Dydaktyczne i pozadydaktyczne uwarunkowania efektów nauczania indywidualnego dzieci przewlekle chorych / Beata Jachimczak

Książka Dydaktyczne i pozadydaktyczne uwarunkowania efektów nauczania indywidualnego dzieci przewlekle chorych (z badań uczniów klas III szkół podstawowych) jest próbą ukazania problemów dotyczących kształcenia tej grupy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Stąd w pierwszej części książki zawarto koncepcje choroby w odniesieniu do jej wpływu na funkcjonowanie człowieka oraz strategię radzenia sobie z nimi. Zwrócono również uwagę na psychologiczne następstwa choroby w kontekście potrzeby projektowania działań terapeutycznych wspomagających rozwój i funkcjonowanie psychospołeczne dziecka. Opisano tu uwarunkowania związane ze środowiskiem rodzinnym, które w sytuacji nauczania indywidualnego często pozostaje głównym źródłem doświadczeń socjalizacyjnych i edukacyjnych, oraz uwarunkowania związane ze środowiskiem pozarodzinnym, ze szczególnym uwzględnieniem grup rówieśniczych, formalnych i nieformalnych. Centralnym punktem zainteresowania był rozwój kompetencji społecznych ucznia, który w sytuacji izolacji edukacyjnej, w tym rówieśniczej, może ulegać zaburzeniom. Uwzględniając fakt, że nauczanie indywidualne jest specyficzną formą kształcenia oferowanego ściśle określonej grupie uczniów, warto zadać pytanie o jego efektywność. Z jednej strony należy wziąć pod uwagę, że zaplanowano działania edukacyjne gwarantujące realizację obowiązku nauczania również dzieciom przewlekle chorym, które czasowo bądź długotrwale muszą pozostawać poza szkołą, z drugiej zaś należy poszukiwać optymalnych rozwiązań w tym zakresie.

Podejmowane w niniejszej książce rozważania są próbą zaprezentowania skuteczności działań podejmowanych dotychczas w tym obszarze. Punktem odniesienia uczyniono tu efektywność kształcenia dzieci w młodszym wieku szkolnym, przyjmując, że jest to z jednej strony podstawa do dalszej edukacji, z drugiej zaś że specyfika procesu nauczania – uczenia się na tym etapie jest najbardziej zbliżona do założeń nauczania indywidualnego. Zarówno w szkole, jak i w nauczaniu indywidualnym za edukację dziecka odpowiada jeden nauczyciel, który integruje treści kształcenia i indywidualnie projektuje działania dydaktyczne, co może być pewnym ułatwieniem w przypadku ograniczonego czasowo kontaktu z dzieckiem przewlekle chorym. Z tego powodu skupiono się jedynie na podstawach teoretycznych i organizacyjnych edukacji wczesnoszkolnej.

Autorka ma nadzieję, że prezentowane w niniejszej publikacji rozważania okażą się przydatne pedagogom specjalnym, psychologom, pracownikom służb zdrowotnych i socjalnych oraz nauczycielom, którzy w swoich badaniach i działaniach praktycznych podejmują problematykę kształcenia i wspomagania rozwoju dziecka przewlekle chorego. Mogą one być również wykorzystywane przez edukatorów domowych, wolontariuszy i pracowników organizacji pozarządowych wspomagających w swoich działaniach rodziny z dziećmi przewlekle chorymi.

Wstęp ............................................................................................   9

Przewlekła choroba jako czynnik determinujący funkcjonowanie dziecka w bliższym i dalszym środowisku  13

Paradygmaty konstruowania modeli choroby przewlekłej ......  16

Integracyjny model choroby Ivana B. Plessa i Philipa Pinkertona 17

Model choroby jako kryzysu życiowego – Rudolf H. Moos 
i Vivien D. Tsu ...................................................................  19

Model choroby przewlekłej jako ryzyka i plastyczności ....  21

Transakcyjny model stresu i radzenia sobie z nim .............  22

Pojęcie choroby przewlekłej. Skala zjawiska wśród dzieci .....  23

Choroby przewlekłe wieku dziecięcego .............................  28

Charakterystyka wybranych (będących najczęściej podstawą orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego) chorób przewlekłych
wśród dzieci .......................................................................  30

Charakterystyka dziecka przewlekle chorego ....................  36

Psychologiczne następstwa choroby ..................................  43

Znaczenie rodziny w rozwoju dziecka ....................................  47

Model strukturalny Salvadora Minuchina ..........................  49

Model kołowy Davida H. Olsona ......................................  52

Model systemowy Williama R. Beaversa ..........................  53

Model McMastera ..............................................................  54

Model Murraya Bowena ....................................................  55

Funkcjonowanie rodziny w kontekście teorii przywiązania 57

Środowisko rodzinne dziecka chorego ..............................  59

Rozwój społeczny dziecka przewlekle chorego .......................  65

Zachowania przystosowawcze w sytuacji przewlekłej choroby 66

Środowisko rodzinne i pozarodzinne a rozwój społeczny dziecka 70

Środowisko szkolne i rówieśnicze a rozwój społeczny dziecka 73

Kształcenie dzieci w klasach I–III szkół podstawowych ...........   79

Organizacja edukacji wczesnoszkolnej w szkole ogólnodostępnej ..   81

Czynniki warunkujące efektywność kształcenia ..............   87

Charakterystyka dziecka w młodszym wieku szkolnym .   90

Kształcenie uczniów przewlekle chorych ....................................   97

Kształcenie w szkole ogólnodostępnej (w tym w integracyjnej) 103

Kształcenie w szkole szpitalnej ..............................................  108

Nauczanie indywidualne .......................................................  110

Przepisy prawne i organizacyjne dotyczące
nauczania indywidualnego ...............................................  110

Kwalifikacja dzieci do nauczania indywidualnego .........  113

Organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego
w nauczaniu indywidualnym ...........................................  115

Założenia badań własnych ..........................................................  123

Cel, problematyka badawcza i hipotezy badawcze ...............  124

Cel badań .........................................................................  124

Pytania i hipotezy badawcze ............................................  125

Metody badawcze .................................................................  128

Metoda sondażu diagnostycznego ...................................  129

Teren i organizacja badań ......................................................  137

Charakterystyka badanych grup ......................................  139

Płeć a zachowanie przystosowawcze i osiągnięcia szkolne
badanych dzieci ...............................................................  146

Zasady opracowania wyników badań ...................................  149

Poziom kompetencji szkolnych i zachowania przystosowawczego
dzieci nauczanych indywidualnie ...............................................  151

Podstawowe charakterystyki statystyczne badanych zmiennych 151

Efekty trzyletniego nauczania indywidualnego w zakresie
edukacji polonistycznej ..........................................................  155

Efekty trzyletniego nauczania indywidualnego w zakresie
edukacji matematycznej .........................................................  159

Poziom niezależnego funkcjonowania społecznego dzieci
nauczanych indywidualnie i w klasie szkolnej ......................  164

Poziom zaburzeń zachowania dzieci nauczanych
indywidualnie i w klasie szkolnej ..........................................  175

Poziom zachowania przystosowawczego a kompetencje
z zakresu edukacji polonistycznej dzieci nauczanych
indywidualnie ........................................................................  191

Poziom zachowania przystosowawczego
a kompetencje z zakresu edukacji matematycznej
dzieci nauczanych indywidualnie ..........................................  216

Wnioski i podsumowanie ............................................................  237

Bibliografia ..................................................................................  241

Netografia 249