Pamiętniki / Jan Chryzostom Pasek, Władysław Czapliński

Gatunkowo niejednolite, erudycyjne i wyrafinowane pod względem strukturalnym, Pamiętniki uchodzą za najwybitniejsze dzieło sztuki pamiętnikarskiej polskiego baroku. Największe zalety Paska pisarza to talent gawędziarski, niezwykłe zdolności retoryczne oraz zdolność wykorzystywania w snutej opowieści wiedzy z zakresu historii i mitologii. W opowiadaniu o wojennych przeżyciach, pojedynkach retorycznych oraz w błyskotliwym komentowaniu spraw codziennych i kwestii politycznych Pasek jest niezrównany.

Twórczość autora Pamiętników została odkryta w początkach polskiego romantyzmu – fragmenty dzieła opublikowano po raz pierwszy w 1821 roku, zaś pełne wydanie pojawiło się w roku 1836 za sprawą hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Wśród autorów, którzy docenili pisarstwo Paska, można wymienić choćby Henryka Rzewuskiego, Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego czy, kilka dekad później, Henryka Sienkiewicza, dla którego Pamiętniki stanowiły ważną inspirację podczas tworzenia Trylogii.

W literaturze współczesnej także nie brak nawiązań do stylu Paska. Odczuwam potrzebę przekazania Rodzinie, krewnym i przyjaciołom moim tego oto zaczątku przygód moich, już dziesięcioletnich, w argentyńskiej stolicy, pisał Gombrowicz w Trans-Atlantyku – i z pewnością nie pisałby tak, gdyby nie chciał sparodiować nieśmiertelnej prozy Jana Chryzostoma i gawędy szlacheckiej w ogólności.

Książka, w znakomitym opracowaniu Władysława Czaplińskiego, ukazuje się w cyklu Wzorcowe tomy BN na stulecie serii.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Jan Chryzostom Pasek

Jan Chryzostom Pasek (ok. 1636–1701) – żołnierz, pisarz i awanturnik, przedstawiciel nurtu sarmackiego w rodzimej literaturze, uznawany za najwybitniejszego polskiego pamiętnikarza swojej epoki. Wywodził się z drobnej szlachty mazowieckiej. W 1655 roku zaciągnął się do wojska, gdzie pod dowództwem Stefana Czarnieckiego przez dziesięć lat prowadził – jak sam pisał – nieprzeciętne żołnierskie i awanturnicze życie. Po zakończeniu kariery wojskowej osiedlił się w rodzinnych stronach, tam też zawarł małżeństwo. Był komornikiem ziemskim i marszałkiem sejmikowym. Pamiętniki spisywał w ostatniej dekadzie XVII wieku, barwnie referując w nich wojenne przygody i losy szlachcica-ziemianina. Z natury był pieniaczem, często wchodził w konflikty – pod koniec życia skazano go na banicję, mimo to pozostał w swojej posiadłości do śmierci w 1701 roku. Nie doczekał publikacji swojego dzieła – pierwsze pełne wydanie Pamiętników ukazało się w 1836 roku, szybko zdobywając serca wybitnych niekiedy czytelników.

Władysław Czapliński

Władysław Czapliński (1905–1981) – jeden z najbardziej cenionych historyków polskich XX wieku, autor wielu prac ważnych dla rozwoju polskiej historiografii. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, w 1946 roku rozpoczął pracę na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie kierował katedrami Historii Nowożytnej, Historii Powszechnej oraz Historii Polski i Powszechnej XVI–XVIII Wieku. W trakcie swojej długiej i bogatej pracy naukowej stworzył nie tylko syntetyczny obraz polskiego państwa za czasów Władysława IV, zapoczątkował dyskusję nad oligarchią magnacką w XVII-wiecznej Polsce, ale także stał się inicjatorem serii monograficznej historii powszechnej wydawanej przez Ossolineum.