Inkluzyjno - katalaktyczny model reintegracji społecznej skazanych / Anna Kieszkowska

Ze względu na niezbadane obszary przystosowania się skazanych w środowisku lokalnym, a także roli rodziny i środowiska, konieczne staje się poznanie w szerszym wymiarze zależności między czasem pobytu na wolności, a czynnikami warunkującymi pozytywny przebieg procesu reintegracji skazanych w środowisku otwartym.

Opisywani tu skazani to osoby, które po opuszczeniu zakładu karnego w ramach warunkowego przedterminowego zwolnienia powróciły do środowiska lokalnego i podlegają procesom ponownej integracji społecznej. (…)

Zmiana społecznej przynależności wiąże się z przebudową roli byłego skazanego, ze zmianą motywacji, z nauką postrzegania rzeczywistości przez pryzmat współuczestnictwa i współodpowiedzialności społecznej, ze wzmacnianiem samooceny, podniesieniem własnej wartości, poczuciem kontroli życia, z osobistym zaangażowaniem w poprawę własnej sytuacji. (…) Wieloletnie badania pozwoliły uchwycić dynamikę zachodzących zmian w okresie wolności dozorowanej i wolności rzeczywistej oraz miejsca skazanych w środowisku lokalnym, ich dyspozycje osobowe w zakresie celów oraz sensu życia, samooceny, stylu radzenia sobie, rozwiązywania problemów, planów życiowych, roli wsparcia i znaczenia pracy zawodowej oraz kontaktów z otoczeniem. (…)

Książka ta jest rozprawą badawczą o charakterze ilościowym, w której przy użyciu odpowiednich narzędzi poszukiwano i przedstawiono wyznaczniki procesu reintegracji społecznej skazanych w środowisku otwartym.

Wprowadzenie; 13

Rozdział 1

Wymiary stawania się człowieka w przestrzeni społecznej; 19

1.1. Człowiek jako istota społeczna; 19

1.2. Wolność i odpowiedzialność człowieka; 23

1.3. Interakcje zachodzące w systemie społecznym; 25

1.4. Integracja, reintegracja społeczna i inkluzja w ujęciu holistycznym; 31

1.4.1. Reintegracja szansą na odpowiedzialne partnerstwo; 36

1.4.2. Idea inkluzji społecznej; 38

1.4.3. Założenia readaptacji społecznej; 40

1.5. Dehumanizacja kary pozbawienia wolności; 43

Rozdział 2

Źródła współczesnej teorii i praktyki resocjalizacyjnej podejmującej problematykę reintegracji społecznej; 50

2.1. Koncepcje społeczno-poznawcze; 51

2.1.1. Teoria konstruktów osobistych Kelly’ego; 51

2.1.2. Teoria społecznego uczenia się Bandury; 53

2.2. Teorie i koncepcje socjologiczne; 54

2.2.1. Integracyjna teoria zachowania przestępczego Leblanca; 54

2.2.2. Teoria naznaczenia społecznego; 55

2.2.2.1. Koncepcja destygmatyzacji; 56

2.3. Interakcyjne koncepcje psychologiczne; 57

2.3.1. Teoria równowagi interpersonalnej Zaborowskiego; 57

2.3.2. Koncepcja salutogenetyczna stresu Antonovsky’ego; 60

2.3.3. Koncepcja zachowania zasobów Hobfolla; 61

2.4. Współczesne teorie wymiany społecznej; 64

2.4.1. Behawioralna teoria wymiany społecznej Homansa; 64

2.4.2. Teoria wymiany Blumera; 65

2.4.3. Teoria katalaksji Hayeka; 67

2.5. Współczesne koncepcje resocjalizacyjne w Polsce; 70

2.5.1. Wielopasmowa koncepcja resocjalizacji z udziałem społeczeństwa Bałandynowicza; 71

2.5.2. Koncepcja uspołecznienia systemu profilaktyki i resocjalizacji Ambrozika; 73

2.5.3. Koncepcja twórczej resocjalizacji Konopczyńskiego; 74

2.5.4. Założenia edukacji inkluzyjnej Zacharuk; 76

Rozdział 3

Zachowania przystosowawcze skazanych; 78

3.1. Indywidualna i społeczna readaptacja skazanych; 78

3.2. Wskaźniki badań longitudinalnych jako podstawa diagnozowania sytuacji skazanych i planowania działań pomocowych z udziałem społeczeństwa; 80

3.2.1. Możliwości i ograniczenia przystosowania skazanych; 85

3.3. Wartość grup samopomocowych w wychodzeniu z uzależnienia i trwaniu w trzeźwości; 92

3.4. Zdarzenia krytyczne i realizacja zadań życiowych na bazie zasobów jednostki; 96

3.4.1. Możliwość wpływania na własną sytuację życiową; 98

3.4.2. Nastawienie do życia i wychodzenie z trudnych sytuacji; 99

3.5. Wsparcie jako realna interakcja społeczna; 103

Rozdział 4

Projektowany model inkluzyjno-katalaktyczny reintegracji społecznej skazanych; 108

4.1. Model osobowości dojrzałej Allporta; 110

4.2. Model osobowości samorealizującej się Maslowa; 110

4.3. Model ludzkiego życia i zaburzeń w rozwoju człowieka Zaborowskiego; 111

4.4. Wieloosiowy model radzenia sobie Hobfolla; 113

4.5. Systemowe modele pracy w środowisku otwartym; 115

4.5.1. Model systemowy Pincusa i Minahana; 117

4.5.2. Model systemowy Goldsteina; 118

4.6. Teoretyczne podstawy projektowanego modelu inkluzyjno-katalaktycznego; 119

4.6.1. Zasady projektowania modelu; 122

4.6.2. Postulowane rozwiązania inkluzyjno-katalaktyczne; 127

4.6.3. Analizowane obszary działań w obrębie modelu inkluzyjno-katalaktycznego z udziałem jednostki, grupy i społeczeństwa; 129

4.6.4. Zastosowanie wskaźników społecznych w procesie reintegracji; 135

4.6.5. Efektywność; 136

Rozdział 5

Orientacja metodologiczna badań; 141

5.1. Założenia teoretyczne badań; 141

5.2. Problematyka badawcza; 143

5.3. Procedura i technika badawcza; 146

5.4. Charakterystyka badanej próby oraz organizacja badań; 149

Rozdział 6

Empiryczna analiza przebiegu procesu reintegracji społecznej; 154

6.1. Relacje byłych więźniów w środowisku lokalnym; 154

6.2. Zaangażowanie społeczne i zawodowe skazanych; 155

6.2.1. Problemy z podjęciem i kontynuacją pracy; 157

6.2.2. Inicjatywy społeczne; 159

6.3. Możliwości pozyskiwania wsparcia; 161

6.4. Poczucie sensu życia; 169

6.4.1. Cele życiowe skazanych; 169

6.5. Style radzenia sobie w trudnych sytuacjach; 173

6.6. Wymiary samooceny; 174

6.7. Wyznaczniki reintegracji społecznej; 175

6.7.1. Wskaźniki reintegracji społecznej w grupie skazanych; 176

6.7.2. Wskaźniki reintegracji społecznej w grupie AA; 178

Rozdział 7

Etapy przystosowania się jednostki do życia w społeczeństwie; 184

7.1. Dynamika zmian zachodzących w procesie reintegracji społecznej skazanych; 184

7.2. Dynamika zmian w czasie trwania w trzeźwości grupy AA; 193

7.3. Porównania wewnątrzgrupowe w zakresie wskaźników reintegracji społecznej skazanych z uwzględnieniem dozorów kuratorskich; 199

7.4. Porównania wewnątrzgrupowe w zakresie wskaźników reintegracji społecznej trzeźwiejących alkoholików z uwzględnieniem wpływu terapii na proces zdrowienia; 204

7.5. Model strukturalny przystosowania skazanych w środowisku lokalnym; 208

7.6. Ocena przystosowania się anonimowych alkoholików; 209

Rozdział 8

Szanse i ograniczenia konstruktywnych relacji byłych skazanych z otoczeniem społecznym; 212

8.1. Konkluzje z przeprowadzonych badań; 213

8.1.1. Czynniki wpływające na proces reintegracji społecznej skazanych w środowisku otwartym; 215

8.1.2. Umiejętności adaptacyjne skazanych w okresie wolności rzeczywistej; 217

8.1.3. Czas dozoru kuratorskiego i uczestnictwo w życiu społecznym skazanych; 218

8.1.4. Zapotrzebowanie na wsparcie ze strony bliskich i otoczenia społecznego; 219

8.1.5. Zaangażowanie skazanych w środowisku lokalnym; 220

8.1.6. Umiejętności i kompetencje zawodowe zwiększające możliwości reintegracji społecznej; 221

8.1.7. Realizacja zatrudnienia w warunkach środowiska otwartego; 222

8.1.8. Konkluzje; 222

8.2. Aktualne potrzeby byłych skazanych; 225

8.3. Wnioski i wskazania pedagogiczne; 229

8.4. Wnioski dla modelu inkluzyjno-katalaktycznego; 232

Bibliografia; 239

Aneks; 269

Indeks rzeczowy; 292

Indeks osobowy; 295

Spis tabel i wykresów; 298