Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Śmiech, humor, satyra. Tom 12 / Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak

W pierwszym odruchu dziewiętnaste stulecie zdaje się być pozbawione poczucia humoru. Emocjonalny odbiór epoki przywodzi skojarzenia z obrazami cierpienia, niezgody, buntu, smutku, tęsknoty. Wyobrażenie o stanie psychiki społeczeństwa polskiego pod zaborami najczęściej wiążemy z melancholią – wynikającą z poczucia utraty wolności, mienia, bliskich osób, emigracji, będącą konsekwencją braku ojczyzny. A jednak Polacy w okresie budowania swojej tożsamości narodowej, walk narodowowyzwoleńczych, represji popowstaniowych, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości pod wpływem przemian społecznych, cywilizacyjnych, modernizacyjnych, gospodarczych i demograficznych nie byli pozbawieni poczucia humoru. Przeciwnie, humor, umiejętność prowadzenia dowcipnych konwersacji i zabawnych ripost były wysoko cenioną cechą mieszkańców ziem polskich. Humor i satyra pozwalały na oswojenie trudnej rzeczywistości i nierzadko stawały się formą oporu wobec autorytarnych systemów zaborczych. Śmiech stanowił narzędzie wyrażające cały wachlarz emocji: od radości i akceptacji po ironię, kpinę, szyderstwo, negację. Był to ważny i ceniony komponent „towarzyskości”. Przez szkiełko ironii obserwowano zmieniającą się rzeczywistość: wynalazki, innowacje techniczne, rozwój kolei, przenikające z Zachodu trendy kulturowe, modę, emancypację kobiet, ruchy polityczne i społeczne. W satyrze przedstawiano również trudne warunki egzystencjalne. Śmiech niwelował strach, krzepił Polaków w obliczu trudnych sytuacji, jednoczył. W prezentowanym tomie zachęcamy do spojrzenia na życie prywatne dziewiętnastowiecznych Polaków „cum humor”. Książka ukazuje, co w dziewiętnastym stuleciu Polaków bawiło, z czego żartowano, jakie były formy i rodzaje żartu, jakie zdarzenia prezentowano w obiektywie satyry, wreszcie jaką rolę odgrywały żart, dowcip, anegdota, satyra w życiu codziennym, prywatnym i publicznym.

Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak, <i>Śmiech XIX stulecia – garść refleksji na temat zakresu pojęcia i stanu badań 7

Sara Kosno, Marek Przeniosło, <i> „Mam poczucie humoru, więc żyję”. Stefan Szuman i jego szkic psychologiczny „O dowcipie i humorze” 19

OBLICZA HUMORU W PRASIE – OD POWAŻNEJ POLITYKI DO TANIEJ ROZRYWKI

Małgorzata Karpińska, „Czytać w kawiarni w Warszawie wśród roztargnienia” – satyra polityczna i humor w gazecie „Nowa Polska” 1831 rok 37

Waldemar Chrobak, Satyryczny obraz polityki mocarstw europejskich w obliczu kryzysu bułgarskiego (1885–1886) w krakowskim „Diable” 53

Romuald Rydz, Karykaturalny wizerunek Wilhelma II w europejskiej i polskiej prasie satyrycznej w latach 1888–1914 67

Piotr Fałat, Lwowski humor drobnomieszczański na przykładzie czasopisma „Goniec i Iskra” oraz „Wesołego Kurjerka” 91

Paweł Glugla, Ironia vs sarkazm „Przewodnika po Krakowie” Kazimierza Bartoszewicza w kalendarzu humorystycznym „Ananas” z 1889 roku 119

Daniel Kiper, Humor i satyra w prasie Polonii amerykańskiej (do 1918 roku). Przegląd problematyki 141

Anita Napierała, Opieka zdrowotna i relacje lekarz – pacjent w satyryczno-humorystycznych interpretacjach czasopisma „Kolce” (1871–1914) 175

Aleksandra Staniszewska, Emancypantka na łamach „Kolców” – warszawskiego pisma satyryczno-humorystycznego w latach 1871–1914 203

Marta Milewska, O kobiecych troskach w sposób żartobliwy na łamach czasopisma „Mucha” 221

Piotr Hubicki, Karolina Studnicka-Mariańczyk, Humor i satyra na polowaniu na podstawie czasopism „Łowiec Polski”, „Łowiec Wielkopolski” oraz archiwów ziemiańskich 235

Jolanta Załęczny, Śmiechem w narodowe smutki. Na marginesie lektury polskich pism satyrycznych wydawanych we Lwowie w II połowie XIX wieku 247

KULTURY ŚMIECHU I HUMOR W RÓŻNYCH GRUPACH SPOŁECZNYCH

Maria Korybut-Marciniak, „Profesorska katarynka”. Kultura śmiechu na Uniwersytecie Wileńskim 269

Krzysztof Marchlewicz, „Śmialiśmy się nieźle…”. Śmiech, humor i kpina Wielkiej Emigracji w Anglii 291

Damian Szymczak, Śmiech także na poważnie. Kilka refleksji o roli humoru, dowcipu i śmiechu w galicyjskiej kulturze politycznej doby autonomii, ze szczególnym uwzględnieniem galicyjskiego Sejmu Krajowego 305

Roman Jurkowski, Rosjanie, Białorusini i Polacy kresowi w anegdocie historycznej, czyli z czego się śmiano ponad 100 lat temu 321

Bartłomiej Gapiński, Stygmatyzacja poprzez wyśmianie osób w wieku starczym i osób samotnych w XIX-wiecznej społeczności chłopskiej 333

Kinga Raińska, Staropanieństwo i konwenanse, czyli humor w okowach sarkazmu 355

Kinga Fink, Osobistości polskiego świata muzyki i teatru przełomu XIX i XX wieku w karykaturze Elego Kochańskiego 371

Przemysław Paweł Grzybowski, „Zasuszone kwiatki”. Komiczny obraz edukacji w polskiej literaturze popularnej XIX wieku na tle ówczesnej kultury śmiechu 405

Yury Snapkouski, „…by Bachusa uczcić należycie…” Tragiczna śmierć marszałka szlachty guberni mińskiej Leona Osztorpa (1851) w satyrycznej refleksji Ignacego Legatowicza 425

Ignacy Karpiński, Wątki humorystyczne w „Wierszach” Stanisława Apolinarego Zambrzyckiego 457

Przemysław Rozental, O życiu z humorem, o żarcie poważnie – „Trzy po trzy” Aleksandra Fredry w kontekście twórczości oraz życiorysu autora 475

Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Janowe poczucie humoru – uśmiechnięte oblicze Jana Matejki 491