Procesy doktora Weicherta / Rafał Węgrzyniak

Procesy doktora Weicherta to opowieść o życiu oraz dorobku pisarskim i teatralnym, a także próba rehabilitacji jednego z czołowych twórców nowoczesnej kultury żydowskiej w Polsce. W książce powraca motyw procesów sądowych, najpierw, w Dwudziestoleciu, wystawianych na scenach jidyszowych przez mającego wykształcenie prawnicze Weicherta, a potem, już w komunistycznej Polsce, rzeczywistych – z nim jako oskarżonym o współudział w Zagładzie. Przez świadectwa i dokumenty, ale też nawiązania do Procesu Franza Kafki ukazuje ona dyskredytowanie i niszczenie awangardowego reżysera.

„Węgrzyniak konsekwentnie bierze na siebie rolę adwokata Weicherta […] W procesie dr. Weicherta doszło tak naprawdę do starcia dwóch wizji przeciwstawiania się Zagładzie. Pierwszej, której hołdował oskarżony, nakazującej pomagać zagrożonym za wszelką cenę i pomimo upokorzeń; oraz drugiej, przedstawianej przez oskarżycieli, dla których Weichert przedłużył agonię Żydów z partykularnych pobudek, a także w jakimś sensie legitymizował Shoah. To problem moralny tak skomplikowany z dzisiejszej perspektywy, że czytelnikowi trudno się wobec niego ustosunkować.”

Ze wstępu Mikołaja Mirowskiego i Dawida Wildsteina

Michał Weichert (1890-1967)

jeden z najwybitniejszych reżyserów teatru żydowskiego w międzywojennej Polsce. Swoje spektakle wystawiał w Warszawie, najpierw

od 1919 roku w Trupie Wileńskiej, a od 1933 – w założonym z grupą uczniów Teatrze Młodych (Jung Teater), w którym dokonywał

eksperymentów w zakresie symultanicznej inscenizacji. Faktomontaż Boston, odtwarzający proces Sacca i Vanzettiego, został przeniesiony do kierowanego przez Irenę Solską Studia im. Żeromskiego na Żoliborzu. Zespół, wspierany przez Leona Schillera czy Aleksandra Zelwerowicza, łączył awangardowy charakter z radykalizmem politycznym z kręgu Bundu i KPP. Pomimo represji przetrwał aż do roku 1939.

W czasie Zagłady Weichert od roku 1940 kierował z krakowskiego getta Żydowską Samopomocą Społeczną współdziałającą z Radą Główną Opiekuńczą. Po likwidacji ŻSS, do lipca 1944 roku, prowadził Żydowski Ośrodek Wsparcia, mimo że działacze podziemni domagali się jego zamknięcia. Po wojnie Weichert został aresztowany przez UB i oskarżony o kolaborację z Niemcami. W styczniu 1946 roku Sąd Karny w Krakowie uniewinnił go, jednak w grudniu 1949 Sąd Społeczny przy Centralnym Komitecie Żydów w Warszawie po stronniczym procesie ukarał Weicherta napiętnowaniem. Pozbawiony możliwości pracy w teatrze, w styczniu 1958 roku wyemigrował do Izraela.

Dedykacja

Mikołaj Mirowski, Dawid Wildstein Wstęp

1. Zagadkowy Brandt

2. Z chederu w Stanisławowie na uniwersytet w Berlinie (1890–1917)

3. W kręgach żydowskiej Warszawy (1918–1930)

4. Trupa Weicherta albo Zeittheater w jidysz (1932–1939)

5. Działalność charytatywna jako kolaboracja (1940–1944)

6. Dwa powojenne procesy (1945–1949)

7. Napiętnowany Żyd w komunistycznej Polsce (1950–1957)

8. Jidyszysta w Izraelu (1958–1967)9. Wyjaśnienie

Przypisy

Spis ilustracji