Łódź poprzez wieki. Historia miasta. Tom 3. 1914-1945 / Przemysław Waingertner

Historia miast przeżywa obecnie rozkwit, o czym świadczą liczne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci. Odnosi się to także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch – status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.

Trzeci tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi w latach 1914–1945 – czasom, kiedy wielki przemysłowy ośrodek miejski mierzył się z dramatem dwóch wojen światowych oraz krótkim okresem odbudowy i rozwoju w niepodległej Rzeczypospolitej. Autorzy proponują Czytelnikowi podróż w czasie z dziewiętnastowiecznej „ziemi obiecanej” do dwudziestowiecznej nowoczesności. Podróż ta, okupiona wyludnieniem, zmianą oblicza narodowościowego, stratami materialnymi i dewastacją przemysłu, pokazała hart ducha oraz siłę miasta i jego mieszkańców. Nie tylko odbudowywali oni zniszczone fabryki, zakładali małe rodzinne firmy, tworzyli własną administrację, budowali szkoły, przedszkola, świątynie, ofiarnie pomagali najsłabszym spośród wielkomiejskiej społeczności, ale także bawili się i tworzyli. Gehenna wojny zmiotła z powierzchni ziemi dawny świat i ogromną rzeszę jego mieszkańców – łodzian. Tekst główny książki opowiada zniszczeniu i odrodzeniu, a uzupełniają go kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje.

Wstęp (Przemysław Waingertner)

Część I. Miasto w młynach Wielkiej Wojny

Miasto w młynach Wielkiej Wojny (1914–1918) (Aneta Stawiszyńska)

Miasto i jego władze

Demograficzna katastrofa

Przemysł w odwrocie

Kryzys dnia powszedniego i próby jego przezwyciężania

Życie religijne

Szkolnictwo

Ożywienie polityczne

W czasie wojny milczą (?) muzy

Część II. Lata Drugiej Rzeczypospolitej

Łodzianie międzywojnia i warunki ich życia

Społeczności międzywojennej Łodzi konterfekt zbiorowy (Małgorzata Łapa)

O pracy w „mieście włókna” (Magdalena Makówka)

Od „miasta analfabetów” do edukacyjnego wzorca (Małgorzata Łapa)

„Społeczeństwo obywatelskie”. Samoorganizacja mieszkańców międzywojennej Łodzi (Karol Chylak)

Współistnienie – współpraca – rywalizacja. Wielowyznaniowa społeczność miasta (Małgorzata Łapa, Karol Chylak)

W zdrowym ciele – zdrowy duch. Sport i rekreacja nad Łódką (Sebastian Glica)

Folklor łódzkiego międzywojnia (Sebastian Latocha)

Sztuka i artyści znad Łódki (Eleonora Jedlińska, Aneta Pawłowska, Irmina Gadowska, Agnieszka Świętosławska)

Cień „Ziemi Obiecanej”

Łódź na mapie gospodarczej Drugiej Rzeczypospolitej (Marcin Szymański)

Trudny czas łódzkiego przemysłu (Marcin Szymański)

Finanse, handel i usługi (Marcin Szymański)

Samorząd gospodarczy i dobrowolne zrzeszenia gospodarcze w Łodzi (Karol Chylak)

Łódzkie strajki (Karol Chylak)

Polityka gospodarcza miasta i przedsiębiorstwa miejskie (Marcin Szymański)

Wielkie plany. Koncepcje przebudowy i rozbudowy miasta (Rafał Bazaniak)

Oblicze miasta – architektura Łodzi międzywojennej (Krzysztof Stefański)

Polityka i władza

Mozaika polityczna międzywojennej Łodzi (Kamil Piskała)

Oblicza i działalność łódzkiego samorządu (Przemysław Waingertner)

Stolica województwa (Przemysław Waingertner, Katarzyna Derlatka)

Łódzka „czwarta władza” (Katarzyna Derlatka)

„Łódź wojskowa” (Witold Jarno)

Część III. Litzmannstadt

A więc wojna!

W cieniu wojny. Sytuacja w mieście i nastroje łodzian (Adam Sitarek)

Władze Łodzi wobec wybuchu wojny (Adam Sitarek)

Działania wojenne (Witold Jarno)

W III Rzeszy

Pierwsze tygodnie okupacji (Adam Sitarek)

Zaprowadzenie okupacyjnej administracji (Janusz Wróbel, Adam Sitarek)

Polityka niemiecka w mieście (Janusz Wróbel, Michał Turski)

Polskie Państwo Podziemne w Litzmannstadt (Tomasz Toborek)

Dzień powszedni w Litzmannstadt (Michał Turski)

Niemieckie plany przebudowy miasta w okresie okupacji (Krzysztof Stefański)

Koniec okupacji niemieckiej (Adam Sitarek)

Getto w Litzmannstadt

Przed powstaniem getta. Niemiecka polityka wobec Żydów (Adam Sitarek)

Utworzenie i organizacja „dzielnicy zamkniętej” (Adam Sitarek)

Warunki życia w getcie (Ewa Wiatr)

Eksterminacja (Ewa Wiatr)

Likwidacja getta (Adam Sitarek)

Część IV. Pieczęcie i herb Łodzi

Pieczęcie i herb Łodzi. Część 3: Lata 1914–1945 (Marek Adamczewski)

Wojenna prehistoria herbu międzywojennej Łodzi

W latach Drugiej Rzeczypospolitej

Herb Litzmannstadt

Wykaz skrótów

Bibliografia (wybór)

Wykaz rycin

Wykaz kapsuł

Wykaz tabel

Indeks nazw osobowych

Indeks nazw miejscowych