Strategie psychodydaktyki twórczości w kształceniu językowym / Elżbieta Jastrzębska

Zaletą tej rozprawy jest bardzo dobre, syntetyczne i kompetentne osadzenie jej we współczesnych pedagogiach, które uzasadniają inne podejście do kształcenia językowego. Autorka bardzo dobrze łączy klasyków rodzimej glottodydaktyki z najnowszymi badaniami i teoriami francuskich pedagogów. Jest to niewątpliwie godna uwagi i szerokiego upowszechnienia w środowisku oświatowym (szkolnym i pozaszkolnym) oraz akademickim oferta kształcenia innowacyjnego i partycypacyjnego, konstruktywistycznego, które odchodzi od kształcenia adaptacyjnego, sprzyjając większej efektywności w realizacji zakładanych przez nauczycieli lub uczących się (studiujących) celów. [...] Książka E. Jastrzębskiej spełni także rolę bardzo dobrze napisanego podręcznika, dzięki bogactwu treści, interesującej formie przekazu, w tym zilustrowaniu czy syntetycznym porównywaniu.

Prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski
(fragment recenzji wydawniczej)

Trzy pierwsze rozdziały niniejszej publikacji ukazują wielość źródeł współczesnej glottodydaktyki i złożoność jej dyskursu, ze szczególnym uwzględnieniem jej twórczego wymiaru. Są przeglądem celowo dobranych elementów dwóch literatur przedmiotu: dydaktyki języków obcych i pedagogiki twórczości.

Rozdział 1 przedstawia psychopedagogiczne fundamenty współczesnej dydaktyki języków obcych, ze szczególnym uwzględnieniem nurtu humanistycznego: nowego wychowania i tzw. pedagogiki terapeutycznej, oraz współczesne koncepcje nauczania, m.in. francuskie koncepcje holistyczne.

Rozdział 2 wskazuje na lingwistyczny rodowód dydaktyki języków obcych, ukazując ewolucję pojęcia kompetencji komunikacyjnej (od teorii Chomsky’ego do koncepcji Hymesa) i jej współczesne implikacje.

Rozdział 3 jest analizą twórczych aspektów dydaktyki języków obcych i próbą udowodnienia, że jest to dziedzina szczególnie predestynowana do bisocjacji z pedagogiką twórczości oraz do tworzenia otwartych koncepcji kształcenia.

Rozdział 4 został poświęcony przeprowadzonym badaniom własnym o charakterze triangulacyjnym, łączącym strategie jakościowe (obserwacja i analiza dokumentacji) ze strategią ilościową (sondaż diagnostyczny), dotyczącym działań twórczych w zakresie nauczania/uczenia się języka francuskiego.

W końcowym rozdziale charakteryzuję wybrane strategie psychodydaktyki twórczości: myślenie dywergencyjne, pytajne, asocjacyjne, analogiczne i metaforyczne, abstrahowanie, transformowanie oraz twórcze rozwiązywanie problemów, z uwzględnieniem przykładów ich praktycznej aplikacji w nauczaniu języka obcego. Przedstawiam również własny model oraz przykłady wygenerowanych na jego podstawie modeli szczegółowych, dokonując tym samym próby konceptualizacji własnej koncepcji twórczego nauczania/uczenia się języków obcych.

Konkludując, niniejsze opracowanie jest zapisem próby zrealizowania dwóch procesów integracyjnych w celu wzbogacenia praktyki edukacyjnej, a mianowicie:

1) integracji poziomej między dwoma dziedzinami: dydaktyką języków obcych (w jej wymiarze metodycznym) a pedagogiką twórczości;

2) integracji pionowej, tj. połączenia badań z ich praktycznym zastosowaniem (Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 242) czy, jak to ujmuje Stanisław Palka, „twórczego powiązania obu modeli postępowania humanistycznego” (2006b, s. 80): badawczego i praktycznego.

Wstęp

Rozdział 1

PSYCHOPEDAGOGICZNE PODSTAWY WSPÓŁCZESNEJ DYDAKTYKI JĘZYKÓW OBCYCH

1.1. Czym jest dydaktyka języków obcych?
1.2. Pedagogika humanistyczna a współczesna dydaktyka języków obcych
1.2.1. Nowe wychowanie i autonomizacja ucznia
1.2.2. Pedagogika terapeutyczna i wolność do uczenia się
1.2.3. Twórczość jako strategia uczenia się w pedagogice humanistycznej
1.3. Teorie nauczania a dydaktyka języków obcych
1.3.1. Psychologiczne zasady uczenia się
1.3.2. Całościowe koncepcje uczenia się w pedagogice francuskiej
1.3.2.1. Olivier Clouzot i teoria uczenia się całościowego
1.3.2.2. Hélène Trocmé-Fabre i neuropedagogiczne koncepcje uczenia się
1.3.3. Koncepcja nauczania we współczesnej dydaktyce języków obcych
1.3.4. Koncepcja strategii nauczania
1.3.4.1. Definicja pojęcia
1.3.4.2. Strategia w dydaktyce języków obcych

Rozdział 2

LINGWISTYCZNO-KOMUNIKACYJNE PODSTAWY DYDAKTYKI JĘZYKÓW OBCYCH

2.1. Językoznawcze i dydaktyczne koncepcje języka
2.2. Twórczy aspekt użycia języka w ujęciu współczesnej lingwistyki
2.2.1. Noam Chomsky i teoria gramatyki generatywnej
2.2.2. Psycholingwistyczne i dydaktyczne implikacje teorii Chomsky’ego
2.2.3. Socjolingwistyczne dopełnienie koncepcji twórczego użycia języka według Chomsky’ego
2.3. Od kompetencji językowej Chomsky’ego do dydaktyki komunikacji
2.3.1. Socjolingwistyczna krytyka teorii Chomsky’ego a narodziny nowego językoznawstwa skoncentrowanego na komunikacji
2.3.2. Wkład teorii lingwistycznych w rozwój podejścia komunikacyjnego
2.3.2.1. Model aktu komunikacji Romana Jakobsona
2.3.2.2. Teoria aktów mowy
2.3.2.3. Interakcja
2.3.2.4. Kompetencja komunikacyjna
2.3.3. Twórczy wymiar komunikacji i kompetencji komunikacyjnej
2.3.4. Ewolucja podejścia komunikacyjnego w dydaktyce języków obcych i jego specyfika

Rozdział 3

TWÓRCZY WYMIAR WSPÓŁCZESNEJ DYDAKTYKI JĘZYKÓW OBCYCH

Wprowadzenie

3.1. Nauczanie/uczenie się języka obcego w perspektywie rozwoju osobowego człowieka
3.1.1. Twórczość i autonomia
3.1.2. Edukacja interkulturowa
3.1.3. Edukacja holistyczna
3.2. Wybrane kluczowe pojęcia dydaktyki języków/kultur a pedagogika twórczości
3.2.1. Autentyczność i skoncentrowanie na uczniu
3.2.2. Konceptualizacja
3.2.2.1. Dydaktyka błędu a konceptualizacja we francuskiej dydaktyce języków/kultur
3.2.2.2. Konceptualizacja gramatyczna
3.2.2.3. Konceptualizacja metodyczna
3.2.3. Eklektyzm dydaktyczny
3.2.3.1. Źródła eklektyzmu w dydaktyce języków/kultur
3.2.3.2. Eklektyczny model nauczania
3.3. Kształcenie twórczego nauczyciela języków obcych
3.3.1. Koncepcja twórczego nauczyciela języków obcych
3.3.2. Zintegrowany model kształcenia twórczego nauczyciela języków obcych
3.4. Związki dydaktyki języka francuskiego jako obcego z pedagogiką twórczości
3.4.1. Historia a współczesność
3.4.2. Techniki ekspresji dramaturgicznej w dydaktyce języka francuskiego
3.4.2.1. Techniki ekspresji dramaturgicznej a twórczość na lekcji języka francuskiego
3.4.2.2. Od ekspresji niewerbalnej do ekspresji werbalnej
3.4.2.3. Technika ról
3.4.2.4. Symulacja globalna
3.4.3. Alternatywne metody nauczania języka powstałe na podstawie technik dramaturgicznych
3.4.3.1. Psychodramaturgia lingwistyczna
3.4.3.2. Dramaturgia relacyjna i teatr życia

Rozdział 4

DZIAŁANIA TWÓRCZE W ROZWIJANIU SPRAWNOŚCI MÓWIENIA I PISANIA W DYDAKTYCE JĘZYKA FRANCUSKIEGO JAKO JĘZYKA OBCEGO – WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

4.1. Założenia metodologiczne badań własnych
4.1.1. Cele badań i ich problematyka
4.1.2. Orientacja badawcza
4.1.3. Charakterystyka zastosowanych technik badawczych
4.1.4. Podstawowe pojęcia w badaniach własnych – strategie, sprawności i działania
4.1.5. Przebieg i ocena procesu badawczego
4.2. Analiza danych z obserwacji lekcji języka francuskiego w wybranych szkołach ponadgimnazjalnych Zielonej Góry
4.2.1. Sytuacja badawcza: próbki i narzędzia
4.2.2. Działania twórcze w rozwijaniu sprawności produktywnych na obserwowanych lekcjach języka francuskiego
4.2.3. Fazy lekcji a działania twórcze
4.2.4. Działania twórcze a formy pracy na lekcji języka francuskiego
4.2.5. Działania twórcze na lekcji a strategie psychodydaktyki twórczości
4.3. Analiza wybranych podręczników języka francuskiego jako obcego oraz wybranych podręczników komplementarnych
4.3.1. Analiza wybranych podręczników języka francuskiego jako obcego
4.3.1.1. Sytuacja badawcza: próbki i narzędzia
4.3.1.2. Analiza działań twórczych występujących w przeszukiwanych podręcznikach
4.3.1.3. Analiza operatorów działań twórczych
4.3.1.4. Związki badanych działań twórczych ze strategiami psychodydaktyki twórczości
4.3.2. Analiza wybranych podręczników komplementarnych
4.3.2.1. Sytuacja badawcza: próba badawcza i narzędzia
4.3.2.2. Charakterystyka i analiza ilościowa książki uzupełniającej nr 1
4.3.2.3. Charakterystyka i analiza ilościowa książki uzupełniającej nr 2
4.3.2.4. Charakterystyka i analiza ilościowa książki uzupełniającej nr 3
4.3.2.5. Charakterystyka i analiza ilościowa książki uzupełniającej nr 4
4.3.2.6. Analiza jakościowa działań twórczych znajdujących się w książkach komplementarnych
4.4. Analiza danych z ankiet przeprowadzonych wśród uczniów i nauczycieli
4.4.1. Podsumowanie badania ankietowego wśród uczniów
4.4.2. Podsumowanie badania ankietowego wśród nauczycieli
4.5. Podsumowanie wyników badań i wnioski końcowe

Rozdział 5

WYBRANE STRATEGIE PSYCHODYDAKTYKI TWÓRCZOŚCI W PROCESIE OPTYMALIZACJI KSZTAŁCENIA SPRAWNOŚCI JĘZYKOWYCH

Wprowadzenie

5.1. Konceptualizacja teorii dydaktycznej, model i strategia
5.2. Strategie psychodydaktyki twórczości jako strategie optymalizujące kształcenie w zakresie języka obcego – zarys koncepcji własnej
5.2.1. Myślenie dywergencyjne
5.2.2. Myślenie pytajne
5.2.3. Myślenie asocjacyjne
5.2.4. Myślenie analogiczne i myślenie metaforyczne
5.2.5. Abstrakcje i transformacje
5.2.5.1. Abstrahowanie
5.2.5.2. Transformowanie
5.2.6. Twórcze rozwiązywanie problemów
5.3. Wybrane strategie psychodydaktyki twórczości w kształceniu sprawności produktywnych w języku obcym – modele i propozycje praktyki
5.3.1. Autorskie propozycje praktycznych aplikacji modelu ogólnego
5.3.2. Propozycja planu semestralnego kształcenia w zakresie języka obcego dla szkoły ponadgimnazjalnej

Podsumowanie

LITERATURA CYTOWANA
SPIS TABEL
SPIS SCHEMATÓW
SPIS WYKRESÓW