Socjobiologiczna koncepcja ludzkiej natury / Rafał Sikora

W celu zrealizowania sokratejskiego przykazania: Poznaj samego siebie należy odpowiedzieć na pytanie o naturę ludzką. Co to bowiem znaczy: poznaj samego siebie? Oznacza to: poznaj swoją naturę. Rzecz jasna, należy rozeznać, jaki wpływ na człowieka ma kultura, a jaki geny. Czy jednak trzeba uciekać się do nauk biologicznych, aby wyjaśnić naturę ludzką? Czy nie wystarczy przyjrzeć się kulturze, w której ludzkie życie jest zanurzone i która, jak twierdzą niektórzy, całkowicie zerwała związek z tym, co biologiczne?
Jak pisał Comte: „Trzeba uciekać się do praw rządzących naturą ludzką, których całokształt, utrzymujący się stale w ciągu społecznej ewolucji, dostarcza środków sprawdzenia dla analizy socjologicznej. Skoro zjawisko społeczne ujęte totalnie jest po prostu tylko rozwojem ludzkości, w którym nie powstają żadne nowe zdolności, to wszystkie odkryte przez obserwacje przyrody dyspozycje powinny się odnaleźć chociaż w zarodku we wzorze, który biologia ułożyła zawczasu dla socjologii, w celu ograniczenia jej mimowolnych pomyłek”. Kluczowe wydaje się tu rozstrzygnięcie kwestii, czy kultura, rozumiana jako całokształt duchowego i materialnego dorobku ludzkości, ma związek z biologią człowieka. Czy też należy uznać, że obraz człowieka jako jednego z wielu gatunków zwierząt, gatunku o łacińskiej nazwie Homo sapiens (którą przecież sam sobie nadał), nie ukazuje pełni natury ludzkiej? Czy należy go uzupełnić, czy może zastąpić obrazem człowieka jako istoty wyzwolonej z wrodzonych skłonności oraz genetycznie zadanych predyspozycji?
Aby podać pełny obraz ludzkiej natury, należy skorzystać z wiedzy o człowieku, jakiej dostarczają różne dziedziny nauki. Celem niniejszej książki jest ukazanie spojrzenia socjobiologicznego na to zagadnienie, obejmującego określenie relacji między ewolucją genetyczną a kulturą, przedstawienie biologicznych uwarunkowań społecznych zachowań człowieka i możliwych tego praktycznych konsekwencji.

Książka jest poprawioną wersją rozprawy doktorskiej autora. Rozprawa była napisana pod opieką naukową prof. dr hab. Zdzisławy Piątek z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i obroniona w 2009 roku na Wydziale Filozoficznym UJ.

Od autora 5

1 Wprowadzenie 6

1.1 Główny cel książki 6

1.2 Dlaczego socjobiologia? 11

1.3 Uwagi na temat wyboru literatury 17

1.4 Kluczowe pojęcia 18

1.5 Poziomy uogólnienia w prowadzonych rozważaniach 28

2 Teoria ewolucji jako podstawa socjobiologii 31

2.1 Co to jest ewolucja? 31

2.2 Czy ewolucja jest procesem celowym? 33

2.3 Czy ewolucja podlega ocenie w kategoriach moralnych? 35

2.4 Czy przypadkowość wyklucza ewolucję? 37

2.5 Teoria ewolucji a kreacjonizm 40

2.6 Zasada NOMA 43

2.7 Podejście Wilsona do kwestii rozdziału religii i nauki 46

2.8 Krytyka religii przez Dawkinsa 51

3 Natura ludzka na gruncie socjobiologii 58

3.1 Podstawowa jednostka doboru naturalnego i koncepcja człowieka – genowej maszyny przetrwania 58

3.2 Czy koncepcja człowieka – genowej maszyny przetrwania jest deterministyczna? 61

3.3 Cechy wspólne naczelnych 69

3.4 Czy istnieje związek między tym, co wrodzone, a tym, co nabyte? 73

3.5 Główne cechy gatunku Homo sapiens 77

3.6 Koewolucja genowo-kulturowa 79

3.7 Reguły epigenetyczne 85

3.8 Podstawowa jednostka ewolucji kulturowej 90

3.9 Koncepcja memu jako nowego replikatora 92

4 Zagadnienia sporne 96

4.1 Znaczenie płci 96

4.2 Czy socjobiologia usprawiedliwia polityczny status quo? 103

4.3 Czy socjobiologia sankcjonuje nierówność i dyskryminację? 107

4.4 Agresja jako wrodzony składnik ludzkiej natury 121

4.5 Czy altruizm wyróżnia człowieka spośród zwierząt? Argumentacja Wilsona 130

4.6 Czy altruizm wyróżnia człowieka spośród zwierząt? Argumentacja Dawkinsa 136

4.7 Czy w świetle socjobiologii można podtrzymać twierdzenie o wyjątkowości ludzkiej kultury? 142

4.8 Czy określenie wrodzonego zmysłu moralnego ma na celu usankcjonowanie wrodzonych skłonności poprzez normy etyczne? 148

4.9 Czy socjobiologia zagraża cennym dla ludzi wartościom? 154

5 Podsumowanie i wnioski 159

5.1 Socjobiologiczny wizerunek człowieka 159

5.2 Stosunek socjobiologii do nauk humanistycznych w kontekście wyjaśniania ludzkiej natury 163

5.3 Wnioski dotyczące edukacji 167

5.4 Wnioski dotyczące kształtu ludzkiej natury 168