Dobry nauczyciel - dobry uczeń - dobra szkoła / Krzysztof Gawroński, Stefan Kwiatkowski

W publikacji omówiono zadania nauczyciela we współczesnej szkole, oczekiwania społeczne wobec nauczycieli, doskonalenie i wspomaganie ich pracy oraz zarządzanie potencjałem, odpowiedzialność i uprawnienia. Zaprezentowano kwestie programowania rozwoju zawodowego nauczy
cieli, w tym m.in. rolę i zadania mentora, znaczenie motywacji do podnoszenia poziomu kompetencji zawodowych, przywództwo w edukacji, a także motywacyjną rolę oceny pracy nauczyciela i jej wpływ na zmiany w szkole.

Przedstawiono ponadto wybrane zagadnienia specyfiki pracy nauczyciela, takie jak rzeczywisty czas pracy czy wypalenie zawodowe. 

Publikacja jest przeznaczona dla nauczycieli i dyrektorów szkół. Wnioski i spostrzeżenia sformułowane przez autorów na podstawie ich zawodowego dorobku oraz pracy naukowej powinny być przydatne również dla studentów nauk o zarządzaniu oraz pedagogiki.

„[…] bardzo wysoko oceniam recenzowaną pracę i rekomenduję ją do druku. Zawiera bardzo szeroki przegląd zagadnień dotyczących nauczyciela i szkoły, mniej – uczniów. Będzie to praca bardzo pożyteczna dla czytelników” – z recenzji prof. dr. hab. Mirosława J. Szymańskiego

WYKAZ SKRÓTÓW  | str.  15

WPROWADZENIE  | str.  17

WSTĘP  | str.  21

1. Nauczyciel w warunkach zmian społecznych – misja, służba czy zawód? | str. 21

1.1. Współczesne teorie i wizje społeczeństwa – zarys problemu  | str.  27

1.2. Role (cechy) nauczyciela w warunkach zmienności społecznej – misyjność, służba,
 zadaniowość czy...?  | str.  32

1.3. Zakończenie  | str.  40

Literatura  | str.  40

2. Pedeutologia ku zmianie zawodu nauczyciela | str. 42

2.1. Wprowadzenie  | str.  42

2.2. Rekrutacja kandydatów do zawodu nauczycielskiego  | str.  44

2.3. Kształcenie nauczycieli  | str.  45

2.4. Rozwój i awans zawodowy nauczyciela  | str.  48

2.5. Nauczyciel w szkole informatycznej  | str.  52

2.6. Takt i nietakt pedagogiczny  | str.  55

2.7. Zakończenie  | str.  56

Literatura  | str.  57

I

NAUCZYCIEL W RZECZYWISTOŚCI ORGANIZACYJNEJ JEDNOSTKI OŚWIATOWEJ  | str.  59

1. Zarządzanie potencjałem nauczycieli w szkole i placówce oświatowej w kontekście pracy indywidualnej i zespołowej | str. 60

1.1. Zarządzanie zasobami ludzkimi w pracy pedagogicznej jednostki oświatowej  | str.  63

1.2. Specyfika pracy pedagogicznej  | str.  64

1.3. Porównanie i użycie pojęcia „przywódca”  | str.  65

1.4. Budowanie wewnętrznego systemu komunikacji oświatowej oraz komunikowanie w jego jednostkach  | str.  67

1.5. Osiąganie celów dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych na kanwie autorytetu nauczyciela  | str.  69

1.6. Retoryka i jej rola w procesie komunikacji nauczyciela z uczniami i środowiskiem lokalnym szkoły (placówki)  | str.  71

1.7. Podsumowanie  | str.  78

Literatura  | str.  78

2. Oczekiwania społeczne wobec nauczyciela | str. 82

2.1. Motywy wyboru zawodu nauczyciela  | str.  82

2.2. Przyczyny spadku popularności zawodu nauczyciela  | str.  89

2.3. Wspomaganie udzielane nauczycielowi na początku jego drogi zawodowej –
w świetle badań  | str.  92

2.4. Rekomendacje komisji europejskiej  | str.  95

2.5. Cechy i zachowania określane mianem pożądanych społecznie  | str.  97

2.6. Konieczność zmian w profesjonalizacji nauczycieli  | str.  100

2.7. Co po wyborze zawodu? Wgląd do wyników badań  | str.  115

Literatura  | str.  116

3. Doskonalenie i wspomaganie pracy nauczyciela | str. 117

3.1. Zadania nadzoru pedagogicznego w podnoszeniu jakości kształcenia i wychowania  | str.  123

3.2. Doskonalenie nauczycieli na poziomie wewnątrzszkolnych działań w obszarze
doskonalenia  | str.  128

3.3. Odniesienie do czynników salutogennych  | str.  129

3.4. Podsumowanie  | str.  132

Literatura  | str.  132

4. Polityka kadrowa dyrektora szkoły w zakresie podnoszenia kwalifikacji i kompetencji kadry pedagogicznej | str. 133

Literatura  | str.  147

II

PRZYGOTOWANIE I ROZWÓJ ZAWODOWY NAUCZYCIELA JAKO WARTOŚĆ WE WSPÓŁCZESNYCH KONCEPCJACH EUROPEJSKICH  | str.  148

1. Podstawowe wymagania kwalifikacyjne | str. 148

Literatura  | str.  157

2. Predyspozycje zawodowe | str. 157

2.1. Modele pracy nauczyciela wg Stefana Wołoszyna  | str.  158

2.2. Kwalifikacje zawodowe określone przepisami prawa  | str.  159

2.3. Przygotowanie pedagogiczne – umocowanie w prawie  | str.  160

Literatura  | str.  161

3. Obszary kompetencji kluczowych | str. 162

3.1. Kompetencje społeczne nauczyciela – ujęcie praktyczne  | str.  162

3.1.1. Definicja kompetencji społecznych  | str.  162

3.1.2. Kompetencje społeczne a jakość życia  | str.  163

3.1.3. Kompetencje społeczne niezbędne w pracy nauczyciela  | str.  163

3.1.4. Rzecz o asertywności  | str.  164

3.1.5. Negocjacje – definicja, etapy i metody  | str.  167

3.1.6. Budowanie autorytetu w pracy z grupą  | str.  169

3.1.7. Radzenie sobie ze stresem  | str.  170

3.1.8. Typy zachowań a role zespołowe w szkole  | str.  172

Literatura  | str.  176

3.2. Kompetencje dydaktyczne nauczyciela  | str.  177

Literatura  | str.  193

3.3. Kompetencje cyfrowe  | str.  194

Literatura  | str.  207

4. Aspekty zarządzania procesami pedagogicznymi | str. 208

4.1. Elementy zarządzania procesowego w kształceniu i wychowaniu  | str.  208

4.1.1. Uczeń zdolny i jego charakterystyka  | str.  210

4.1.2. Miejsce i rola ucznia  | str.  211

4.1.3. Studium przypadku jako inspiracja do poszukiwań dydaktycznych w naukach o zarządzaniu procesowym  | str.  213

4.1.4. Identyfikacja i diagnoza ucznia zdolnego w podejściu procesowym  | str.  215

4.1.5. Podsumowanie  | str.  224

Literatura  | str.  226

4.2. Kluczowe role nauczyciela w procesie współczesnych przemianach edukacyjnych  | str.  227

4.2.1. Koncepcja nauczyciela XXI wieku – gotowość do zmiany – wskazanie
 kluczowych cech nauczyciela  | str.  229

4.2.2. Charakterystyka przemian edukacyjnych  | str.  230

Literatura  | str.  247

4.3. Szczególne zadania uczelni pedagogicznych  | str.  248

4.3.1. Ciągłość rozwoju a zmiany w szkolnictwie wyższym  | str.  248

4.3.2. Inercja, zarządzanie, zainteresowanie rynku pracy, mistyfikacje  | str.  249

4.3.3. Zarządzanie systemowe  | str.  254

4.3.4. Kształcenie pedagogów – osiągnięcia i dysfunkcje  | str.  259

Literatura  | str.  263

4.4. Obszary i mechanizmy kształcenia i doskonalenia pracy nauczyciela  | str.  264

Literatura  | str.  286

5. Zmiany systemowe i edukacyjne w szkole | str. 287

5.1. Istota i cel zmian w edukacji szkolnej  | str.  290

5.2. Rozwój kompetencji zawodowych nauczyciela w kontekście zmian systemowych
i edukacyjnych – priorytet jakości  | str.  291

5.3. Podsumowanie  | str.  293

Literatura  | str.  295

6. Oceny efektywności pracy nauczyciela w kontekście założeń systemu oświaty w Polsce – próba ogólna | str. 296

6.1. System oświaty w Polsce  | str.  296

6.2. Edukacja najmłodszych  | str.  300

6.3. Edukacja przedszkolna  | str.  300

6.4. Edukacja podstawowa  | str.  301

6.5. Edukacja ponadpodstawowa  | str.  302

6.6. Koncepcja oceny efektywności pracy nauczyciela  | str.  304

6.7. Metody oceny efektywności pracy nauczyciela  | str.  305

6.8. Założenia systemu oświaty a ocena efektywności pracy nauczyciela  | str.  306

6.9. Indywidualizacja nauczania  | str.  306

6.10. Ciągłe szkolenie i rozwój  | str.  307

6.11. Zaangażowanie uczniów i rodziców  | str.  308

Literatura  | str.  309

7. Ocena efektywności pracy nauczyciela w kontekście założeń systemu oświaty w Finlandii | str. 310

7.1. Edukacja przedszkolna  | str.  314

7.2. Edukacja podstawowa  | str.  315

7.3. Edukacja średnia  | str.  316

7.4. Edukacja zawodowa  | str.  317

7.5. Edukacja artystyczna  | str.  318

7.6. Koncepcja oceny efektywności pracy nauczyciela  | str.  319

7.7. Metody oceny efektywności pracy nauczyciela  | str.  320

7.8. Założenia systemu oświaty a ocena efektywności pracy nauczyciela  | str.  321

Literatura  | str.  322

8. Obraz reformy systemu oświaty w Singapurze w kontekście efektów pracy nauczyciela | str. 326

8.1. System oświaty w Singapurze – fundamenty systemu i ich wdrożenie  | str.  328

8.2. Wsparcie procesowe  | str.  332

Literatura  | str.  340

III

PROGRAMOWANIE ROZWOJU ZAWODOWEGO NAUCZYCIELA  | str.  341

1. Proces awansu zawodowego – potrzeby i wymagania | str. 341

1.1. Rozwój osobowy i zawodowy nauczyciela – założenia  | str.  341

1.2. „Stopniowanie” awansu zawodowego  | str.  345

1.3. Niejasna strategia tworzenia spójnego i komplementarnego statusu zawodowego
nauczycieli  | str.  347

Literatura  | str.  352

2. Nowa rola i zadania mentora na drodze awansu nauczyciela początkującego | str. 352

2.1. Mentoring jako droga wsparcia nauczyciela początkującego  | str.  356

2.2. Definicje mentoringu  | str.  357

2.3. Wskazanie mentora zadaniem dyrektora szkoły  | str.  359

2.4. Mentor a dyrektor szkoły  | str.  366

Literatura  | str.  368

3. Motywacja do podnoszenia poziomu wykształcenia i kompetencji zawodowych | str. 369

3.1. Pojęcie rozwoju zawodowego nauczyciela  | str.  369

3.2. Odniesienie do rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego
przez nauczycieli, stopni zawodowych i roli opiekuna stażu/mentora  | str.  370

3.2.1. Sposoby inspirowania nauczycieli do podnoszenia swoich kwalifikacji  | str.  371

3.2.2. Rozwój szkoły jako organizacji (także poszczególnych jej podmiotów)  | str.  373

3.3. Wdrażanie zmiany dotyczącej podnoszenia kwalifikacji i kompetencji kadry  | str.  374

Literatura  | str.  375

4. Przywództwo w edukacji – jego miejsce i rola | str. 376

4.1. Wprowadzenie  | str.  376

4.2. Przywództwo stałe i okresowe w edukacji  | str.  378

4.3. Grupy wewnątrzszkolne  | str.  379

4.4. Przywództwo w edukacji w kontekście problematyki więzi  | str.  380

4.5. Więzi obiektywne, subiektywne i behawioralne  | str.  380

4.6. Więź moralna: zaufanie, lojalność, solidarność  | str.  382

4.7. Przywództwo formalne i nieformalne  | str.  387

4.8. Uwagi podsumowujące  | str.  390

Literatura  | str.  392

5. Badania w działaniu na rzecz rozwoju kompetencji metodycznych nauczyciela | str. 393

5.1. Przesłanki do działań rozwojowych  | str.  393

5.2. Nurty edukacji alternatywnej  | str.  394

5.3. Wstęp do problematyki badań  | str.  394

5.4. Specyfika warsztatu badawczego, czyli badanie w działaniu (w procesie doskonalenia)  | str.  397

5.5. Ustalenie specyficznych właściwości „badania w działaniu”  | str.  400

5.6. Uwagi końcowe  | str.  403

Literatura  | str.  405

6. Model, standard czy profil zawodowy współczesnego nauczyciela | str. 405

6.1. Umiejętności, kwalifikacje, kompetencje i profil zawodowy nauczyciela  | str.  408

6.2. Modele pracy nauczyciela  | str.  417

6.3. Podsumowanie  | str.  421

Literatura  | str.  422

7. Motywacyjna rola oceny pracy nauczyciela i jej wpływ na zmiany w szkole | str. 424

7.1. Sylwetka współczesnego nauczyciela  | str.  425

7.2. Motywacja zewnętrzna i wewnętrzna  | str.  427

7.3. Motywacja materialna i pozamaterialna  | str.  429

7.4. Wpływ oceny pracy nauczyciela na jego motywację do pracy  | str.  431

7.5. Ocena pracy nauczyciela ubiegającego się o kolejny stopień awansu zawodowego  | str.  433

7.6. Podsumowanie  | str.  434

Literatura  | str.  434

8. Ocena pracy jako wyznacznik profesjonalizmu w codziennej pracy zawodowej nauczyciela | str. 435

8.1. Profesjonalizm zawodowy nauczycieli  | str.  435

8.2. Istota oceny pracy nauczyciela  | str.  439

8.3. Podstawa prawna oceny pracy nauczyciela  | str.  440

8.4. Przykładowe standardy wymagań w zakresie oceny pracy nauczyciela  | str.  441

8.5. Podsumowanie  | str.  444

Literatura  | str.  446

IV

KOMPETENCJE ZAWODOWE NAUCZYCIELA  | str.  447

1. Kompetencje społeczne nauczycieli sztuką oddziaływań pedagogicznych | str. 448
2. Kompetencje – podstawowe pojęcia i znaczenia | str. 448
3. Założenia do budowania standardu zawodu nauczyciela | str. 455
4. Kompetencje nauczyciela z perspektywy oczekiwań w zakresie kompetencji ogólnych
   i kluczowych | str. 487
5. Metakompetencje | str. 511
6. Zweryfikowana lista kompetencji kluczowych | str. 514
7. Konkluzje i sugestie | str. 519

7.1. Pięć modułów kształcenia według rozporządzenia z 2012 r.  | str.  520

7.2. Moduły kształcenia według aktualnie obowiązującego rozporządzenia z 2019 r.  | str.  525

7.3. Propozycja zmian w systemie kształcenia i doskonalenia nauczycieli  | str.  529

Literatura  | str.  535

8. Nauczyciel w dobie edukacji włączającej | str. 539

8.1. Zamierzenia a kwalifikacje nauczycieli wynikające z ram prawa  | str.  543

9. Warsztat pracy nauczyciela | str. 559

9.1. Definicja  | str.  559

9.2. Dwa bloki czynników warunkujących przebieg pracy  | str.  559

9.3. Uwarunkowania warsztatu pracy nauczyciela – czynniki  | str.  560

9.4. Elementy składowe warsztatu pracy  | str.  561

9.5. Materialna część warsztatu pracy nauczyciela w świetle badań i kontroli  | str.  563

9.6. Krótka informacja prawna  | str.  566

Literatura  | str.  569

10. Kompetencje cyfrowe w praktyce nauczyciela | str. 570

Literatura  | str.  577

11. Standaryzacja zawodu nauczyciela | str. 577

11.1. Klasyfikacja zawodów, umiejętności i specjalności na potrzeby rynku pracy  | str.  580

11.2. Kwalifikacje niezbędne do zatrudnienia na stanowisku nauczyciela lub innego
specjalisty  | str.  583

11.3. Proponowane kierunki i obszary standaryzacji zawodowej nauczyciela  | str.  590

V

WYBRANE ZAGADNIENIA SPECYFIKI PRACY NAUCZYCIELA  | str.  591

1. Koncepcja lokalna systemu wynagradzania nauczyciela | str. 592

Literatura  | str.  597

2. Rzeczywisty czas pracy nauczyciela | str. 598

2.1. Rzeczywisty czas pracy nauczycieli w badaniach najwyższej izby kontroli  | str.  608

2.2. Nauczyciele – menedżerowie czasu na etacie  | str.  610

Literatura  | str.  617

3. Wypalenie zawodowe nauczycieli | str. 618

3.1. Mechanizm powstawania wypalenia zawodowego i jego komponenty  | str.  624

3.2. Wypalenie zawodowe polskich nauczycieli  | str.  626

3.3. Przyczyny występowania wypalenia zawodowego i budowa dróg wsparcia  | str.  629

Literatura  | str.  635

PODSUMOWANIE  | str.  637

Literatura  | str.  641

WYKAZ SCHEMATÓW, TABEL I WYKRESÓW  | str.  643

O AUTORACH  | str.  645