Głosy, formy, światy. Warianty poezji nowoczesnej / Piotr Michałowski

Książka jest próbą nowego spojrzenia na polską poezję XX wieku w konfrontacji z teoretycznym modelem poezji nowoczesnej, wciąż dyskusyjnym, toteż pojętym tu możliwie szeroko i wielowariantowo - jako spektrum autorskich idei i poetyk połączonych wspólnym wyzwaniem. Indywidualne decyzje artystyczne i egzystencjalne powodują bowiem znaczne różnice w relacjach między czterema głównymi elementami poetyckiej „gry w nowoczesność": „Ja - Świat - Język - Tekst" i tworzą z nich odmienne konfiguracje. Gra nie obejmuje całej poezji dwudziestowiecznej, ale tylko pewne jej nurty, pewnych autorów, wreszcie - niektóre wiersze. Pozostawia więc szerokie marginesy, które albo stanowią „szarą strefę" nowoczesności, albo wręcz wymykają się jej kategoriom i problematyce. Na tych marginesach znaleźć można jednak istotne punkty odniesienia. Postaciami pierwszoplanowymi wydają się Leśmian i Przyboś - omawiani w tej pracy parokrotnie i występujący jako protagoniści w różnych kontekstach, ujawniających zarówno podobieństwa postaw jak różnice. Nie znaczy to jednak, że zestawienie porównawcze obu poetów stanowi główny przedmiot czy oś konstrukcyjną całego wywodu. Na drugim planie sytuuje się Szymborska, nieco dalej - grupa liczniejsza i bardzo zróżnicowana, w której znalazł się Białoszewski, Nowak i Oszajca, wreszcie autor fraszek Sztaudynger. Są wreszcie postaci trzecioplanowe i epizodyczne: Bursa, Harasymowicz, Różewicz, Wierzyński, Kornhauser, lecz wielu ważnych dla nowoczesności twórców nie pojawia się wcale. Nie jest to bowiem książka o poetach, ale o poezji. Status autorów przywoływanych w poszczególnych opowieściach, które są swego rodzaju wariacjami na temat wariantów sztuki słowa, jest zmienny i przygodny, gdyż nie wynika z hierarchii portretowanych osobowości, ale z przyjętych perspektyw badawczych i potrzeb zilustrowania wybranych zjawisk. A zjawiska te zostały ukazane w kilku przekrojach: koncepcji podmiotu oraz jego relacji ze światem, gatunków i odmiennych ról poezji w komunikacji językowej.

Piotr Michałowski - teoretyk i historyk literatury, profesor w Zakładzie Teorii i Antropologii Literatury Uniwersytetu Szczecińskiego. Jest autorem książek naukowych: Miniatura poetycka (Szczecin 1999) oraz Granice poezji i poezja bez granic (Szczecin 2001), opracowania i wstępu do wydanego w serii „Biblioteka Polska" poematu Tuwima Kwiaty polskie (Kraków 2004). Opublikował także zbiory poezji: Poemat w czerwieni (Poznań 1984, w drugim obiegu), Powidok powietrza (Szczecin 1994), Za czarnym wielokropkiem... (Szczecin 1999), Rytmy, albo wiersze na czas (Bydgoszcz 2007), cykl limeryków Li(me)ryczny plan Szczecina (Szczecin 1998) i zbiór pastiszów Głosem prawie cudzym (Z poezji okołokonferencyjnej) (Kraków 2004).

SPIS TREŚCI

WSTĘP. Nowoczesność - model i różnorodność

I KREACJE

Bolesław Leśmian: ktoś „oprócz głosu"

Julian Przyboś: świat, zdanie, wiersz

II FORMY

Gatunki w poezji nowoczesnej

Wisława Szymborska: dialog i soliloquium

Z nowych dziejów sonetu

Haiku wobec epitafia nowoczesności

Fraszka - poza nowoczesnością?

Fraszka - echa tradycji (Jan Sztaudynger)

III ASPEKTY

Poezja jako poznanie (Bolesław Leśmian, Julian Przyboś, Wisława Szymborska, Miron Białoszewski)

Poezja jako sacrum (Tadeusz Nowak)

Poezja kapłańska - poza nowoczesnością? (Wacław Oszajca)

Poezja jako sztuka niegrzeczności

Poezja jako fanatyzm

Republika fanatyzmów i kanony anarchii

IV INTERPRETACJE

Romantyzm emigracyjnego zwątpienia

(Kazimierz Wierzyński, Jesień w Lizbonie)

Kamyk w locie rzuca cień ( Julian Kornhauser, Kamyk)

Żar(t) eschatologiczny (Leszek Szaruga, Upał)

Porozmawiajmy o chmurach (Wisława Szymborska, Chmury)

Ciemny odcień bieli (Tadeusz Różewicz, *** [biel się nie smuci])

Indeks nazwisk