O Inkach uwagi prawdziwe / Inca Garcilaso de la Vega

Oddajemy do rąk Czytelnika prawdziwą książkę z duszą. Inca Garcilasso de la Vega, pisarz i uczony, w największym ze swoich dzieł „Uwag Prawdziwych o Inkach” podjął się trudu wytłu­maczenia Hiszpanom, i chyba także sobie samemu, czym była cywilizacja środkowoandyjska. zanim przyszli Hiszpanie. Takie samo zadanie stawiało sobie wielu uczonych, ale ten autor miał po temu zarówno kwalifikacje, jak i możliwości.

Był potomkiem hiszpańskiego konkwistadora i inkaskiej księżniczki. Od krewnych matki i od niej samej uczył się inkaskiej tradycji ustnej, czyli dziejów Inków i ich religii, którą po latach już w Hiszpanii pojmował jako swego rodzaju wstęp do Ewangelii.

W roku 1609, po sześciu latach starań i zabiegów, ta jego największa praca ukazała się drukiem. Aktualne wydanie jest zupełnie nowym, niezwykle starannie dopracowanym tłumaczeniem siedemnastowiecznego oryginału ilustrowanym obrazami z epoki jego powstawania.

Dzieło to wielkie o zawikłanych losach i tak wiadomościami zasobne, że wywoływało i wywołuje spory o to, jak je należy czytać.

Pierwszą formą lektury jest monografia historyczna, opis dziejów państwa i cywilizacji inkaskiej w ciągu dwunastu pokoleń królów, czyli około trzystu lat.

Niewątpliwie jest ono monografią historyczną, ale nie tylko nią. Dzieło powstało w czasach, gdy już trwały (i trwają po dziś) polemiki o charakter państwa inkaskiego. Zainspirowana potrzebami admi­nistracji hiszpańskiej oficjalna historiografia usiłowała przedstawić władców Inków jako bandę tyranów, z których każdy po trupach dochodził do władzy, podbijał, pozbawiał władzy i niepodległości państwa, a podbitych pędził do robót nad siły. Tezy te miały uzasadnić hiszpań­skie panowanie w Andach i przekształcić konkwistadorów ze zdobywców i rabusiów w wyzwolicieli zasadnie nagradzanych.

Inka twierdzi jednak coś całkiem przeciwnego, że panowanie Inków było błogosławieństwem dla poddanych, gdyż wprowadzało porządek, zwiększało produkcję żywności, likwidowało głód, nauczało nowej religii, wiary w jedne­go boga – Słońce, znosiło bałwochwalstwo i ofiary z ludzi. W efekcie czytelnik ma przed sobą opis społeczeństwa doskonałego, rządzonego przez natchnionych przez Boga władców surowych, lecz sprawied­liwych. W społeczeństwie owym prawo jest wykonywane przez wszystkich, każdy pracuje i w zamian za swą pracę i wierność dostaje schronienie, jadło, odzież, a nawet spokojną starość.

Takie przeciwstawienie niejednemu badaczowi nasunęło myśl, iż Inca Garcilasso de la Vega napisał utopię umiejscowioną we własnej przeszłości.

Autor był człowiekiem głęboko wierzącym. Z jego wiary wyni­kają inne możliwości interpretacyjne dzieła jako opisu zesłania Inków przez Boga, aby przygotowali mieszkańców Peru na przyjęcie Ewangelii. W tym sensie czyny Inków to Gesta Dei per Incas i jako takie dobre być muszą.

Historyk i czytelnik musi jednak nieuniknienie i natrętnie pytać o to, w jakim stopniu dane i obraz społeczeństwa inkaskiego stworzony przez Inkę zasługują na wiarę? Dzisiejszy stań badań zdaje się wskazywać, że znacznie bardziej niż sądzono.

Do początku XX w. było jedynym systematycznym opisem cywili­zacji inkaskiej i jej dziejów, dostępnym Europejczykom i chętnie czytanym, bo klarownym.

Spis treści

CZĘŚCI PIERWSZEJ UWAG PRAWDZIWYCH

APROBATA i ZEZWOLENIA

DEDYKACJA NAJJAŚNIEJSZEJ KRÓLEWNIE, DOÑI CATALINIE PORTUGALSKIEJ, KSIĘŻNIE DE BRAGANÇA &c.

PRZEDMOWA DO CZYTELNIKA

UWAGI O POWSZECHNYM JĘZYKU INDIAN PERUWIAŃSKICH

TABLICA ROZDZIAŁÓW ZAWARTYCH w dziewięciu księgach Uwag Prawdziwych o Inkach Królach Peruwiańskich

KSIĘGA PIERWSZA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, w której się rozprawia o odkryciu Nowego Świata, wywodzie imienia Peru, bałwochwalstwie i sposobie życia przed Królami Inkami, ich pochodzeniu, żywocie pierwszego Inki i co uczynił ze swymi pierwszymi poddanymi oraz o znaczeniu imion Królewskich. Zawiera 26 rozdziałów

KSIĘGA DRUGA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, w której podaje się wiadomości o bałwochwalstwie Inkaskim i o tym, że domyślali się Boga Naszego prawdziwego, uznawali bowiem nieśmiertelność duszy i powszechne zmartwychwstanie. Opowiada o ofiarach i ceremoniach i o tym, że dla zarządzania rejestrowali poddanych dziesiątkami, o Urzędzie dziesiętnika. Żywot i podboje Sinchi-Roki, drugiego Króla, a także Lloque-Yupanquiego, Króla trzeciego. Osiągnięcia inkaskiej nauki. Zawiera 28 rozdziałów

KSIĘGA TRZECIA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH zawiera żywot i czyny Mayta-Capaca, czwartego Króla. Pierwszy most wiklinowy w Peru zbudowany i podziw, jaki wywołał. Żywot i podboje piątego Króla, zwanego Capac-Yupanqui. Słynny most z trawy i sitowia, który kazał zbudować na Odpływie. Opis domu i świątyni Słońca i jego wielkich bogactw. Zawiera 25 rozdziałów

KSIĘGA CZWARTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH traktuje o dziewicach Słońcu poświęconych, prawu przeciwko tym, którzy by je zgwałcili; jak się Indianie z pospólstwa żenili i jak żenili Księcia następcę tronu; sposoby dziedziczenia państw; jak wychowywali synów. Żywot Inca-Roki, szóstego Króla, jego podboje, szkoły, które założył, i sentencje. Żywot Yahuar-Huacaca, siódmego Króla, oraz o dziwnym widmie, które się ukazało Księciu, jego synowi. Zawiera 24 rozdziały

KSIĘGA PIĄTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH opowiada, jak dzielili i uprawiali ziemie, o daninie Ince dawanej, zaopatrzeniu w broń i zapasy, jakie na wojnę mieli; że rozdawali ubrania poddanym; że nie było żebraków. Prawa i rozporządzenia sprzyjające podwładnym wraz z innymi sprawami godnymi uwagi. Zwycięstwa i szczodrość Księcia Inca-Vira-cochy, ósmego Króla; jego ojciec władzy pozbawiony; ucieczka wielkiego pana; przepowiednia przybycia Hiszpanów. Zawiera 29 rozdziałów

KSIĘGA SZÓSTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH zawiera: wystrój i obsługę pałacu Inków, Królów, żałobę po Królu, Królewskie polowania, poczty i rachunki na węzłach, podboje, prawa i rządy Inca-Pacha-cuteca, dziewiątego Króla, najważniejsze święto, które urządzali, podboje wielu dolin wybrzeża, rozbudowę szkół w Cozco i maksymy Inca-Pacha-cuteca. Zawiera 36 rozdziałów

KSIĘGA SIÓDMA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, która dostarcza wiadomości o koloniach zakładanych przez Inków, o wychowaniu pańskich synów, o trzecim i czwartym z najważniejszych świąt, jakie mieli, o opisie miasta Cozco, o podbojach Inca-Yupanquiego, dziesiątego Króla, dokonanych w Peru i w Królestwie Chili, o buncie Araucu-jan przeciwko Hiszpanom, o śmierci Valdiuii, o twierdzy w Cozco i jej wspaniałościach. Zawiera 29 rozdziałów

KSIĘGA Ó ÓSMA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH, w której zostaną ukazane liczne podboje dokonane przez Tupac-Inca-Yupanquiego, jedenastego Króla, oraz trzy małżeństwa zawarte przez jego syna Huayna-Capaca; testament i śmierć rzeczonego Tupac-Inki. Zwierzęta domowe i dzikie, zboża i warzywa, owoce i ptaki, cztery słynne rzeki, drogie kamienie, złoto i srebro, w sumie wszystko, co było w owym Imperium, zanim doń przybyli Hiszpanie. Zawiera 25 rozdziałów

KSIĘGA DZIEWIĄTA UWAG PRAWDZIWYCH O INKACH zawiera: wspaniałe i wielkoduszne czyny Huayna-Capaca, podboje, których dokonał, ukaranie różnych buntowników, przebaczenie Chacha-puya-janom, uczynienie Ata-huallpy, swego syna, Królem Quitu, wiadomości, jakie o Hiszpanach otrzymał; wyjaśnienie wróżby, co ich zapowiadała; rzeczy, które Kastylianie wprowadzili do Peru, bo ich przedtem nie było. Wojny miedzy dwoma braćmi, Królami, Huascarem i Ata-huallpą, nieszczęścia pierwszego i okrucieństwa drugiego. Zawiera 40 rozdziałów

OD TŁUMACZA

O autorze i jego dziele

O przekładzie

Władcy Inków według autora

Tabela chronologiczna

Słownik – indeks

Źródła ilustracji

PRZYPISY

ILUSTRACJE

STRONA REDAKCYJNA