 63
4.2. Obszar zainteresowań a jakościowa orientacja metodologiczna; 67
4.3. Metoda etnograficzna jako droga gromadzenia danych empirycznych; 72
4.3.1. Techniki badawcze w realizacji metody etnograficznej; 76
4.3.2. Dobór miejsca badań i grupy badawczej; 81
5. Kod językowy i dyskurs osób z niepełnosprawnością intelektualną w badaniach własnych; 83
5.1. Wprowadzenie w pole badawcze; 83
5.1.1. Przestrzeń fizyczna – położenie i opis Środowiskowego Domu Samopomocy „Nowiny” w Gdańsku-Oruni; 83
5.1.2. Uczestnicy; 87
5.1.3. Terapeuci; 89
5.1.4. Oferta programowa placówki; 92
5.2. Wtapianie się w życie codzienne uczestników Środowiskowego Domu Samopomocy – pierwszy etap badań; 95
5.3. Kod językowy i dyskurs badanych w trzech odsłonach potoczności; 100
5.3.1. Panorama rozmów codziennych; 101
5.3.2. Sprawy zwykłe i niezwykłe w codzienności; 150
5.3.3. Codzienne życie w indywidualnych narracjach; 182
6. Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną – interpretacja; 199
6.1. Kod językowy ograniczony w dychotomicznej roli; 199
6.2. Dyskurs i kod językowy jako medium życia codziennego; 210
Podsumowanie; 221
Bibliografia; 227