Przeszłość niepokonana. Sztuka niemiecka po 1945 roku jako przestrzeń i medium pamięci / Justyna Balisz-Schmelz

Książka Justyny Balisz-Schmelz Przeszłość niepokonana. Sztuka niemiecka po 1945 roku jako przestrzeń i medium pamięci jest pierwszym opracowaniem tej problematyki na gruncie polskim. Co ciekawe, pod wieloma względami wydaje się pionierska także z perspektywy niemieckiej historii sztuki, w ramach której do tej pory nie powstała monografia poświęcona temu zagadnieniu. Jak podkreśla autorka, nie chodzi o sztukę po Holokauście, lecz o recepcję drugiej wojny światowej we wszelkich jej przejawach, co dotychczas umykało uwadze badaczy, skoncentrowanych głównie na analizie traumy wynikającej z Shoah. Wart podkreślenia jest również fakt, że dzięki tej książce na gruncie polskiej humanistyki po raz pierwszy udał się proces unarzędziowienia teorii pamięciologicznych obojga Assmannów, głównie zaś Aleidy Assmann w analizach wybranych dzieł sztuki. Metodologia w ujęciu Justyny Balisz-Schmelz stała się kluczem do stawiania pytań i rozumienia, a nie jedynie zewnętrznym „rynsztunkiem”, który nie znajdowałby zastosowania na poziomie analitycznym. Autorka przepracowuje teorie Assmannów w taki bowiem sposób, że działają one zarówno w makro-, jak i w mikroskali, co stanowi doskonałe uzupełnienie wydanych nareszcie po polsku fundamentalnych tekstów Assmannów.

Zamiast wstępu. Cóż po pamięci w czasie marnym?

Wprowadzenie. Czyli o czym (nie) traktuje ta książka

I. Ramy teoretyczne. Dove sta memoria?

1. Problemy z pamięcią

2. Bolesny skarb – Mnemosyne

3. Między pamięcią komunikatywną a kulturową – Aleida i Jan Assmannowie

4. Rozległe pole pamięci

5. Ekskurs – dlaczego pamięć?

6. Pamięć kulturowa – kultura pamięci

7. Stan badań

8. Pamięć w sztuce – pamięć sztuki – sztuka jako medium pamięci

9. Media i metafory pamięci

II . Panorama. Krótka historia recepcji faszyzmu w sztuce niemieckiej

1. Skąd przychodzimy? Jeden naród w dwóch państwach

2. Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? Dwa narody w jednym państwie

III . Uporczywa cielesność pamięci

1. Ciało i pamięć

2. O (nie)obecności ciała w powojennej sztuce niemieckiej

3. Joseph Beuys. Hoc est enim corpus meum

4. Ciało odheroizowane w opowieściach niepokornych. Georg Baselitz i Anselm Kiefer

IV. Aura miejsca. Obudzić wspomnienia

1. Topos pamięci miejsca

2. Na ruinach pamięci

3. Przypomnieć miejscu jego historię

4. Lapides viventes, czyli o tym, jak Beate Passow i Andreas von Weizsäcker opatrywali rany pamięci

5. Genius loci. Anselma Kiefera wywoływanie duchów

V. Homo scribens

1. Pamięć „piśmienna”

2. Jochen Gerz. Ten, który „się publikuje”

3. Hanne Darboven. Nulla dies sine linea

VI. W archiwach pamięci

1. Pamięć zarchiwizowana

2. Po drugiej stronie archiwum. Joseph Beuys: Auschwitz Demonstration

3. Otwarte archiwa Sigrid Sigurdsson

4. Widzieć – fotografować – malować. Atlas Gerharda Richtera

Uwagi końcowe

Bibliografia

Spis ilustracji

Indeks nazwisk

Summary