Etykieta dyplomatyczna z elementami protokółu i ceremoniałów / Julian Sutor

Julian Sutor doktor habilitowany nauk prawnych, ambasador tytularny, ponad pół wieku przepracował w polskiej dyplomacji, z tego połowę czasu na placówkach dyplomatycznych. Z ramienia MSZ uczestniczył w wielu negocjacjach i konferencjach międzynarodowych. Łączył pracę zawodową z dydaktyczną i publicystyczną, wykładając na wyższych uczelniach i w instytucjach rządowych oraz pisząc podręczniki akademickie, prace naukowe i artykuły, głównie z dziedziny prawa dyplomatycznego i konsularnego oraz protokółu dyplomatycznego. Obecnie jest wykładowcą na jednej z prywatnych wyższych uczelni warszawskich.

Publikacja, będąca w polskiej literaturze przedmiotu pierwszym opracowaniem na temat etykiety dyplomatycznej, obejmuje wszystkie najważniejsze aspekty współczesnej etykiety dyplomatycznej oraz niektóre łączące się z nią elementy protokółu dyplomatycznego i ceremoniałów. Prezentuje ogólne zasady etykiety dyplomatycznej, obowiązujące zwłaszcza podczas oficjalnych kontaktów z przedstawicielami obcych państw, organizacji międzynarodowych i zagranicznego biznesu, udziela też wskazówek dotyczących reguł zachowań w określonych sytuacjach. Szczegółowo omówiono w niej następujące zagadnienia:
pojęcia etykiety dyplomatycznej, protokółu, ceremoniałów i savoir-vivre u, które w praktyce są często mylone,
podstawowe zasady etykiety i protokółu dyplomatycznego,
ważniejsze aspekty etykiety dyplomatycznej w kontaktach z przedstawicielami obcych państw,
aspekty etykietalno-protokólarne wizyt oficjalnych przedstawicieli państw,
przyjęcia dyplomatyczne oraz ich aspekty etykietalno-protokólarne i organizacyjne,
aspekty etykietalno-protokólarne związane z rokowaniami dwustronnymi i dyplomacją wielostronną,
etykietę ubraniową, flagową, orderową i żałobną,
etykietę w zakresie posługiwania się różnymi drukami grzecznościowymi, zasady korespondencji dyplomatycznej oraz jej styl, formy i rodzaje.

Książka przeznaczona jest zarówno dla dyplomatów, konsulów, funkcjonariuszy międzynarodowych oraz adeptów dyplomacji, studentów wyższych uczelni zamierzających pracować w służbie zagranicznej, organizacjach międzynarodowych lub zagranicznym biznesie, jak również dla osób reprezentujących wobec zagranicy różne organy i instytucje państwowe oraz koła gospodarcze.












Słowo wstępne 17
1. Pojęcie etykiety dyplomatycznej, protokółu, ceremoniałów oraz savoir-vivre'u 23 1.1. Uwagi ogólne 23 1.2. Etykieta dyplomatyczna 25 1.2.1. Historyczne korzenie 25 1.2.2. Pojęcie i reguły etykiety dyplomatycznej 28 1.3. Protokół dyplomatyczny 33 1.3.1. Narodziny współczesnego protokółu dyplomatycznego 33 1.3.2. Określenie protokółu dyplomatycznego i jego reguł 38 1.3.3. Protokół Dyplomatyczny jako jednostka organizacyjna MSZ 41 1.4. Ceremonie i ceremoniały 42 1.4.1. Pojęcie i historyczne korzenie ceremonii i ceremoniału 42 1.4.2. Współczesne ceremoniały 45 1.4.3. Ceremoniał dyplomatyczny, m.in. składania listów uwierzytelniających przez nowo akredytowanego ambasadora w Polsce 46 1.4.4. Ceremoniał wojskowy i ceremoniał morski 49 1.5. Savoir-vivre - pojęcie i znaczenie 53
2. Podstawowe zasady etykiety i protokółu dyplomatycznego 57 2.1. Uwagi ogólne 57 2.2. Zasada suwerennej równości państw w aspekcie etykiety i protokółu dyplomatycznego oraz prawa do wzajemnego szacunku 57 2.3. Zasada reprezentacji 61 2.4. Zasada kurtuazji i taktu 65 2.5. Zasada prawej strony 69 2.6. Zasada elegancji i estetyki 71 2.7. Zasada skromności, cierpliwości i powściągliwości 74 2.8. Zasada punktualności i terminowości 76 2.9. Zasada dokładności i przezorności 79 2.10. Zasada elastyczności 82 2.11. Zasada dyskrecji, czyli cnota milczenia 85 2.12. Zasada wiarygodności 86 2.13. Zasada wzajemności i niedyskryminacji 88 2.14. Zasada dyplomatycznego stylu 89 2.15. Zasada precedencji dyplomatycznej i państwowej 91 2.15.1. Precedencja dyplomatyczna 91 2.15.2. Precedencja w polskiej służbie dyplomatycznej i konsularnej 94 2.15.3. Precedencja w organizacjach i na konferencjach międzynarodowych 96 2.15.4. Precedencja państwowa 98 2.15.5. Kwestia precedencji państwowej w Polsce 101 2.16. Reguła alternatu 102
3. Ważniejsze aspekty etykiety dyplomatycznej w kontaktach z przedstawicielami obcych państw 104 3.1. Uwagi ogólne 104 3.2. Różnice kultur i obyczajów 104 3.3. Sztuka robienia "dobrego wrażenia", komunikacja niewerbalna 109 3.4. Etykieta konwersacyjna 112 3.5. Różnorakie niedyplomatyczne gesty i zachowania 116 3.6. Witanie się, przedstawianie innych osób i siebie samego, pożegnanie 118 3.7. Nawiązywanie znajomości, kontaktów, przechodzenie na "ty" 122 3.8. Tytuły i tytułowanie 123 3.9. Kwestia tzw. języka dyplomatycznego 126 3.10. Galanteria wobec pań 127 3.11. Kwiaty w etykiecie dyplomatycznej 130 3.12. Tytoń w etykiecie dyplomatycznej 132 3.13. Alkohol w etykiecie dyplomatycznej 135 3.14. Etykieta prezentowa 136 3.14.1. Uwagi ogólne 136 3.14.2. Etykieta wręczania i przyjmowania podarunków 138 3.14.3. Regulacje prawne, praktyka międzynarodowa, w tym polska 139 3.15. Dyplomatyczna etykieta telefoniczna 142 3.16. Netykieta dyplomatyczna 143 3.17. Sytuacja etykietalno-protokólarna i prawna współmałżonka szefa misji dyplomatycznej i członków rodziny dyplomaty oraz osób niebędących w formalnych związkach małżeńskich 144
4. Wizyty oficjalne i inne przedstawicieli państw, zwłaszcza głowy państwa oraz dyplomatów i okrętów wojennych 149 4.1. Znaczenie i aspekty etykietalno-protokólarne wizyt przedstawicieli obcych państw 149 4.2. Rodzaje wizyt najwyższego i wysokiego szczebla 153 4.2.1. Wizyta państwowa 154 4.2.2. Wizyta oficjalna 155 4.3. Poszczególne elementy etykietalne i protokólarne wizyt państwowych i oficjalnych 156 4.3.1. Zaproszenia 156 4.3.2. Szczebel, skład delegacji, udział współmałżonka, termin i czas trwania wizyty 157 4.3.3. Grupa przygotowawcza i osoby, w tym dziennikarze i biznesmeni, towarzyszące delegacji 158 4.3.4. Honorowe misje specjalne 159 4.3.5. Szczegółowy program wizyt państwowych i oficjalnych 160 4.3.6. Szczególne środki bezpieczeństwa 164 4.3.7. Niektóre elementy etykietalno-protokólarne i organizacyjne 165 4.3.8. Powitanie i pożegnanie obcej delegacji 167 4.4. Wizyty robocze 168 4.5. Wizyty nieoficjalne i pobyty prywatne 169 4.6. Wizyta (pobyt) incognito 170 4.7. Spotkania nieformalne, czyli "dyplomacja kurortowa", "dyplomacja weekendowa", "dyplomacja bez krawatów" itp. 171 4.8. Przejazdy tranzytowe 173 4.9. Rewizyty głów państw i innych osobistości wysokiego szczebla 173 4.10. Wizyty przedstawicieli władz państwowych, wojskowych i innych delegacji krajowych i zagranicznych w miejscu stacjonowania Polskich Kontyngentów Wojskowych (PKW) 175 4.11. Wizyty dyplomatów 175 4.11.1. Wizyty składane przez nowo mianowanego ambasadora przedstawicielom władz państwa przyjmującego 175 4.11.2. Wizyty składane szefom przedstawicielstw dyplomatycznych w państwie urzędowania 176 4.11.3. Wizyty składane przez małżonkę nowo mianowanego ambasadora 178 4.11.4. Wizyty członków personelu dyplomatycznego 178 4.11.5. Wizyty pożegnalne ambasadora i członków personelu dyplomatycznego 179 4.11.6. Zasady etykietalno-protokólarne, jakie powinny być przestrzegane przez dyplomatów przy składaniu wizyt (rewizyt) kurtuazyjnych 180 4.12. Wizyty okrętów wojennych 182 4.12.1. Uwagi ogólne 182 4.12.2. Wizyty oficjalne 183 4.12.3. Wizyty nieoficjalne 184 4.12.4. Wizyty robocze 184 4.12.5. Wizyty w okolicznościach nadzwyczajnych 185 4.12.6. Wizyty zagraniczne polskich okrętów wojennych i rewizyty 185
5. Przyjęcia dyplomatyczne oraz ich aspekty etykietalno-protokólarne i organizacyjne 188 5.1. Znaczenie i rodzaje przyjęć dyplomatycznych 188 5.2. Niektóre ogólne reguły odnoszące się do przyjęć dyplomatycznych 190 Przyjęcia "na siedząco" ("zasiadane") 191 5.3. Obiad 191 5.3.1. Dobór gości 192 5.3.2. Rozsyłanie zaproszeń 193 5.3.3. Menu na przyjęcie "na siedząco", jego sporządzanie, dobór dań i kolejność ich spożywania 195 5.3.4. Karta dań (menu) 200 5.3.5. Stoły 200 5.3.6. Najważniejsze elementy zastawy 209 5.3.7. Rola gospodarzy w przygotowaniu oficjalnego przyjęcia "na siedząco" 214 5.3.8. Tłumacze 214 5.3.9. Aperitif 215 5.3.10. Przejście do stołu i rozpoczęcie obiadu 215 5.3.11. Podawanie do stołu 216 5.3.12. Etykieta przy stole 217 5.3.13. Konwersacja przy stole 219 5.3.14. Szczegółowe reguły etykiety dotyczące kultury jedzenia i picia 220 5.3.15. Sposób spożywania poszczególnych dań serwowanych na zasiadanych przyjęciach dyplomatycznych 223 5.3.16. Wybór właściwego wina i sposób jego podawania 231 5.3.17. Szampan i "szampany" - wina musujące 235 5.3.18. Toast 237 5.3.19. Wysokoprocentowe napoje alkoholowe oraz bezalkoholowe napoje chłodzące, podawane na przyjęciach dyplomatycznych 239 5.3.20. Etykieta picia wina i innych alkoholi 243 5.3.21. Zakończenie spożywania obiadu, powstanie od stołu, przejście do salonu na "kawę" 244 5.3.22. Pożegnanie i podziękowanie za przyjęcie 245 5.4. Śniadanie (lunch) 246 5.5. Obiad lub lunch bufetowy 247 5.6. Obiadokonferencja 248 5.7. "Herbatki" lub "kawy" 248 Przyjęcia "na stojąco" 250 5.8. Uwagi ogólne 250 5.8.1. Zaproszenia 250 5.8.2. Menu 251 5.8.3. Niektóre aspekty etykietalne 251 5.8.4. Powitanie i pożegnanie gości oraz rola gospodarzy i członków misji dyplomatycznej 252 5.9. Przyjęcie (recepcja) 253 5.10. Przyjęcia bufetowe "na stojąco" 255 5.11. Uroczysty obiad na cześć najwyższych przedstawicieli obcego państwa połączony z przyjęciem "na stojąco" 256 5.12. Koktajl 256 5.13. Lampka wina 257 5.14. Aperitif 257 5.15. Garden party (przyjęcie w ogrodzie) 258 5.16. Grill party, "dyplomacja bez krawatów" 258 5.17. Przyjęcia we własnym gronie 259 5.18. Przyjęcia i imprezy organizowane przez szefów przedstawicielstw dyplomatycznych z okazji świąt narodowych i świąt rocznicowych 259
6. Etykieta ubraniowa w dyplomacji 263 6.1. Uwagi ogólne i praktyczne wskazówki 263 6.2. Zasady dotyczące ubioru i wizerunku zewnętrznego zalecane w polskiej służbie zagranicznej 272 Stroje panów w dyplomacji 274 6.3. Kod ubiorów i ich podział 274 6.4. Uroczyste stroje oficjalne panów 275 6.5. Uroczyste stroje dzienne panów 275 6.5.1. Żakiet 275 6.5.2. Frak z czarną kamizelką 277 6.5.3. Strój wyjściowy 277 6.5.4. Mundur dyplomatyczny 279 6.5.5. Strój narodowy 279 6.5.6. Mundury wojskowe 279 6.6. Uroczyste stroje wieczorowe panów 280 6.6.1. Frak z białą kamizelką 280 6.6.2. Smoking 282 6.6.3. Garnitur wieczorowy 284 6.6.4. Strój narodowy, mundur wojskowy 285 6.6.5. Wierzchnie okrycia 285 6.7. Ubiory nieformalne, oznaczone kodem casual 286 6.7.1. Strój biurowy 287 6.7.2. Strój sportowy (weekendowy) 289 6.7.3. Ubranie spacerowe 289 6.7.4. Dyplomacja "bez krawatów", "dyplomacja wakacyjna", "dyplomacja kurortowa" itp. 290 6.8. Dodatki do ubiorów męskich 291 Stroje pań w dyplomacji 297 6.9. Oficjalne stroje pań 297 6.9.1. Suknia wizytowa 299 6.9.2. Suknia koktajlowa 300 6.10. Uroczyste stroje oficjalne pań 301 6.10.1. Suknia długa wieczorowa 301 6.10.2. Suknia balowa (galowa) 302 6.10.3. Kostium na wieczorowe odświętne okazje 303 6.11. Wierzchnie okrycia pań 304 6.12. Dodatki 304 6.13. Nieformalne stroje pań 306 6.13.1. Stroje pań w czasie pełnienia przez nie funkcji urzędowych 306 6.13.2. Żakiet (kostium, garsonka) 308 6.13.3. Stroje pań w dyplomacji noszone na co dzień 311 6.13.4. Stroje pań podczas wystąpień przed kamerami 313
7. Aspekty etykietalno-protokólarne związane z rokowaniami dwustronnymi i dyplomacją wielostronną 314 7.1. Uwagi wstępne 314 7.2. Aspekty etykietalno-protokólarne rokowań dwustronnych 315 7.3. Aspekty etykietalno-protokólarne konferencji międzynarodowych 319 7.4. Status i aspekty etykietalno-protokólarne stałych przedstawicielstw przy najważniejszych organizacjach międzynarodowych 322 7.5. Misje specjalne 324 7.6. Reguły etykiety obowiązujące przy redagowaniu i podpisywaniu umów międzynarodowych oraz wymianie dokumentów ratyfikacyjnych 327 7.7. Aspekty etykietalno-ceremonialne w działalności korpusu dyplomatycznego, także przy organizacjach międzynarodowych, w tym przy Unii Europejskiej 329 7.7.1. Korpus dyplomatyczny przy Unii Europejskiej i tryb akredytacji 332
8. Etykieta flagowa 335 8.1. Symbole państwa 335 8.2. Flaga państwowa (polskie przepisy i praktyka) 337 8.3. Proporczyki (chorągiewki) samochodowe 339 8.4. Flaga stolikowa 340 8.5. Etykieta flagowa w Polsce 341 8.5.1. Eksponowanie flagi państwowej 341 8.5.2. Uroczystości, rocznice i święta państwowe 342 8.5.3. Podnoszenie flagi na okres żałoby narodowej 343 8.5.4. Wskazówki dotyczące postępowania z flagą państwową 344 8.6. Zasady precedencji flagowej 344 8.6.1. Zasady eksponowania flag w stosunkach dwustronnych i wielostronnych 345 8.6.2. Eksponowanie flagi na konferencjach i siedzibach organizacji międzynarodowych 346 8.7. Inne ważne aspekty etykiety flagowej 346 8.7.1. Czas wciągania i opuszczania flagi na maszt i towarzyszący im ceremoniał 346 8.7.2. Podnoszenie flagi na budynkach najwyższych władz państwowych 347 8.7.3. Oddawanie honorów i szacunku fladze 347 8.7.4. Inne wymogi odnoszące się do flag 348 8.8. Godło państwa i hymn państwa (polskie przepisy i praktyka) 349 8.9. Flaga i godło państwa w praktyce przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych za granicą 351 8.10. Polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne 352 8.11. Flagi narodowe w organizacjach międzynarodowych i misjach specjalnych 354 8.12. Flaga Unii Europejskiej. Stosowanie symboli UE 355 8.12.1. Podnoszenie flagi narodowej przez misje dyplomatyczne akredytowane przy Unii Europejskiej 357
9. Etykieta orderowa 359 9.1. Uwagi wstępne 359 9.2. Praktyka polska 360 9.3. Ordery 362 9.3.1. Order Orła Białego 362 9.3.2. Order Wojenny Virtuti Militari 363 9.3.3. Order Odrodzenia Polski, określany też tradycyjnie jako "Polonia Restituta" 365 9.3.4. Order Krzyża Wojskowego 365 9.3.5. Order Krzyża Niepodległości 366 9.3.6. Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej 367 9.4. Kapituły orderów 368 9.5. Precedencja polskich orderów 369 9.6. Odznaczenia 369 9.7. Precedencja polskich odznaczeń 371 9.8. Sposób i okoliczności noszenia odznak, orderów i odznaczeń 371 9.9. Sposób i okoliczności noszenia miniaturek, baretek, rozetek, wstążeczek i okuć 374 9.10. Ordery i odznaczenia dla cudzoziemców i obywateli polskich stale mieszkających za granicą oraz przyjmowanie obcych orderów i odznaczeń przez obywateli polskich 378 9.11. Noszenie orderów i odznaczeń przez dyplomatów na uroczystościach i przyjęciach za granicą 379
10. Etykieta żałobna 381 10.1. Żałoba narodowa 381 10.2. Etykieta żałobna w przypadku pogrzebu na koszt państwa 384 10.3. Powiadomienie obcych przedstawicielstw dyplomatycznych akredytowanych w państwie zmarłej osobistości i własnych przedstawicielstw działających za granicą 384 10.4. Żałoba narodowa ogłaszana przez państwo obce 385 10.5. Składanie kondolencji w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych oraz wpisywanie się do księgi kondolencyjnej 387 10.6. Ceremoniał pogrzebu państwowego z udziałem przedstawicieli władz obcych państw i korpusu dyplomatycznego 389 10.7. Umieszczanie flagi państwowej w czasie uroczystości pogrzebowych. Okrywanie flagą narodową trumny ze zwłokami, umieszczanie odznak orderów i odznaczeń na poduszkach żałobnych 391 10.7.1. Okrywanie trumny flagą 391 10.7.2. Odznaczenie pośmiertne. Umieszczanie odznak orderów i odznaczeń na poduszkach żałobnych 391 10.8. Wieńce, wiązanki kwiatów i szarfy 392 10.9. Stroje żałobne 393 10.10. Śmierć ambasadora lub członka personelu dyplomatycznego w czasie jego urzędowania w państwie przyjmującym 394 10.10.1. Ceremoniał pogrzebowy 395 10.10.2. Wpisywanie się do księgi kondolencyjnej 397 10.10.3. Telegramy kondolencyjne, nekrologi, noty żałobne i pisma kondolencyjne 397
11. Etykieta w zakresie posługiwania się różnymi drukami grzecznościowymi w obrocie dyplomatycznym 399 11.1. Uwagi ogólne 399 11.2. Karty wizytowe, ich znaczenie w etykiecie dyplomatycznej, rodzaje i oznakowanie 400 11.3. Posługiwanie się kartami wizytowymi 405 11.4. Karta wizytowa jako forma zwięzłej korespondencji 407 11.5. Karty zaproszeniowe ("zaproszenia") 408 11.6. Format, kolor, język i inne elementy zaproszenia 408 11.7. Zaproszenia na przyjęcia "na siedząco" 410 11.8. Zaproszenia na przyjęcia "na stojąco" 412 11.9. Karty grzecznościowe 416 11.10. Karty okolicznościowe z życzeniami 417 11.11. Menu 418 11.12. Kartoniki stołowe 419
12. Etykieta w korespondencji dyplomatycznej oraz styl, formy i rodzaje tej korespondencji 421 12.1. Pojęcie korespondencji dyplomatycznej oraz jej podmioty i przedmiot 421 12.2. Formy i rodzaje korespondencji dyplomatycznej 423 12.3. Etykieta i styl korespondencji dyplomatycznej 424 12.4. Tytułowanie 426 12.5. Tytułowanie najwyższych hierarchów Kościoła katolickiego i niektórych innych wyznań 434 12.5.1. Papież 434 12.5.2. Kardynał 434 12.5.3. Arcybiskup (biskup) 435 12.5.4. Nuncjusz Apostolski 435 12.5.5. Patriarcha (prawosławny) 436 12.5.6. Metropolita (prawosławny) 436 12.5.7. Patriarcha ekumeniczny Konstantynopola (prawosławny) 437 12.5.8. Arcybiskup i biskup wyznań protestanckich 437 12.5.9. Hierarchowie innych wyznań 437 12.6. Podpisywanie pism dyplomatycznych i kwestia adresu 438 12.7. Reguła alternatu w korespondencji dyplomatycznej 439 12.8. Języki obce w korespondencji dyplomatycznej 439 12.9. Reguły dotyczące formy sporządzania not i pism dyplomatycznych oraz postępowania z nimi 440 12.9.1. Podpisywanie i wysyłanie not (pism) dyplomatycznych 442 12.9.2. Sposoby przesyłania (doręczania) pism i not dyplomatycznych 443 12.10. Postępowanie z otrzymanymi pismami i notami dyplomatycznymi 444 12.10.1. Przyjęcie noty dyplomatycznej 444 12.10.2. Zwrot noty dyplomatycznej 444 12.10.3. Nieprzyjęcie noty dyplomatycznej 444 12.10.4. Odrzucenie noty dyplomatycznej 445 12.10.5. Całkowite zignorowanie pisma 445 12.11. Rodzaje (formy) pism i not dyplomatycznych 445 12.11.1. Pisma kancelaryjne i gabinetowe - uwagi ogólne 445 12.11.2. Pisma kancelaryjne (ceremonialne) i gabinetowe 446 12.11.3. Listy uwierzytelniające 447 12.11.4. Listy odwołujące 450 12.11.5. Listy zwalniające 450 12.11.6. Listy wprowadzające 452 12.11.7. Listy komisyjne 452 12.11.8. Exequatur 452 12.11.9. Oficjalna, bieżąca korespondencja głowy państwa 456 12.11.10. Pisma (listy) odręczne głowy państwa 456 12.11.11. Orędzia 457 12.12. Noty i inne pisma dyplomatyczne 457 12.12.1. Sporządzanie noty dyplomatycznej 458 12.12.2. Nota osobista, podpisana 460 12.12.3. Pisma (listy) osobiste, "odręczne" 464 12.12.4. Nota werbalna (słowna) 464 12.12.5. Nota okólna 468 12.12.6. Memorandum 471 12.12.7. List intencyjny 471 12.12.8. Aide-mémoire 472 12.12.9. Pro memoria 472 12.12.10. Nota zbiorowa 473 12.12.11. Noty identyczne 473 12.12.12. Nota ad referendum 474 12.12.13. Nota protestacyjna 474 12.12.14. Nota żałobna i nota kondolencyjna 475 12.13. Specyficzne formy przekazu stanowiska państw 479 12.14. Pisma dyplomatyczne w formie półoficjalnej i prywatnej 480 12.15. Non-paper, Position paper, Explanatory note, Concept paper, Speaking note itp. 486 12.16. Telegramy (depesze) dyplomatyczne 486 12.17. Korespondencja dyplomatyczna organizacji międzynarodowych 488 12.17.1. Korespondencja dyplomatyczna Unii Europejskiej 489 12.18. Netykieta dyplomatyczna, czyli etykieta stosowana w korespondencji wysyłanej drogą elektroniczną 489
Wybrana literatura 491