O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów / Gottfried Boehm

Najważniejszymi zagadnieniami uprawianej przez Gottfrieda Boehma teorii obrazu są widzenie, patrzenie, przyglądanie się i próba zwerbalizowania tych aktów ponad sztywnymi dyscyplinarnymi podziałami nauki. Podstawowy problem, który zajmuje autora, to w jaki sposób obrazy generują odmienny od językowego, czyli wizualny (ikoniczny) sens. Artykuły zamieszczone w zbiorze ukazują ewolucję myśli Boehma od „hermeneutyki obrazu” (z roku 1978) do prac najnowszych, reprezentujących szerzej rozumianą „naukę o obrazie”. Dokonany specjalnie na potrzeby polskiego rynku wydawniczego wybór tekstów ma przybliżyć czytelnikowi niemieckojęzyczną teorię obrazowości, dotąd niemal całkowicie nieobecną w naszym kraju z powodu braku przekładów.

Gottfried Boehm (ur. 1942) - jeden z najważniejszych niemieckich myślicieli zajmujących się problematyką obrazu, współtworzący m. in. z Hansem Beltingiem i Horstem Bredekampem teoretyczne zaplecze tzw. Bildwissenschaften („nauk o obrazie”). „Obraz” jest dla Boehma pojęciem formy mnogiej, dlatego nie opowiada się on za żadną „jedynie słuszną” metodologią w interpretacji obrazów, lecz stara się wskazywać na konieczność łączącego różne dyscypliny, indywidualnego podejścia do każdego przedmiotu interpretacji. W roku 2005 Boehm zainicjował projekt eikones. Krytyka obrazu, w którym reprezentanci różnych dziedzin (teoretycy architury, literaturoznawcy, muzykolodzy, egiptolodzy etc.) spotykają się z historykami sztuki i filozofami, by dyskutować pojęcie „obrazu“. Swą drogę naukową Boehm rozpoczął doktoratem z filozofii, napisanym pod kierunkiem Hansa-Georga Gadamera w 1968 roku, habilitował się z historii sztuki w 1974. W latach 1975–79 był docentem historii sztuki na uniwersytecie w Bochum. Tam też miał możliwość wymiany myśli z Maxem Imdahlem – drugą, poza Gadamerem, osobowością, która zasadniczo wpłynęła na ukształtowanie się jego teorii. Po siedmioletniej profesurze w Giessen (1979–86), Boehm trafił do Szwajcarii i przez dwadzieścia sześć lat związany był z Instytutem Historii Sztuki na uniwersytecie w Bazylei. Aktualnie jest profesorem emerytowanym i kontynuuje pracę nad teorią obrazu.

Daria Kołacka (ur. 1973) - absolwentka kulturoznawstwa UAM. Pracę magisterską „Słowo – miasto – obraz. (De)konstrukcja podmiotu (post)modernistycznego” napisała u Anny Zeidler-Janiszewskiej (1997). Doktorat na temat prac Alberta Giacomettiego obroniła w Instytucie Historii Sztuki UAM pod kierunkiem Piotra Piotrowskiego (2003). W roku 2001 otrzymała stypendium rządu szwajcarskiego na dokończenie doktoratu pod opieką naukową Gottfrieda Boehma. Odtąd mieszka w Bazylei, gdzie m.in. prowadzi zajęcia ze sztuki najnowszej. Od roku 2011 związana jest z eikones, a od 2008 realizuje filmy dokumentalne o artystach (wraz z Piotrem Dżumałą).

O książce

Wprowadzenie

CZĘŚĆ I
Refleksje filozoficzne

Pierwsze spojrzenie. Dzieło sztuki – estetyka – filozofia

Niemy logos

Wątpienie Cézanne’a

Pośród świata

Głosy milczenia

W horyzoncie czasu. Pojęcie dzieła u Heideggera a sztuka nowoczesna

Przyrost bytu. Refleksja hermeneutyczna a sztuki plastyczne

Dominacja języka?

Mocne obrazy – słabe obrazy

Odróżnienie estetyczne

Przedstawienie albo istota żywa

Hermeneutyka a sztuka nowoczesna

CZĘŚĆ II.
Słowo i obraz

Opis obrazu. O granicach obrazu i języka

I. Ekfraza i opis

II. Dystans słowa i obrazu w epoce nowoczesnej

III. Trafne słowo

IV. Enargeia. Vasari i tradycja retoryki

V. Kontrast ikoniczny – interakcja faktu i oddziaływania

VI. Pokazywanie

O hermeneutyce obrazu

Kwestia obrazów

Od medium do obrazu

Konteks­t

Media w najszerszym sensie

Medium versus obraz

Medium i reprodukcja

Nowe media

Elementy nauki o obrazie

1. Wprowadzenie. Praca nad obrazem

2. Poskromienie imaginacji

3. Sąd – obraz – metafora

4. Obraz opisuje pewną sytuację

5. Niema mowa

CZĘŚĆ III
Widzenie i jego historia

Sens obrazu a narządy zmysłów

Widzenie. Refleksje hermeneutyczna

Krytyka kategorii widzenia

W stronę historii widzenia

Produktywność ślepej plamki

Kopernikański przewrót w percepcji

CZĘŚĆ IV.
Zwrot ikoniczny

Powrót obrazów

I. Obraz i obrazy

II. Ikoniczny zwrot nowoczesności?

III. Krzyżowanie spojrzeń a obraz

IV. Metafora i obraz

V. Różnica ikoniczna

VI. Nowoczesna transformacja obrazów

Różnica ikoniczna

Bibliografia

Noty o tłumaczach i współautorze filmu